Thám tử phá án nhờ đọc tiểu thuyết của 'nhà văn sát nhân'

Vào buổi sáng lạnh giá tháng 12/2000, ba người câu cá phát hiện một thi thể nam giới trôi nổi gần bờ sông Oder. Nạn nhân bị trói chặt tay chân ra sau lưng và buộc vào một sợi dây thòng lọng quấn quanh cổ, tạo thành tư thế đau đớn.

Trên người nạn nhân chỉ có một chiếc áo nỉ và nội y, cơ thể có nhiều vết bầm tím do bị đánh đập và nhiều vết dao. Một nhà nghiên cứu bệnh học xác định việc hầu như không có thức ăn trong ruột cho thấy anh ta bị bỏ đói vài ngày trước khi bị sát hại.

Tội ác hoàn hảo

Ban đầu, cảnh sát cho rằng nạn nhân bị siết cổ sau đó bị ném xuống sông, nhưng kết quả kiểm tra dịch trong phổi cho thấy dấu hiệu của đuối nước, nghĩa là anh ta có thể vẫn còn sống khi bị thả xuống nước.

Nạn nhân có vóc dáng cao, tóc dài tối màu và mắt xanh, trùng khớp với mô tả về một doanh nhân 35 tuổi tên Dariusz Janiszewski, sống tại thành phố Wroclaw, cách đó hơn 90 km, được vợ báo mất tích gần bốn tuần trước. Dariusz được nhìn thấy lần cuối vào ngày 13/11, khi rời khỏi công ty quảng cáo nhỏ của mình ở trung tâm Wroclaw.

Khi cảnh sát triệu tập để nhận dạng thi thể, mẹ Dariusz lập tức nhận ra mái tóc dài và vết bớt trên ngực con.

Cảnh sát mở cuộc điều tra lớn. Các thợ lặn lao xuống dòng sông băng giá để tìm kiếm bằng chứng. Các chuyên gia pháp y lùng sục khắp khu rừng trên bờ. Hàng chục cộng sự của Dariusz bị thẩm vấn, hồ sơ kinh doanh được kiểm tra. Không tìm thấy bất kỳ điều gì đáng chú ý.

Dariusz và vợ đã kết hôn 8 năm, có thời gian ngắn gặp trục trặc trong hôn nhân, nhưng sau đó đã làm lành và đang chuẩn bị nhận con nuôi. Dariusz không có nợ nần hay kẻ thù rõ ràng nào, cũng không có tiền án tiền sự. Các nhân chứng nhận xét anh ta lịch thiệp, không thích gây gổ.

Sau sáu tháng, cuộc điều tra bị hủy bỏ vì không thể tìm ra nghi phạm nào, truyền thông Ba Lan gọi đây là "tội ác hoàn hảo".

Chiếc điện thoại biến mất

Mùa thu 2003, Jacek Wroblewski, thám tử 38 tuổi tại Sở Cảnh sát Wroclaw, tiếp nhận hồ sơ vụ án của Dariusz.

Jacek nghiên cứu báo cáo của bác sĩ pháp y và ảnh chụp hiện trường vụ án. Mức độ tàn bạo cho thấy thủ phạm có mâu thuẫn sâu sắc với nạn nhân, lột đồ nhằm mục đích sỉ nhục. Theo vợ Dariusz, chồng cô luôn mang theo thẻ tín dụng, nhưng chúng không được sử dụng sau vụ án - một dấu hiệu khác cho thấy đây không đơn giản là một vụ cướp.

Lời khai từ mẹ Dariusz, từng làm kế toán trong công ty quảng cáo, tiết lộ vào ngày Dariusz mất tích, một người đàn ông đã gọi đến văn phòng vào khoảng 9h30, nói có đơn đặt hàng gấp và yêu cầu bàn trực tiếp với Dariusz. Đôi bên hẹn nhau vào chiều hôm đó. Nhân viên lễ tân trong tòa nhà nhìn thấy Dariusz rời văn phòng vào khoảng 16h, nhưng để xe lại. Cô thấy hai người đàn ông dường như đang theo dõi anh ta, nhưng không thể mô tả chi tiết về họ.

Sau khi kiểm tra hồ sơ điện thoại, điều tra viên phát hiện cuộc gọi đến văn phòng là từ một bốt điện thoại cuối phố, sau đó tiếp tục nó gọi đến điện thoại di động của Dariusz.

Jacek cho rằng kẻ đứng sau vụ bắt cóc rất có tổ chức và khôn ngoan, chắc hẳn đã nghiên cứu thói quen làm việc của Dariusz và biết cách dụ anh ta ra khỏi văn phòng và lên xe.

Nhận ra điện thoại di động của Dariusz chưa bao giờ được tìm thấy, Jacek nhờ một chuyên gia viễn thông mới được sở cảnh sát tuyển dụng giúp đỡ tìm kiếm.

Số điện thoại của Dariusz không được sử dụng kể từ khi mất tích, nhưng điện thoại di động thường mang số sê-ri của nhà sản xuất. Lấy thông tin từ vợ Dariusz, Jacek nhanh chóng tìm ra chiếc điện thoại có cùng số sê-ri đã được bán trên trang web đấu giá trực tuyến Allegro, bốn ngày sau khi Dariusz mất tích. Người bán đăng nhập bằng tên ChrisB, được xác định là Krystian Bala, 30 tuổi.

Cuốn tiểu thuyết gây sốc

Krystian từng được coi là một trong những sinh viên triết học thông minh nhất khi theo học Đại học Wroclaw, từ năm 1992 đến 1997, nhưng bạn bè nhận xét anh ta có "tâm trí nổi loạn".

Krystian kết hôn với Stasia, người yêu thời trung học, vào năm 1995 và có con trai hai năm sau đó. Cùng năm 1997, anh ta tốt nghiệp đại học với điểm số cao nhất và đăng ký vào chương trình tiến sĩ triết học. Dù nhận được học bổng toàn phần, Krystian phải vật lộn để nuôi gia đình và sớm bỏ học để mở công ty vệ sinh.

Không có tài kinh doanh, anh ta nộp đơn xin phá sản năm 2000. Cuộc hôn nhân cũng tan vỡ vì Krystian ngoại tình. Sau khi ly hôn, anh ta rời Ba Lan, đi du lịch đến Mỹ, rồi đến Nhật Bản, Hàn Quốc dạy tiếng Anh và lặn biển.

Krystian đã chuyển ra nước ngoài từ ba năm trước và không dễ liên lạc. Khi kiểm tra lý lịch, Jacek phát hiện gần đây Krystian xuất bản một cuốn tiểu thuyết tên Amok, trên bìa có hình ảnh siêu thực của một con dê - biểu tượng cổ xưa của Ác quỷ.

Cuốn sách này mang tính bạo lực, khiêu dâm và rùng rợn. Nhân vật chính, người kể chuyện, là một trí thức người Ba Lan buồn chán, khi không suy ngẫm về triết học, anh ta uống rượu và quan hệ tình dục với phụ nữ.

Jacek bị sốc bởi nội dung đồi trụy của cuốn tiểu thuyết. Anh lưu ý đến việc người kể chuyện giết một bạn tình mà không có lý do và che giấu hành vi khéo đến mức không bao giờ bị bắt. Jacek đặc biệt ấn tượng với phương pháp của kẻ giết người: "Tôi siết chặt thòng lọng quanh cổ cô ấy".

Sau đó, Jacek nhận thấy một điều khác: tên của kẻ giết người là Chris, tên tiếng Anh của chính tác giả. Đó cũng là cái tên mà Krystian Bala đăng nhập vào trang web đấu giá trực tuyến.

Theo Krystian, Amok là tác phẩm gói gọn tất cả những ám ảnh triết học của anh ta. Cuốn sách hoàn thành cuối năm 2002. Krystian viết tiểu sử cho nhân vật Chris tương tự chính mình, viết bình luận dưới tên Chris trong các cuộc thảo luận với độc giả như thể anh ta chính là nhân vật đó.

Rất ít hiệu sách ở Ba Lan bán Amok, một phần vì nội dung gây sốc, chỉ tiêu thụ được vài nghìn bản. Trên Internet, một vài nhà phê bình khen ngợi Amok, tuy nhiên hầu hết độc giả đều coi nó "không có giá trị văn học".

Lật giở tiểu thuyết tìm điểm tương đồng

Thám tử Jacek gạch chân nhiều đoạn văn khi nghiên cứu Amok. Một chi tiết trong sách khiến Jacek rùng mình: sau vụ giết người, Chris nói "Tôi bán con dao Nhật qua một cuộc đấu giá trên Internet". Sự tương đồng với việc bán điện thoại di động của Dariusz trên Internet - chi tiết mà cảnh sát chưa bao giờ công bố - dường như khó có thể là một sự trùng hợp ngẫu nhiên. Ở một đoạn trong Amok, Chris cũng hé lộ đã giết một người đàn ông.

Trước sự ngạc nhiên của các thành viên trong đội điều tra, Jacek sao chép cuốn tiểu thuyết và phân phát. Mỗi người được giao một chương để "diễn giải", cố gắng tìm kiếm bất kỳ manh mối, thông điệp được mã hóa, bất kỳ điểm tương đồng nào với thực tế.

Vì Krystian đang sống ở nước ngoài, Jacek cảnh báo các đồng nghiệp không làm bất cứ điều gì đánh động anh ta. Nếu Krystian không tự nguyện trở về thăm gia đình, cảnh sát Ba Lan gần như không thể bắt giữ anh ta.

Nhóm Jacek rà soát hồ sơ công khai và thẩm vấn những cộng sự xa hơn của Krystian, xây dựng chân dung nghi phạm, sau đó so sánh với chân dung của Chris trong tiểu thuyết. Jacek nhận ra: Krystian và nhân vật Chris đều mê triết học, bị vợ bỏ, công ty phá sản, đi du lịch vòng quanh thế giới và nghiện rượu.

Cảnh sát đã yêu cầu một nhà tâm lý học tội phạm phân tích tính cách của Chris để hiểu rõ hơn về Krystian. Nhà tâm lý học thừa nhận mối liên hệ giữa Krystian và Chris, nhưng cảnh báo rằng những điểm trùng lặp như vậy là "thường gặp ở các tiểu thuyết gia", và "việc phân tích tác giả dựa trên nhân vật hư cấu là vi phạm nghiêm trọng".

Khi kiểm tra xem Krystian có mua bán mặt hàng nào khác trên Internet với tên ChrisB hay không, Jacek phát hiện vào 17/10/2000, một tháng trước khi Dariusz mất tích, Krystian nhấp vào trang Allegro để tìm một cuốn sổ tay của cảnh sát nêu rõ nhiều cách để thắt thòng lọng.

Vụ bắt giữ gây xôn xao

Chiều 5/9/2005, ngay sau khi trở về quê nhà, Krystian bị bắt. Trong phòng thẩm vấn, anh ta phủ nhận biết Dariusz và vụ án mạng năm 2000.

Khi bị gặng hỏi về những chi tiết kỳ lạ trong Amok, Krystian thừa nhận đã lấy một số chi tiết từ cuộc đời mình, nhưng nói tất cả tác giả đều làm vậy. Anh ta nói không nhớ có được chiếc điện thoại di động từ đâu, có lẽ là từ tiệm cầm đồ.

Ở Ba Lan, sau khi nghi phạm bị tạm giữ 48 giờ, công tố viên được yêu cầu trình bày bằng chứng trước thẩm phán và buộc tội nghi phạm; nếu không, cảnh sát phải thả anh ta. Vụ án chống lại Krystian thiếu bằng chứng, không có động cơ hay lời thú tội. Vì thế, chính quyền chỉ buộc tội anh ta về tội bán tài sản bị đánh cắp (chiếc điện thoại của Dariusz) và tội hối lộ trong kinh doanh từ vài năm trước. Cả hai tội danh này đều có thể không phải chịu án tù.

Trong khi đó, cuộc điều tra Krystian thu hút sự chú ý lớn ở Ba Lan. Anh ta đệ đơn khiếu nại lên chính quyền, tuyên bố bị cảnh sát bắt cóc và tra tấn. Bộ Tư pháp Ba Lan nhận được nhiều thư từ khắp nơi trên thế giới kêu gọi "Không thể truy tố một người dựa trên cuốn tiểu thuyết anh ta viết".

Chính quyền Ba Lan mở cuộc điều tra nội bộ về cáo buộc của Krystian. Đầu 2006, sau nhiều tháng điều tra, họ tuyên bố không tìm thấy bằng chứng xác thực, khẳng định anh ta đã bịa đặt.

Cơn ghen từ kẻ kiểm soát vợ

Khi Krystian không thể rời khỏi Ba Lan, nhóm Jacek thẩm vấn những người bạn thân thiết và gia đình của nghi phạm. Bức tranh u ám hơn về cuộc đời Krystian bắt đầu hiện ra.

Năm 1999-2000, thời điểm việc kinh doanh và hôn nhân sụp đổ, Krystian cư xử thô lỗ, say xỉn và mất kiểm soát. Người giúp việc kể rằng anh ta liên tục mắng chửi Stasia, nghi ngờ vợ ngoại tình với nhiều người.

Sau khi ly thân vào năm 2000, anh ta vẫn kiểm soát Stasia. Một người bạn kể, tại bữa tiệc đêm giao thừa năm 2000, chỉ vài tuần sau khi thi thể Dariusz được tìm thấy, Krystian phát điên khi nghĩ rằng một nhân viên pha chế đang tán tỉnh vợ mình. Anh ta dọa sẽ xử lý nhân viên đó và hét lên rằng "từng đối phó với một gã như vậy".

Cùng lúc, thám tử truy ra hai cuộc gọi từ bốt công cộng đến văn phòng và điện thoại di động của Dariusz đều sử dụng thẻ. Mỗi thẻ được gắn với một số duy nhất được đăng ký với công ty điện thoại. Chuyên gia xác định được số trên thẻ của người gọi, từ đó truy ra trong khoảng thời gian ba tháng, 32 cuộc gọi đã được thực hiện bằng thẻ này, bao gồm các cuộc gọi đến cha mẹ, bạn gái, bạn bè và một đối tác kinh doanh của Krystian. "Sự thật ngày càng rõ ràng hơn", Jacek nói.

Nhóm Jacek phát hiện mối liên hệ khác giữa nạn nhân và nghi phạm. Một người bạn của Stasia khai với cảnh sát rằng vào mùa hè năm 2000, khi cả hai cùng đến một hộp đêm ở Wroclaw, Stasia đã nói chuyện với một người đàn ông tóc dài, mắt xanh. Sau đó cô nhận ra người này chính là Dariusz.

Stasia từ chối hợp tác với cảnh sát do sợ chồng cũ. Nhưng khi được cho xem một số đoạn trong cuốn Amok, Stasia cảm thấy bối rối trước những điểm tương đồng giữa nhân vật vợ của Chris và chính mình nên đồng ý nói chuyện.

Stasia xác nhận đã gặp Dariusz tại hộp đêm, trò chuyện và trao đổi số điện thoại. Sau đó, họ hẹn hò và thuê nhà nghỉ. Nhưng cô rời đi ngay khi Dariusz thừa nhận đã kết hôn. Hai người không gặp nhau nữa.

Vài tuần sau lần hẹn với Dariusz, Krystian xuất hiện tại nhà Stasia, say xỉn và yêu cầu cô thừa nhận đã ngoại tình với Dariusz. Anh ta phá cửa, đánh cô, hét lên rằng đã thuê thám tử tư và biết hết mọi chuyện.

Sau đó, khi biết Dariusz mất tích, Stasia hỏi Krystian có liên quan gì không, anh ta phủ nhận. Cô tin vì nghĩ anh ta không thể nào giết người sau khi làm ầm ĩ như vậy.

Jacek nhớ đến câu cuối cùng của Amok: "Đây là kẻ bị giết bởi sự ghen tuông mù quáng".

Hai lần xét xử và cơn sốt săn lùng sách

Krystian đã tự nguyện thú nhận tội giết người vào tháng 4/2006, nhưng sau đó từ chối ký vào bản tuyên bố, với lý do "không khỏe" vào thời điểm đó.

Ngày 22/2/2007, ngày đầu tiên của phiên tòa xét xử Krystian, người xem tràn ngập phòng xử án ở Wroclaw. "Giết người không gây ấn tượng nhiều trong thế kỷ 21, nhưng việc bị cáo buộc giết người rồi viết về nó trong tiểu thuyết lại là tin tức trang nhất", bài báo trên Angora ghi.

Krystian mặc vest, đeo kính, đứng trong lồng cao gần 2,7 m, dài 6 m, có song sắt dày, gần trung tâm phòng xử án. Anh ta có thể phải đối mặt với mức án đến 25 năm tù.

Bên công tố cáo buộc Krystian giết người trong cơn ghen. Một nhà tâm lý học làm chứng rằng "mỗi tác giả đều đưa một phần tính cách của mình vào sáng tạo nghệ thuật".

Phát biểu trước tòa, Krystian nói rằng không ai thấy anh ta bắt cóc, giết hay vứt xác nạn nhân. Anh ta phàn nàn rằng bên công tố đã lấy những sự việc ngẫu nhiên trong đời tư của anh ta và thêu dệt chúng thành một câu chuyện khác xa thực tế.

Đầu tháng 9/2007, vụ án được đưa ra trước bồi thẩm đoàn. Khi thẩm phán đọc phán quyết "Có tội", Krystian đứng bất động. Anh ta bị tuyên 25 năm tù.

Kể từ khi Krystian bị bắt, Amok trở thành hiện tượng ở Ba Lan, bán hết veo ở hầu hết hiệu sách. Trong cuộc phỏng vấn sau song sắt, Krystian tỏ ra rất hào hứng khi khoe rằng sách sắp ra mắt phiên bản mới kèm lời bạt về phiên tòa và tất cả những sự kiện đã xảy ra. Lật giở từng trang sách của mình, anh ta nói thêm: "Các nước khác cũng muốn xuất bản. Chưa từng có cuốn sách nào như thế này".

Vài tuần sau phán quyết, tòa án hủy bỏ bản án ban đầu trước sự ngỡ ngàng của nhiều người. Dù hội đồng phúc thẩm phát hiện "mối liên hệ không thể nghi ngờ" giữa Krystian và vụ giết Dariusz, họ kết luận rằng vẫn còn những lỗ hổng trong "chuỗi bằng chứng logic", như lời khai mâu thuẫn của các giám định viên y khoa, cần được làm rõ. Chính thẩm phán cũng khó chắc chắn Krystian có thể gây án một mình do Dariusz cao 1,93 m và có thân hình vạm vỡ, còn Krystian mảnh khảnh, cao 1m73.

Tháng 12/2008, Krystian được xét xử lại nhưng một lần nữa bị kết tội và tiếp tục thụ án 25 năm tù.

Năm 2017, cuốn sách Amok của Krystian Bala thành cảm hứng cho bộ phim Amok do Kasia Adamik đạo diễn.

Tuệ Anh (theo The New Yorker)