Tại sao có những người trẻ tự tin trên mạng xã hội, nhưng rụt rè ngoài đời?

Một bộ phận người trẻ hiện nay tỏ ra táo bạo, phóng khoáng trên mạng xã hội. Thế nhưng trong đời thực là hình ảnh khác, họ nhút nhát, dè dặt, lúng túng khi đối diện người thật, việc thật.

Khi mạng xã hội là "sân khấu an toàn"

Cái tên Kaito Kid nổi tiếng trên mạng xã hội vì từng dự đoán chính xác tên tác phẩm sẽ ra trong câu hỏi nghị luận văn học của đề thi môn ngữ văn suốt nhiều kỳ thi tốt nghiệp THPT. Trên fanpage hàng triệu người theo dõi, Kaito Kid pha trò hài hước, trả lời bình luận của dân mạng một cách dí dỏm, tự tin.

Tuy nhiên, Kaito Kid (tên thật là Dương Chí Thông, 23 tuổi, cựu sinh viên chuyên ngành kỹ thuật phần mềm, Khoa Công nghệ thông tin, Trường ĐH Khoa học tự nhiên TP.HCM), thừa nhận ở ngoài đời bản thân thường ngại ngùng, ít giao tiếp trực tiếp. Những rụt rè, nhút nhát, ái ngại luôn thường trực khi trò chuyện với người khác.

Lê Minh Kiên (26 tuổi, nhân viên công nghệ thông tin, làm việc tại 90A Nguyễn Thị Minh Khai, P.Xuân Hòa, TP.HCM; trước đây là P.Võ Thị Sáu, Q.3, TP.HCM) cho biết, ngoài đời anh thường ít nói, thậm chí lúng túng khi phải thuyết trình trước nhóm 10 người. Nhưng trên diễn đàn công nghệ hơn 37.000 thành viên, Kiên lại là một "admin quyền lực" (người quản trị), sẵn sàng tranh luận đến cùng về một chủ đề.

"Trên mạng xã hội, tôi có thời gian suy nghĩ câu chữ, có thể chỉnh sửa trước khi đăng, lại không sợ ánh mắt người khác nhìn vào. Đó giống như tấm khiên giúp mình tự tin hơn nhiều", Kiên chia sẻ.

Theo chuyên gia tâm lý Đào Thị Thanh Hải, Trường ĐH Hồng Đức, mạng xã hội vô tình trở thành "sân khấu an toàn" cho người trẻ. Bà Hải nói: "Ở đó, họ có thể xây dựng một phiên bản bản thân như mong muốn, được kiểm soát, ít phải đối diện với phản ứng trực tiếp. Trong khi ngoài đời, mọi tương tác là tức thì, đòi hỏi kỹ năng phản xạ xã hội, khiến nhiều bạn trẻ lúng túng".

Bà Hải thông tin thêm: "Đã từng có nghiên cứu cho thấy thanh thiếu niên cảm thấy thoải mái hơn khi là chính mình trên mạng so với ngoài đời thực. Hiện tượng này lan rộng ở nhiều quốc gia có tỷ lệ người trẻ sử dụng internet cao, trong đó có Việt Nam".

Những "cú lệch" trong phát triển kỹ năng xã hội

Chính sự tự tin ảo trên mạng xã hội và rụt rè, sợ sệt ngoài đời thật đã tạo nên "cú lệch" rõ rệt trong hành trình trưởng thành của nhiều người trẻ.

Đỗ Thị Ngọc Hân, sinh viên Trường ĐH Bình Dương, kể: "Em có thể đăng clip nhảy trên TikTok, nhận cả chục ngàn lượt thích. Nhưng khi khoa tổ chức văn nghệ, bạn bè rủ lên sân khấu nhảy cùng, em lại không dám. Em sợ ánh mắt khán giả, sợ mình nhảy sai sẽ bị cười".

Phạm Minh Phương (24 tuổi, nhân viên thiết kế đồ họa, ngụ tại số 15 Nguyễn Lương Bằng, P.Tân Mỹ, TP.HCM; trước đây là P.Tân Phú, Q.7, TP.HCM) kể đã từng trải qua giai đoạn khủng hoảng vì "sống hai thế giới". 

Trên Instagram, Phương thường chia sẻ ảnh đi phượt, ảnh thiết kế, viết nội dung rất hóm hỉnh. Những người theo dõi trên mạng xã hội trầm trồ khen Phương "ngầu", "có gu". Nhưng trong nhóm bạn thật, chàng trai này gần như im lặng, hiếm khi chủ động góp ý. "Có lần tụi bạn chọc là "sao ở ngoài đời khác xa trên mạng xã hội vậy?". Nghe thế, tôi thấy chới với, không biết đâu mới là con người thật của mình", Phương tâm sự.

Trường hợp khác, Tạ Thị Hồng Vân, sinh viên Trường ĐH Đồng Nai, kể: "Khi trò chuyện trên nhóm lớp, có thể đưa ra ý kiến rõ ràng, thậm chí phản biện. Nhưng khi họp trực tiếp, em lại hay né tránh, để bạn bè khác nói thay. Em thấy mình mâu thuẫn lắm. Nhiều lúc muốn phát biểu, nhưng tim đập nhanh, sợ mọi người nhìn mình".

Những câu chuyện này cho thấy sự lệch pha không chỉ ảnh hưởng đến hình ảnh cá nhân, mà còn tạo cảm giác thiếu nhất quán, thậm chí mất niềm tin trong mắt người khác.

Rào cản lớn trong phát triển sự nghiệp

Anh Vũ Quang Trí (32 tuổi), làm việc tại Công ty tư vấn đầu tư và phát triển công nghệ AIC (Hà Nội) nhìn nhận: "Không chỉ bỏ lỡ cơ hội thể hiện bản thân, sự dè dặt ngoài đời thực còn ảnh hưởng đến năng lực xã hội. Đó là yếu tố quan trọng trong học tập, làm việc và xây dựng các mối quan hệ. Có ứng viên trẻ khi phỏng vấn trực tuyến qua Zoom (nền tảng hội họp trực tuyến – PV) thì rất trôi chảy, nói chuyện hấp dẫn. Nhưng đến lúc gặp trực tiếp, bạn ấy bối rối, mắt nhìn xuống bàn, trả lời rời rạc. Sự chênh lệch này khiến nhà tuyển dụng đặt câu hỏi về khả năng hòa nhập môi trường làm việc thật sự".

Chuyên gia kỹ năng sống Huỳnh Thanh Tú, Trường ĐH Sư phạm TP.HCM, phân tích: "Khi quá quen thuộc với môi trường trực tuyến trên mạng xã hội, người trẻ có thể thiếu đi những trải nghiệm rèn luyện kỹ năng giao tiếp trực diện. Điều này không chỉ khiến họ mất tự tin ngoài đời, mà còn tạo rào cản lớn trong phát triển sự nghiệp, bởi công việc nào cũng cần giao tiếp thật sự, không thể chỉ qua màn hình".

Ông Tú cho rằng có 3 nhóm nguyên nhân chính dẫn đến thực tế này. "Một là văn hóa mạng xã hội. Trên không gian mạng cho phép chỉnh sửa, xóa bỏ, và thậm chí xây dựng một "cái tôi lý tưởng". Người trẻ dễ cảm thấy an toàn, không sợ bị phán xét ngay lập tức. Hai là thiếu trải nghiệm xã hội trực tiếp. Một số người trẻ dành phần lớn thời gian online thay vì tham gia hoạt động ngoại khóa, nhóm tình nguyện, hoặc gặp gỡ bạn bè. Điều này khiến vốn kỹ năng giao tiếp trực diện bị teo lại. Ba là áp lực tâm lý trong môi trường thật. Ngoài đời, giao tiếp gắn với nhiều yếu tố như ngoại hình, giọng nói, ánh mắt, phản ứng của người khác. Tất cả đều dễ tạo cảm giác lo âu xã hội. Trong khi đó, trên mạng, những yếu tố này được "ẩn" đi", ông Tú phân tích.

Ông Tú khuyến nghị người trẻ cần chủ động rèn luyện kỹ năng giao tiếp ngoài đời thực. Không cần ngay lập tức đứng trước đám đông, mà có thể bắt đầu bằng việc trò chuyện cùng người phục vụ, đặt câu hỏi trong lớp học, hoặc chia sẻ ý kiến trong nhóm nhỏ. Song song đó, hãy tham gia hoạt động cộng đồng như: câu lạc bộ, hoạt động tình nguyện, sự kiện ngoại khóa giúp có nhiều cơ hội giao tiếp thật, giảm dần sự lo âu. "Đừng quên tự quản lý hình ảnh cá nhân. Nếu mạng xã hội chỉ phản ánh một "phiên bản đẹp" thì ngoài đời dễ tạo khoảng cách. Việc dám sống thật, dám thể hiện bản thân cả ở môi trường trực tuyến lẫn đời thực sẽ giúp cân bằng", ông Tú chia sẻ.

Chuyên gia tâm lý Đào Thị Thanh Hải nhấn mạnh: "Không phủ nhận vai trò tích cực của mạng xã hội trong việc giúp người trẻ kết nối và thể hiện bản thân. Nhưng cần hiểu rằng, cuộc sống thật mới là nơi các kỹ năng xã hội được thử thách và quyết định sự trưởng thành. Nếu chỉ tự tin trên mạng, còn ngoài đời thì rụt rè, đó là một sự thiếu hụt cần được bù đắp".