Sửa Luật Sở hữu trí tuệ lấp khoảng trống pháp lý về AI

Thông tin được Thứ trưởng Khoa học và Công nghệ Hoàng Minh, Tổ trưởng Tổ soạn thảo, Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ (SHTT) nêu tại cuộc họp ngày 27/8.

Theo Thứ trưởng Minh, Luật SHTT lần này tập trung tháo gỡ những vướng mắc nổi cộm. Ông lưu ý các thành viên Ban soạn thảo, Luật được triển khai theo trình tự, thủ tục rút gọn nên cần tập trung đưa ra những nội dung đã rõ, đã được tổng kết, đánh giá và thống nhất.

Luật SHTT cũ được ban hành năm 2005, trải qua ba lần sửa đổi, bổ sung vào các năm 2009, 2019 và 2022. Mặc dù các quy định pháp luật về SHTT đã tạo hành lang pháp lý tương đối đầy đủ đối với việc bảo hộ quyền SHTT, song sau gần 20 năm thi hành cùng với bối cảnh công nghệ và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng của Việt Nam, Luật đã bộc lộ một số vướng mắc, bất cập nhất định.

Theo Luật cũ, các quy định về thủ tục cấp quyền sở hữu trí tuệ còn phức tạp, thời gian thực hiện kéo dài. Quy định bảo vệ quyền còn chưa đủ mạnh, thiếu tính răn đe; nguồn lực hỗ trợ công tác thực thi, đặc biệt là công tác giám định còn hạn chế, chậm và thiếu minh bạch; thiếu cơ chế hỗ trợ tích cực doanh nghiệp trong việc thực hiện các biện pháp bảo vệ quyền SHTT; phạm vi bảo hộ sở hữu công nghiệp còn hẹp, chưa có các quy định để xử lý các vấn đề phát sinh từ xu hướng mới trong phát triển công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số như AI, tài sản số, thiết kế giao diện người dùng.

Để khắc phục, dự thảo Luật SHTT sẽ sửa đổi, bổ sung 75 điều của 14 chương, bao trùm cả ba lĩnh vực sở hữu công nghiệp, quyền tác giả và quyền đối với giống cây trồng.

Các nội dung sửa đổi, bổ sung tập trung 5 nhóm nội dung, chính sách gồm hỗ trợ tạo ra và khai thác thương mại các đối tượng quyền SHTT thúc đẩy đổi mới sáng tạo; đơn giản hóa thủ tục hành chính, tạo thuận lợi cho việc đăng ký, xác lập quyền SHTT; nâng cao hiệu quả hoạt động bảo vệ quyền SHTT; bảo đảm thi hành đầy đủ cam kết quốc tế của Việt Nam về bảo hộ SHTT trong quá trình hội nhập; cập nhật các vấn đề mới trong bảo hộ SHTT trên thế giới để phù hợp với chính sách và trình độ phát triển kinh tế xã hội Việt Nam.

Trước đó, để chuẩn bị kỳ họp thứ 10 Quốc hội khóa XV, Thủ tướng đã giao Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì soạn thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật SHTT và trình Chính phủ vào tháng 8/2025. Bộ Khoa học và Công nghệ đã chủ trì, phối hợp với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cùng các Bộ ngành có liên quan xây dựng hồ sơ đề nghị bổ sung dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật SHTT vào Chương trình lập pháp năm 2025 của Quốc hội.

Dự thảo Luật được thiết kế theo nguyên tắc đơn giản hóa thủ tục hành chính, tăng cường hậu kiểm, chuyển đổi số toàn diện trong công tác quản lý và hoạt động SHTT. Hồ sơ đã được gửi lấy ý kiến các bộ, ngành, địa phương, các tổ chức, cá nhân có liên quan và đăng tải trên Cổng thông tin điện tử của Bộ Khoa học và Công nghệ. Các ý kiến đóng góp đang được Tổ soạn thảo nghiên cứu, tiếp thu để chỉnh lý, hoàn thiện dự thảo Luật.

Tại diễn đàn "Hoàn thiện chính sách tài sản trí tuệ - Động lực cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo" do Phòng thương mại và Công nghiệp - VCCI tổ chức, chiều 26/8, ông Nguyễn Thành Nam, Cục phó Quản lý và Phát triển thị trường trong nước, Bộ Công Thương, cho biết tình trạng vi phạm quyền SHTT đang có xu hướng gia tăng.

Theo ông Nam, SHTT ngày càng đóng vai trò quan trọng, góp phần nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp và quốc gia. Trong bối cảnh Việt Nam đang hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế số, SHTT không chỉ là công cụ bảo vệ sáng tạo mà còn là nền tảng cho đổi mới, giúp doanh nghiệp Việt Nam tham gia chuỗi giá trị toàn cầu. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp chưa thực sự quan tâm đến SHTT, dẫn đến tình trạng vi phạm chưa có chiều hướng thuyên giảm. Các vụ việc xâm phạm có xu hướng tăng cả về quy mô và độ phức tạp.

Thống kê từ các lực lượng chức năng cho thấy trong 6 tháng đầu năm nay, cả nước đã kiểm tra và xử lý hơn 50.419 vụ việc liên quan đến buôn lậu, hàng giả và vi phạm SHTT, với giá trị hàng hóa vi phạm lên đến hàng nghìn tỷ đồng. Riêng lĩnh vực nhãn hiệu, có 1.430 vụ xâm phạm được xử lý, phạt hơn 18 tỷ đồng, tăng gần 30% so với cùng kỳ năm trước.

Còn theo thống kê của Cục SHTT cho thấy, dù Việt Nam đã có hơn 700.000 nhãn hiệu được bảo hộ, song tình trạng vi phạm vẫn diễn biến phức tạp. Năm 2024 ghi nhận hơn 2.000 vụ xâm phạm, với giá trị hàng hóa vi phạm lên tới hàng trăm tỷ đồng. Riêng nửa đầu nay, cơ quan chức năng phát hiện và xử lý hơn 3.270 vụ, trung bình gần 20 vụ mỗi ngày, gây thiệt hại hàng nghìn tỷ đồng.

Thanh An