“Sông bay” Amazon suy yếu do mất rừng, nguy cơ hạn hán ngày càng trầm trọng

Các nhà khoa học cảnh báo tình trạng mất rừng ở Amazon đang làm suy yếu “sông bay” (dòng hơi nước bay trên không trung), khiến nguy cơ hạn hán gia tăng ở Nam Mỹ.

Một ngư dân chèo thuyền trên sông Amazon tại Puerto Narino, Colombia, ngày 6/9/2025 (Ảnh: AP)

Trong thời gian qua, hạn hán kéo dài đã làm khô hạn mùa màng tại Peru, gây cháy rừng ở Amazon và khiến các đập thủy điện ở Ecuador gặp khó khăn do sông cạn nước. Phân tích mới cho thấy nạn phá rừng đang phá vỡ dòng chảy của các “sông bay”, có thể dẫn tới hạn hán nghiêm trọng hơn ở khu vực Tây Nam Amazon và nguy cơ biến đổi từ rừng mưa thành đồng cỏ khô hạn.

Theo các nhà nghiên cứu của Tổ chức Amazon Conservation, rừng Amazon hoạt động như một “máy bơm” tự nhiên. Hơi ẩm từ Đại Tây Dương được gió mậu dịch đưa vào đất liền, sau đó cây rừng hấp thụ và thải lại hơi nước, đưa mưa đến hàng nghìn km sâu trong lục địa. Khi mất rừng, “máy bơm” này suy yếu, lượng mưa giảm, đe dọa hệ sinh thái và cộng đồng bản địa.

Khu vực Nam Peru và Bắc Bolivia được đánh giá dễ tổn thương nhất. Đây là vùng chịu ảnh hưởng trực tiếp trong mùa khô khi “sông bay” đi qua miền nam Brazil - nơi phá rừng diễn ra mạnh. Việc mất cây đã khiến các khu bảo tồn nổi tiếng như Vườn quốc gia Manu đối mặt nguy cơ khan hiếm mưa.

Giới khoa học cho biết khoảng 50% lượng mưa ở Tây Amazon gần dãy Andes phụ thuộc vào “sông bay”. Trong khi đó, số liệu cho thấy mùa khô hiện đã kéo dài hơn 5 tuần so với 45 năm trước, với lượng mưa giảm 20 - 30%. Amazon đã mất khoảng 17% diện tích rừng, chủ yếu cho chăn nuôi gia súc và trồng đậu nành.

Các chuyên gia cảnh báo nếu tỷ lệ phá rừng vượt 20 - 25% và nhiệt độ toàn cầu tăng thêm 2^oC, Amazon sẽ không tránh khỏi kịch bản vượt “điểm tới hạn”, biến rừng mưa thành thảo nguyên khô hạn. Điều này sẽ gây hậu quả lớn: giải phóng lượng lớn khí CO₂, hủy hoại đa dạng sinh học, ảnh hưởng tới nông nghiệp, nguồn nước và khí hậu toàn cầu.

Giải pháp được đưa ra là bảo vệ diện tích rừng nguyên vẹn, khôi phục rừng đã mất, tôn trọng quyền đất đai của cộng đồng bản địa và tăng cường hợp tác khu vực. Các nhà khoa học nhấn mạnh cần chấm dứt ngay nạn phá rừng, suy thoái và cháy rừng, đồng thời phục hồi ít nhất 500.000 km² rừng để giữ Amazon dưới “điểm tới hạn”.