Sau mỗi mùa vụ, người Việt lại làm 1 việc: "Kho báu tỷ đô" bị thiêu rụi, hại cả môi trường lẫn sức khỏe

Rơm là phế phẩm nông nghiệp vẫn chưa được khai thác hết tiềm năng. Việc xử lý rơm sau mùa vụ bằng cách thủ công như đốt đang gây ô nhiễm môi trường và có hại cho sức khoẻ.

Mỗi năm, Việt Nam sản xuất khoảng 40–50 triệu tấn rơm rạ, song có tới 60% trong số đó vẫn bị đốt bỏ ngay trên đồng ruộng sau thu hoạch.

Nếu quy đổi theo giá được niêm yết trên website bán hàng của Amazon vào năm 2022 là khoảng 80-100 USD/tấn rơm, thì mỗi năm Việt Nam đang "đốt đi" khoảng 2-3 tỉ USD.

Trong khi một số doanh nghiệp đã bắt đầu khai thác hiệu quả nguồn phụ phẩm này, hàng triệu tấn rơm vẫn đang bị lãng phí, đồng nghĩa một tài nguyên nông nghiệp trị giá tỷ đô bị thiêu rụi ngay trước mắt.

Đốt rơm gây hại nặng nề cho môi trường và sức khỏe

Việc đốt rơm rạ không kiểm soát đang gây ô nhiễm nghiêm trọng. Khói từ rơm rạ chứa nhiều bụi mịn như PM₂.₅, PM₁₀, các khí độc như CO, NOₓ, SO₂, CO₂, hạt nano…

Tại Hà Nội, chỉ 20% lượng rơm bị đốt mỗi vụ cũng đã thải ra 163 tấn PM₂.₅, 179 tấn PM₁₀ và 23.000 tấn CO₂ vào không khí.

Khói rơm gây kích ứng mắt, ho, khó thở, viêm phổi, hen suyễn. Ở Ấn Độ, việc đốt rơm còn được xác định liên quan tới 44.000–98.000 ca tử vong sớm mỗi năm do phơi nhiễm bụi mịn.

Đốt rơm cũng góp phần biến đổi khí hậu khi thải ra lượng lớn khí nhà kính và làm tổn hại tầng ozone. Đồng thời, đất sau khi đốt rơm bị mất chất mùn, vi sinh vật, nitơ, phốt pho, kali, khiến đất chai cứng và suy thoái.

Tái sinh rơm thành hàng hóa xuất khẩu

Dù phần lớn rơm rạ bị bỏ phí, nhưng một số mô hình khai thác hiệu quả đã chứng minh tiềm năng thương mại rất lớn.
Công ty TNHH xuất nhập khẩu Rơm Việt (Tiền Hải, Thái Bình) là đơn vị tiên phong xuất khẩu rơm. Từ tháng 1/2020, doanh nghiệp này đã xuất hơn 400.000 tấn rơm, thu về 60.000 USD.

Ở Đồng bằng sông Cửu Long, người dân đã biết thu gom rơm sau vụ đông xuân để trồng nấm, làm chất đốt, ủ phân hữu cơ, thức ăn gia súc... Rơm cuộn có giá lên đến 1.250–2.000 đồng/kg, góp phần tăng thu nhập đáng kể.

Rơm ép: Hàng xuất khẩu triệu đô âm thầm tăng trưởng

Rơm sau khi sấy khô, ép thành khối vuông có thể sử dụng để chăn nuôi, trồng nấm, làm phân bón, chất đốt, lót chuồng…. Giá bán rơm ép dao động 25.000–70.000 đồng/cuộn (18–22 kg), tương đương 1.250–2.000 đồng/kg.

Hàn Quốc, Nhật Bản, Úc, New Zealand là các thị trường chính nhập rơm ép từ Việt Nam.

Ở Hàn Quốc, rơm được dệt thành mành phủ gốc cây trồng quý như sâm, xử lý ở nhiệt độ >1.000°C. Ở châu Âu, rơm dùng để làm thức ăn thô cho bò, ngựa, dê, cừu, lót chuồng, nhiên liệu sinh khối, hoặc vật liệu xây dựng xanh. Một số nước còn chế biến rơm thành nón, dép, giỏ, túi, đồ decor thân thiện môi trường.

Tiềm năng của rơm là rất lớn. Tuy nhiên, rơm Việt vẫn đối mặt nhiều rào cản như: Thiếu hệ thống sấy, đóng gói, kho trữ quy mô lớn; Thủ tục xuất khẩu phức tạp: kiểm dịch, tiêu chuẩn môi trường, vận chuyển; Nguồn nguyên liệu chưa ổn định: không đủ đáp ứng đơn hàng lớn; Thiếu thương hiệu và tiêu chuẩn quốc tế.

Theo đánh giá của các chuyên gia, chỉ cần tận dụng 10–20% lượng rơm rạ, Việt Nam có thể cung cấp hàng triệu tấn rơm ép mỗi năm, góp phần gia tăng thu nhập cho nông dân và phát triển nông nghiệp bền vững. Trong bối cảnh thế giới đang ưu tiên vật liệu tái tạo và nông nghiệp xanh thì rơm – phế phẩm tưởng chừng vô giá trị – được ví là ‘dầu thô trên đồng’ chờ được khai thác đúng cách.