Sáp nhập đại học: Không còn trường nhỏ, manh mún

Một cuộc tái cấu trúc quy mô lớn chưa từng có trong hệ thống giáo dục đại học Việt Nam sắp diễn ra, với khoảng 140 trường đại học công lập trên cả nước sẽ được xem xét sáp nhập, sắp xếp hoặc giải thể.

Phát biểu tại Hội nghị Giáo dục đại học vào ngày 18-9, Bộ trưởng Bộ Giáo dục - Đào tạo Nguyễn Kim Sơn cho biết trong thời gian tới giáo dục đại học sẽ bước vào giai đoạn sắp xếp, sáp nhập, tinh giản quy mô.

Việc sáp nhập có thể sẽ được chỉ định bắt buộc, không dựa trên cơ chế tự nguyện của các trường.

Khắc phục tình trạng manh mún, nhỏ lẻ sau sáp nhập đại học

Theo Bộ trưởng Sơn, việc thực hiện theo nghị quyết 71 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục - đào tạo đòi hỏi cần có sự quyết đoán: "Nếu hỏi ý kiến các trường có muốn sáp nhập hay không thì chắc chắn không thực hiện được. Vì vậy việc tái cấu trúc sẽ thực hiện theo kế hoạch và yêu cầu triển khai. Việc lấy ý kiến chỉ mang tính tham khảo".

Hiện nay ngoài các trường công an, quân đội và khối trường tư thục, cả nước có khoảng 140 trường đại học công lập thuộc diện sáp nhập, tinh giản.

"Chưa thể công bố số lượng cụ thể, nhưng chủ trương là giảm sâu, giảm rất nhiều đầu mối", Bộ trưởng Sơn nhấn mạnh. Cũng theo ông Sơn, quan điểm của bộ trong việc sáp nhập nhằm khắc phục tình trạng manh mún, nhỏ lẻ, thiếu liên kết giữa các trường, nhất là các cơ sở có ngành đào tạo gần nhau. Mục tiêu cuối cùng là giúp các trường mạnh lên.

Ban chỉ đạo của Bộ Giáo dục - Đào tạo đã xây dựng phương án và báo cáo Thủ tướng, chờ ý kiến chỉ đạo trước khi triển khai. Phó thủ tướng Lê Thành Long sẽ làm việc với bộ về phương án thực hiện việc sắp xếp và quy hoạch mạng lưới các trường đại học.

Cả nước hiện có 264 cơ sở giáo dục đại học, bao gồm 11 đại học (2 đại học quốc gia, 3 đại học vùng, 4 đại học khác, 2 đại học tư thục); 173 trường đại học, học viện công lập (không gồm các trường thuộc đại học quốc gia và đại học vùng); 60 trường đại học tư thục và 5 trường đại học nước ngoài...

Sáp nhập thế nào?

Ngày 22-8, Bộ Chính trị ban hành nghị quyết 71 với yêu cầu cụ thể: "Triển khai sắp xếp, tái cấu trúc các cơ sở giáo dục đại học; sáp nhập, giải thể các cơ sở giáo dục đại học không đạt chuẩn; xóa bỏ cấp trung gian, bảo đảm quản trị tinh gọn, thống nhất, hiệu quả;

Nghiên cứu sáp nhập các viện nghiên cứu với các cơ sở giáo dục đại học; tăng cường quản lý nhà nước đối với các cơ sở giáo dục đại học, nghiên cứu chuyển một số trường đại học về địa phương quản lý để nâng cao hiệu quả quản lý và đáp ứng tốt hơn yêu cầu đào tạo nhân lực của địa phương".

Tiếp đó, ngày 15-9 Chính phủ ban hành nghị quyết 281, yêu cầu Bộ Giáo dục - Đào tạo xây dựng và triển khai đề án sắp xếp hệ thống đại học, đồng thời quy định lại cơ cấu tổ chức của các trường, hướng tới một hệ thống quản trị hiệu quả, tinh giản và phù hợp bối cảnh mới.

Chính phủ cũng yêu cầu Bộ Giáo dục - Đào tạo nghiên cứu chuyển một số trường đại học về địa phương quản lý để nâng cao hiệu quả quản lý và đáp ứng tốt hơn yêu cầu đào tạo nhân lực của địa phương.

Hiện Bộ Giáo dục - Đào tạo chưa công bố danh sách các trường sẽ sáp nhập, giải thể nhưng bộ cho biết sẽ có nhiều phương án thực hiện: trường trung ương chuyển về địa phương quản lý, trường địa phương nhập vào trường trung ương, sáp nhập ngang cấp giữa các trường nhỏ, giải thể những cơ sở không đáp ứng tiêu chuẩn tối thiểu.

Một số trường thuộc các nhóm sư phạm nghệ thuật, sư phạm thể dục thể thao và cao đẳng sư phạm địa phương được xác định có thể ưu tiên tái cấu trúc trước.

Cơ hội hay thách thức?

Nhiều chuyên gia đánh giá cao mục tiêu của việc sáp nhập là nhằm tinh gọn đầu mối, nâng cao hiệu quả quản trị đại học, tránh tình trạng "trường nhỏ, manh mún", đồng thời phát huy thế mạnh theo vùng miền và ngành nghề đào tạo.

GS.TS Trần Diệp Tuấn - Chủ tịch hội đồng Trường đại học Y Dược TP.HCM - bày tỏ sự ủng hộ với chủ trương tái cấu trúc hệ thống giáo dục đại học. "Việc sắp xếp lại các cơ sở giáo dục đại học là cần thiết và đây là chủ trương đúng đắn. Những trường yếu kém cần được giải thể, trong khi các trường có khả năng sáp nhập nên tiến hành sáp nhập để tạo ra các tổ chức mạnh hơn.

Tuy nhiên sáp nhập không phải lúc nào cũng đồng nghĩa với sự phát triển. Có hai khả năng có thể xảy ra sau khi sáp nhập: các trường có thể trở nên mạnh hơn nhờ sự phối hợp hiệu quả, hoặc ngược lại, hệ thống mới có thể trở nên kém hiệu quả hơn nếu thiếu sự chuẩn bị kỹ lưỡng", ông Tuấn nói.

Ông Tuấn nhấn mạnh rằng ở cấp cơ sở giáo dục thì hai yếu tố then chốt quyết định đến hiệu quả của quá trình sáp nhập chính là năng lực quản trị và văn hóa tổ chức.

Đây đều là những yếu tố hết sức quan trọng. Trong bối cảnh thực hiện tự chủ đại học, nhiều trường đã có sự thay đổi tích cực trong mô hình quản trị, tuy nhiên những thay đổi này vẫn chưa thực sự bền vững. Nếu hệ thống quản trị đủ ổn định, việc sáp nhập sẽ không gây ra xáo trộn lớn.

Ngược lại, nếu thiếu nền tảng vững chắc, việc sáp nhập có thể khiến tổ chức mới bị rối loạn, thậm chí là kém đi. Ở cấp cao hơn, một yếu tố không thể thiếu để bảo đảm sự thành công sau khi sáp nhập là cần có chính sách hỗ trợ phù hợp.

Những chính sách này phải cụ thể và toàn diện, bao gồm việc trao quyền như thế nào, phân bổ nguồn lực ra sao, đồng thời phải có chính sách hỗ trợ cho việc xây dựng tầm nhìn và chiến lược phát triển của tổ chức mới.

PGS.TS Đỗ Văn Dũng - nguyên hiệu trưởng Trường đại học Sư phạm kỹ thuật TP.HCM - nhấn mạnh: "Hiện cả nước có nhiều trường đại học với quy mô quá nhỏ, nguồn lực phân tán, không đủ điều kiện đảm bảo chất lượng. Việc sáp nhập là xu thế tất yếu nếu muốn nâng cao chất lượng đào tạo và cạnh tranh trong khu vực".

Ông Dũng còn cho biết việc sáp nhập trường đại học không phải là mới trên thế giới. Trung Quốc, Pháp, Hàn Quốc đều từng thực hiện các cuộc cải tổ lớn để hình thành những đại học trọng điểm có sức cạnh tranh toàn cầu.

"Vấn đề là Việt Nam sẽ học được gì từ bài học quốc tế. Và quan trọng hơn liệu chúng ta có đảm bảo được chất lượng, sự đồng thuận và quyền lợi người học khi bước vào một cuộc đại sắp xếp chưa từng có? Bên cạnh đó khi sáp nhập cần chọn người đứng đầu giỏi vì kinh nghiệm thực tế cho thấy luôn xảy ra mâu thuẫn nội bộ, tranh chấp quyền lực... làm chậm đà phát triển trong những năm đầu", ông Dũng nói.

PGS.TS Nguyễn Kim Hồng - nguyên hiệu trưởng Trường đại học Sư phạm TP.HCM - nhận định: "Việc tái cấu trúc là đúng đắn nhưng cần công khai tiêu chí lựa chọn, lộ trình rõ ràng và tham vấn đầy đủ các bên liên quan. Nếu làm vội và thiếu tính toán có thể gây phản ứng xã hội và khiến giáo dục đại học rơi vào khủng hoảng niềm tin".