Quốc hội 'chốt' mô hình mới tòa án nhân dân, tăng số thành viên hội đồng thẩm phán tòa tối cao

Hệ thống tòa án theo mô hình mới gồm ba cấp là tối cao, cấp tỉnh, cấp khu vực. Kết thúc hoạt động của tòa cấp cao và cấp huyện từ 1-7.

Chiều 24-6, với 414/416 đại biểu tán thành, 2 đại biểu không tán thành, Quốc hội biểu quyết thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Tòa án nhân dân. Luật có hiệu lực thi hành từ 1-7-2025.

Mô hình mới của tòa án nhân dân

Theo luật mới được thông qua, tổ chức của tòa án nhân dân chuyển từ 4 cấp còn 3 cấp gồm: Tòa án nhân dân tối cao; tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (gọi chung là tòa án nhân dân cấp tỉnh); tòa án nhân dân khu vực.

Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế (gọi chung là tòa án chuyên biệt); tòa án quân sự trung ương, tòa án quân sự quân khu và tương đương, tòa án quân sự khu vực (gọi chung là tòa án quân sự).

Như vậy, từ 1-7 sẽ kết thúc hoạt động của 3 tòa án nhân dân cấp cao, không tổ chức tòa án cấp huyện.

Báo cáo trước khi Quốc hội biểu quyết, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Lê Minh Trí cho hay có nhiều ý kiến liên quan đến việc thành lập tòa án chuyên biệt thuộc Trung tâm tài chính quốc tế.

Tiếp thu ý kiến đại biểu Quốc hội, Tòa án nhân dân tối cao đã chỉnh lý các quy định về tòa án chuyên biệt thuộc Trung tâm tài chính quốc tế như dự luật.

Cụ thể, luật mới quy định rõ nhiệm vụ, quyền hạn, trình tự, thủ tục tố tụng giải quyết tranh chấp; tiếng nói, chữ viết dùng trong tố tụng, việc áp dụng pháp luật tại tòa án chuyên biệt.

Thẩm phán giải quyết tranh chấp và các nội dung khác có liên quan đến tổ chức và hoạt động của tòa án chuyên biệt do Quốc hội quy định.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định thành lập, giải thể và quy định về phạm vi thẩm quyền theo lãnh thổ của tòa án chuyên biệt theo đề nghị của chánh án Tòa án nhân dân tối cao.

Tăng số lượng thành viên Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao

Số lượng thành viên Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao có không ít hơn 23 người và không quá 27 người (hiện là 13 đến 17 người). Tiêu chuẩn, điều kiện bổ nhiệm thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao được quy định theo hướng "mở rộng nguồn".

Có ý kiến cho rằng việc mở rộng nguồn bổ nhiệm thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao sẽ hạ thấp tiêu chuẩn, điều kiện bổ nhiệm và không thu hút được nhân lực chất lượng cao.

Giải trình về nội dung này, Chánh án Lê Minh Trí nêu rõ quan điểm nhất quán của Tòa án nhân dân tối cao là việc lựa chọn, bổ nhiệm thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao phải bảo đảm các tiêu chuẩn cao và chặt chẽ.

Việc bổ sung điều kiện bổ nhiệm tuy có mở rộng nguồn nhưng vẫn bảo đảm nhân sự được bổ nhiệm phải là thẩm phán tòa án nhân dân và có đủ các điều kiện, tiêu chuẩn khác tương đương hoặc cao hơn so với tiêu chuẩn, điều kiện của luật hiện hành.

Theo Chánh án Lê Minh Trí, công tác cán bộ là công tác của Đảng, người dự kiến được bổ nhiệm thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao sẽ được cấp có thẩm quyền xét duyệt và lựa chọn kỹ càng.

Luật bổ sung đối tượng thẩm phán tòa án nhân dân có từ đủ 5 năm giữ chức vụ trưởng vụ chuyên môn nghiệp vụ vào trường hợp đặc biệt để đề nghị cấp có thẩm quyền bổ nhiệm thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao với số lượng giới hạn khoảng 10% tổng số thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao.

Quy định này, theo ông Trí, là phù hợp, bảo đảm cho Tòa án nhân dân tối cao có thể lựa chọn các thẩm phán giỏi về chuyên môn, nghiệp vụ, có bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức, trách nhiệm nghề nghiệp, công tâm, chuyên nghiệp, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới.

Về ý kiến đề nghị giao Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã lựa chọn và giới thiệu hội thẩm tòa án nhân dân khu vực, ông Trí nhấn mạnh tòa án nhân dân khu vực có phạm vi thẩm quyền theo lãnh thổ đối với rất nhiều đơn vị hành chính cấp xã.

Nếu giao cho Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã lựa chọn sẽ rất khó xác định được cơ cấu, số lượng hội thẩm cần giao cho Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã nào lựa chọn, HĐND xã nào bầu.