Kỳ cuối: Trà Cổ, điểm A23 và A24 – Đặc biệt của đặc biệt

Điểm A23 và A24 đường cơ sở tính chiều rộng lãnh hải Việt Nam nằm ở đảo Trà Cổ (phường Móng Cái 1, tỉnh Quảng Ninh) và cửa sông Bắc Luân đổ ra vịnh Bắc bộ. Đây là khu vực rất nhạy cảm, đặc biệt của đặc biệt nên bộ đội biên phòng kèm chúng tôi từng bước.

Theo tuyên bố ngày 21.2.2025 của Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam về đường cơ sở dùng để tính chiều rộng lãnh hải trong vịnh Bắc bộ, điểm cơ sở A23 nằm ở đảo Trà Cổ (tọa độ 21°28'14.9" vĩ độ bắc - 108°05'32.8" kinh độ đông) và điểm cơ sở cuối cùng - A24 là điểm số 1 theo Hiệp định phân định lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa giữa nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam và nước Cộng hòa nhân dân ‎Trung Hoa trong vịnh Bắc bộ (tọa độ 21°28'12.5" vĩ độ bắc - 108°06'04.3 kinh độ đông).

Hành trình tìm mốc trên đảo Trà Cổ

Biết trước sự phức tạp khi tác nghiệp ở khu vực biên giới giáp với Trung Quốc, nhất là ở đây có những địa danh như bãi Tục Lãm, Lục Lầm, Tài Sẹc... nơi quân và dân Quảng Ninh đã đổ bao mồ hôi, xương máu để chống lại sự lấn chiếm, bảo vệ chủ quyền trong những năm 90; chúng tôi cẩn thận làm việc trước với Cục Đo đạc, bản đồ và thông tin địa lý Việt Nam (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) và được Cục trưởng Hoàng Ngọc Lâm nhiệt thành giúp định vị chính xác vị trí các mốc định hướng, mốc xác định điểm cơ sở trên đảo Trà Cổ.

Từ Hà Nội, chúng tôi đi xe khách xuống Móng Cái và tiếp tục thuê xe máy tìm vào Đồn biên phòng Trà Cổ. Mặc dù có sự đồng ý của Bộ Tư lệnh Bộ đội biên phòng và chỉ đạo của Ban Chỉ huy Bộ đội biên phòng (Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh Quảng Ninh), nhưng trung tá Đào Xuân Nguyên (Chính trị viên Đồn biên phòng Trà Cổ) vẫn hoang mang: "Hôm nay hải cảnh Trung Quốc tuần tra trên sông, nhỡ họ nhìn thấy mình đi trên bãi cát thì sao?".

Chỉ khi chúng tôi cương quyết: "Họ đi trên lãnh thổ của họ, mình đi trên đất của mình, ai xâm phạm ai đâu mà sợ" và đưa cho xem vị trí 2 mốc đã đánh dấu trên bản đồ, trung tá Nguyên mới cử cấp dưới dẫn ra, không quên lời dặn rất lạ: "Đừng để bên kia nhìn thấy".

2 địa điểm mà chúng tôi tìm kiếm là 2 vị trí mốc định hướng điểm cơ sở A23 được Cục Đo đạc, bản đồ và thông tin địa lý Việt Nam, ghim trên Google Maps có ghi chú "Trà Cổ 1" và "Trà Cổ 2". Các vị trí này nằm ở bãi cát phía nam Trà Cổ, cách đài quan sát Tràng Vĩ (Đồn biên phòng Trà Cổ) gần 2 km, cách đền thờ Quan trấn biển khoảng 800 m theo đường chim bay. Đặc biệt, ngay cạnh đó, khoảng 500 m có tổ công tác của Đồn biên phòng Trà Cổ túc trực 24/7.

Chỉ 10 phút đi bộ từ tổ công tác men theo bờ cát ven biển, chúng tôi đã đến vị trí ghim mốc. Đây là khu vực có nhiều cây dương chắn gió, nên rác từ biển tấp lên vô khối. Cùng với rác là cát biển bị giữ lại, vun lên thành những đống lớn, chằng chịt cây muống biển.

Không tìm thấy mốc định hướng A23

Sau nhiều lần rà đi tìm lại, chúng tôi vẫn không thấy hình dáng bệ - cột bê tông xi măng quen thuộc của các mốc định hướng, nên gọi điện thoại cho ông Hoàng Ngọc Lâm (Cục trưởng Cục Đo đạc, bản đồ và thông tin địa lý Việt Nam), sau đó được chuyển máy đến ông Phạm Tiến Dũng (Giám đốc Trung tâm biên giới – địa giới, thuộc Cục Đo đạc, bản đồ và thông tin địa lý Việt Nam). Ông Dũng, sau khi chuyển đổi tọa độ từ hệ WGS-84 sang VN-2000 đã chuyển thông tin theo tin nhắn cho chúng tôi nhập trên Google Maps cho dễ tìm kiếm.

Mặc dù được khẳng định là "chính xác đến từng gang tay", nhưng điểm tọa độ tìm thấy chỉ là bãi cát trống, dùng gậy chọc xuống và tỏa tìm 4 phía cũng không thấy. Trung tá quân nhân chuyên nghiệp Nguyễn Văn Biểu (54 tuổi, Đồn biên phòng Trà Cổ) băn khoăn: "Tôi công tác ở đây rất nhiều năm, nhưng chưa nghe chuyện đặt mốc tọa độ, mốc định hướng điểm cơ sở ở bãi cát Trà Cổ. Khu vực này nhạy cảm, mọi việc biên phòng đều phải biết". Điều này cũng được trung tá Nguyễn Văn Sáng (Phó đồn trưởng Đồn biên phòng Trà Cổ) xác nhận.

Ông Phạm Tiến Dũng sau khi nghe kết quả tìm kiếm của chúng tôi, nhận định: "Có thể mốc định hướng, mốc xác định điểm cơ sở được xác lập từ lâu, lại không xây cao, nên bị cát biển, rác thải vùi lấp". Khi chúng tôi hỏi: "Mốc được xác lập thời điểm nào", ông Dũng không trả lời được, với lý do: "Hồi làm mốc, chia làm mấy đoàn đi các địa phương, đoàn nào biết việc đoàn ấy" và hứa sẽ xuống Trà Cổ kiểm tra thực địa, để tìm mốc định hướng A23.

Trà Cổ - đặc biệt của đặc biệt

Trước khi Hiệp ước biên giới đất liền Việt Nam - Trung Quốc được ký kết cuối năm 1999 (có hiệu lực từ ngày 6.7.2000), Trà Cổ - cửa sông Bắc Luân – Tục Lãm đã là "trọng điểm" đấu tranh chống lấn chiếm của quân, dân Quảng Ninh nói chung và Móng Cái nói riêng.

Đồn biên phòng Trà Cổ được thành lập vào ngày 3.11.1987 cũng nhằm tập trung vào nhiệm vụ đấu tranh chống lấn chiếm, bảo vệ chủ quyền biên giới trên đất liền và trên biển.

Đặc biệt, trong thời gian 1996 – 1998, Bộ đội biên phòng Quảng Ninh nói chung và Đồn biên phòng Trà Cổ nói riêng đã kiên cường đấu tranh với các hoạt động vũ trang của phía Trung Quốc (họ ngăn cản việc ta xây kè và cản trở việc đánh bắt thủy sản của ngư dân Trà Cổ - Móng Cái, gây căng thẳng, phức tạp, thể hiện rõ ý đồ lấn chiếm bãi Tục Lãm và cửa sông Bắc Luân).

Trong năm 1996, phía Trung Quốc nhiều lần vào khu vực đất ta ở bãi Tục Lãm, Lục Lầm, Mũi Sủi để đánh bắt hải sản, cho xuồng máy có vũ trang chạy vào sông Tục Lãm của ta. Nghiêm trọng nhất là ngày 19.6.1996, tổ tuần tra của Đồn biên phòng Trà Cổ do chuẩn úy Phạm Viết Năng chỉ huy, khi tuần tra bãi Tục Lãm, Lục Lầm đã bắt giữ một số dân Trung Quốc đánh bắt hải sản trái phép. Trên đường đưa số người này về đồn giải quyết, phía Trung Quốc đã bắn vào đội hình tuần tra làm chuẩn úy Năng hy sinh và trôi sang phía Trung Quốc. Ta đã đấu tranh và đưa thi hài chuẩn úy Năng về Việt Nam.

Ngày 10.8.1999, Trung Quốc lại cho người xây tôn cao cột đá trên hòn Tài Sẹc mặc dù ta đã nhiều lần phản đối. Liên tục trong tháng 3.1999, lực lượng vũ trang Trung Quốc hỗ trợ cho người dân của họ sang vùng nước của ta ở cửa sông Bắc Luân khai thác tài nguyên trái phép và uy hiếp bộ đội Đồn biên phòng Trà Cổ đang làm nhiệm vụ tuần tra.

Đây là những hoạt động vũ trang, từ sau 1979 đến trước vòng đàm phán 14 cấp chuyên viên về hoạch định biên giới, chưa từng xảy ra. Khi ta dùng biện pháp ngăn chặn, thì họ triển khai đội hình chiến đấu, khiêu khích, đe dọa, vu cáo: Việt Nam vi phạm "chủ quyền" của Trung Quốc…

Một minh chứng rõ nhất: Hiệp ước biên giới đất liền Việt Nam-Trung Quốc được ký cuối năm 1999 (chính thức có hiệu lực từ 6.7.2000), sau đó 2 nước thành lập 12 nhóm liên hợp, tiến hành phân giới cắm mốc theo phương pháp song phương và đến 31.12.2008, việc phân giới cắm mốc hoàn thành, 2 bên đã phân giới trên thực địa toàn tuyến biên giới.

Tuy nhiên, cột mốc cuối cùng trên toàn tuyến biên giới đất liền 2 nước Việt Nam – Trung Quốc là mốc giới số 1378 cũng là mốc được cắm ngày cuối cùng (19.8.2009) ở phía đông nam bãi Dậu Gót. Mốc 1378 cách điểm kết thúc đường biên giới trên đất liền Việt Nam – Trung Quốc là 5.032,88 m và được Đồn biên phòng Trà Cổ quản lý, bảo vệ nghiêm cẩn.