Nữ bác sĩ đốt điện cứu những trái tim loạn nhịp

Giữa những ca bệnh tiếp nối mỗi ngày, Ths.BS Trần Lê Uyên Phương, 44 tuổi, Phó Khoa Điều trị Rối loạn nhịp, Bệnh viện Chợ Rẫy, vẫn nhớ rõ hình ảnh cậu bé gầy gò, thở yếu dần, chỉ còn trông chờ vào phép màu mang tên "trái tim hiến tặng" để ghép. Bệnh nhi ấy khiến chị càng tin vào lựa chọn gắn bó với chuyên ngành tưởng chừng khô khan - nơi mỗi nhịp điện tim đôi khi là ranh giới giữa sự sống và cái chết.

Cậu bé điều trị nhiều nơi suốt hai năm, tim đập liên tục 170-180 lần mỗi phút, gấp đôi bình thường, được chuyển đến Khoa Hồi sức Phẫu thuật Tim trẻ em với chỉ định ghép tim do suy tim nặng. Trưởng khoa này là TS.BS.CK2 Lê Thành Khánh Vân, nghi ngờ có rối loạn nhịp nên mời bác sĩ Phương hội chẩn. Chị tìm ra nguyên nhân là rối loạn nhịp nhanh trên thất dai dẳng do vòng vào lại qua đường dẫn truyền phụ ẩn, khiến trái tim nhỏ phải "chạy marathon" suốt nhiều năm đến kiệt sức.

Bác sĩ Phương quyết định can thiệp, vẽ bản đồ điện học buồng tim 2D (khi đó chưa có hệ thống 3D), xác định vị trí dẫn truyền phụ và triệt đốt ổ bất thường. Kết quả vượt mong đợi - nhịp tim trở lại bình thường, trái tim hồi phục sau thời gian ngắn. Hiện cậu bé 12 tuổi, khỏe mạnh, đi học bình thường, năm nào cũng cùng mẹ ghé thăm "người đã cứu tim, sinh ra em lần thứ hai".

"Ca này làm thủ thuật khá mạo hiểm vì tim bé giãn to, đờ, vị trí lại khó, song nếu không làm thì bé sẽ không qua khỏi vì chờ tim ghép biết đến khi nào", bác sĩ Phương nhớ lại.

Cơ duyên đến với chuyên ngành rối loạn nhịp khá tình cờ. Sau khi tốt nghiệp Đại học Y Dược TP HCM năm 2005, chị về công tác tại Bệnh viện Chợ Rẫy, được phân vào mảng tim mạch can thiệp. Năm 27 tuổi, chị nhận học bổng của Đại sứ quán Pháp. Trước ngày lên đường, đoàn bác sĩ Pháp sang Chợ Rẫy mổ tim, giáo sư Guilmet - chuyên gia hàng đầu về ghép tim, khuyên chị nên đến Bệnh viện Foch vì "có nhiều điều hay để học".

Sang Pháp, chị vừa học vừa làm hai năm trong lĩnh vực nội tim mạch, hồi sức và siêu âm tim. Khi gần hoàn tất chương trình, giáo sư Guilmet cùng thầy Debaucher khuyên chị theo đuổi rối loạn nhịp tim - lĩnh vực gần như còn xa lạ ở Việt Nam. Dù chưa hiểu nhiều, chị vẫn nghe theo, được thầy viết thư bảo trợ để theo học thêm hai năm.

"Lúc đầu tôi thấy kỹ thuật này quá khó, nhưng càng học càng mê khi chứng kiến bệnh nhân nhịp nhanh, chỉ đốt một điểm là tim bình thường trở lại - cảm giác đó thật kỳ diệu", chị kể. Trước đây, bệnh nhân chỉ có thể uống thuốc hoặc đặt máy khử rung tim, vốn chỉ xử lý "ngọn". Đốt điện sinh lý giúp giải quyết tận gốc, nhiều người khỏi hẳn bệnh.

Trở về nước năm 2010, chị mang theo kiến thức mới cùng bộ máy đốt, máy kích điện thầy tặng, kết hợp dùng chung hệ thống DSA của phòng can thiệp mạch vành để triển khai những ca đốt điện sinh lý đầu tiên. Khi ấy, bệnh nhân mạch vành rất đông, nên êkíp của chị phải chờ thực hiện sau cùng, thường vào buổi tối hoặc cuối tuần.

Những năm đầu vất vả, dụng cụ thô sơ, số ca ít ỏi. Vừa kết hôn, sinh con, chị vừa kiên trì đeo bám mảng này. Bước ngoặt đến vào năm 2017, khi Khoa Điều trị Rối loạn nhịp chính thức thành lập, do TS.BS Nguyễn Tri Thức - nay là Thứ trưởng Bộ Y tế - phụ trách. Đến 2018, bệnh viện thuê được hệ thống 3D đầu tiên, chị vừa làm vừa học, tích lũy kinh nghiệm, chuyển giao kỹ thuật cho đồng nghiệp trẻ. Các đoàn bác sĩ từ Mỹ sang bệnh viện tiếp tục tận tình hỗ trợ để thực hiện những ca phức tạp trên hệ thống 3D. Sau 7 năm, khoa đã có đầy đủ hệ thống 2D, 3D hiện đại và sắp có phòng lab riêng, chấm dứt cảnh "làm ké".

Nhiều năm miệt mài "vẽ bản đồ tim", bác sĩ Phương góp công giúp hàng nghìn người hồi phục. Nhưng một ca thất bại cách đây 5 năm vẫn khiến chị luôn canh cánh. Bệnh nhân này cơ tim giãn nở, đã đặt máy khử rung ICD, lên cơn "bão điện" nhiều lần. Êkíp quyết định can thiệp, đốt xong một ổ nhanh thất, tưởng thành công thì lại xuất hiện ổ khác. Đến ổ thứ 4, chị buộc phải dừng lại, bệnh nhân qua đời một thời gian sau đó. Chị nghiên cứu nhiều tài liệu vẫn không hiểu vì sao đốt mãi mà vẫn không giải quyết được gốc rễ gốc vấn đề.

Sau đó dịch Covid-19 bùng phát, công việc cuốn đi song chị hiểu rằng mình vẫn còn nợ bệnh nhân "phân khúc" này - dù nhu cầu không cao. Tháng 10 năm ngoái, đến Trung tâm Tim mạch Quốc gia Malaysia (IJN), chị tình chờ chứng kiến giáo sư Azlan đốt nhanh thất từ thượng mạc - lớp ngoài của cơ tim - và hiểu ra nguyên nhân thất bại trước đó: ổ sẹo nằm ở thượng mạc, nên đốt từ trong tim không thể triệt để.

Bệnh cơ tim giãn nở có thể kèm theo loạn nhịp nhanh thất quanh vùng sẹo. Nếu sẹo nằm ở lớp nội mạc (lớp trong của tim), bác sĩ có thể đưa ống thông từ tĩnh mạch hoặc động mạch đùi lên tim để đốt triệt ổ loạn nhịp - điều bác sĩ Phương thường làm. Tuy nhiên, nếu sẹo nằm ở lớp thượng mạc, năng lượng đốt từ bên trong không đến được vùng tổn thương - nghĩa là chỉ "chạm vỏ" mà không xử lý được gốc bệnh. Khi đó, bác sĩ phải chọc kim qua dưới xương ức, đi vào khoang màng ngoài tim mà không làm tổn thương cơ tim, rồi vẽ bản đồ điện học trên bề mặt ngoài tim để xác định chính xác vị trí sẹo và đốt triệt ổ loạn nhịp.

Không bỏ lỡ cơ hội, chị kiên trì mời chuyên gia sang Việt Nam chuyển giao kỹ thuật. Gần một năm sau, hai tuần trước, ông bay sang TP HCM cùng chị thực hiện ca đầu tiên tại Chợ Rẫy, kéo dài ba giờ. Bệnh nhân nữ 44 tuổi, suy tim nặng, buồng tim giãn gấp rưỡi bình thường, đã đặt máy khử rung tim (ICD) nhưng bị sốc điện nhiều lần dù đã dùng thuốc chống loạn nhịp đến liều tối đa. Bác sĩ phải chọc kim qua dưới xương ức, bơm khí CO₂ tách màng ngoài tim, định vị chính xác vùng sẹo - chỉ cần lệch vài mm là có thể ngưng tim. Nhờ kinh nghiệm dày dạn ở đốt điện sinh lý lẫn can thiệp mạch vành, chị hoàn thành ca đầu tiên suôn sẻ.

Giáo sư để chị tự tay làm hoàn toàn ca thứ hai, ông chỉ đứng quan sát. "Lúc đó tôi biết mình đã trả được món nợ nghề năm xưa", chị xúc động.

Với lĩnh vực điện sinh lý tim, phụ nữ theo đuổi rất ít, bởi công việc đòi hỏi sức bền và sự hy sinh - từ việc khoác áo chì nặng 7-8kg đứng hàng giờ trong phòng lab, phơi tia X, nhiều ca can thiệp ca kéo dài đến đêm hay cuối tuần. Chị thấy bản thân may mắn vì có chồng cũng là bác sĩ nên thấu hiểu và chia sẻ đam mê công việc của vợ. Một tháng, chị cùng đồng nghiệp thực hiện gần trăm ca đốt điện, có những ngày chỉ kịp ăn uống qua loa giữa ca, song niềm vui từ nghề là không thể đong đếm.

"Mỗi lần thấy bệnh nhân khỏe lại, hay xin được kinh phí, dụng cụ giúp người nghèo có cơ hội điều trị, tôi thấy như được tiếp thêm năng lượng và biết mình đã chọn đúng con đường", chị cười.

Lê Phương