Nơi lưu giữ những 'báu vật', của cải chung của người Cơ Tu ở Đà Nẵng

Nhà Gươl của người Cơ Tu ở huyện Hòa Vang, TP Đà Nẵng là nơi lưu giữ những "báu vật", của cải chung. Đây cũng là nơi hội họp, lưu giữ văn hóa truyền thống và trưng bày các sản phẩm của người địa phương.

Nhà Gươl - công trình kiến trúc quan trọng in đậm dấu ấn văn hóa dân tộc Cơ Tu - đang được người dân tại 2 thôn Tà Lang, Giàn Bí (xã Hoà Bắc, huyện Hoà Vang, TP Đà Nẵng) ra sức giữ gìn.

Nhà Gươl được làm theo hình mai rùa có cột ở giữa, xung quanh là các cột nhà, thể hiện sự đoàn kết các làng với nhau. Đây là trung tâm sinh hoạt của cả buôn làng và cũng là nơi tổ chức nhiều lễ hội truyền thống, tâm linh của đồng bào Cơ Tu.

Đối với người đồng bào Cơ Tu, nhà Gươl là ngôi nhà chung của bản làng. Nơi đây không chỉ là không gian sống động linh thiêng mà còn được xem là linh hồn của làng. 

Ngay ở gian giữa nhà là ban thờ Bác Hồ, thể hiện sự tôn kính của người Cơ Tu đối với vị Cha già dân tộc.

Mái nhà được lợp bằng lá tự nhiên, sàn nhà lát bằng tre cật chẻ mỏng, giữa các thanh tre có một độ hở nhất định để tạo nên sự thông thoáng.

Cây cột cái của nhà Gươl được xem là linh hồn của nhà. Cột được trang trí các tác phẩm điêu khắc, tranh vẽ, phù điêu hay hoa văn in đậm bản sắc người Cơ Tu. 

Xung quanh nhà Gươl được thiết kế các ô đón ánh sáng tự nhiên từ bên ngoài, đồng thời tạo không gian thoáng mát.

Trên mái nhà Gươl, 2 đầu hồi có gắn tượng gà trống, tượng trưng cho loài vật đánh thức con người mỗi sớm mai. Mái nhà được lợp bằng lá nón hoặc lá mây.

Trên những tấm lan can, vách ngăn quanh nhà Gươl là nơi nghệ nhân dân gian sáng tác các tác phẩm mỹ thuật. Những tác phẩm này miêu tả hình tượng con người, thế giới thiên nhiên và cuộc sống xã hội. Mỗi tác phẩm cũng tái hiện đời sống lao động, văn hóa của một dân tộc giàu bản sắc giữa núi rừng.

Ngoài phù điêu và tranh vẽ, các nghệ nhân dân gian còn sáng tạo những bức tượng gỗ với nhiều chủ đề khác nhau. Tất cả được chạm khắc thủ công.

Cây nêu của người Cơ Tu cũng là một sản phẩm mỹ thuật thể hiện tài nghệ trang trí, điêu khắc của nghệ nhân. Cây được đặt tại nơi hành lễ, trước sân nhà làng. 

Có thể nói, nhà Gươl góp phần vào việc khôi phục những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Cơ Tu, giúp cho người trẻ Cơ Tu hiểu biết và kế thừa những giá trị văn hóa vật chất cũng như tinh thần của dân tộc mình.