Những mối duyên đặc biệt

TP - Trong quãng thời gian gần 15 năm làm nghề báo, tôi có nhiều duyên nợ với ngành Hải quan và Biên phòng. Không ít vấn đề bất cập, nhức nhối liên quan tới ngành của họ được báo Tiền Phong phản ánh, sau đó nhà chức trách vào cuộc xử lý, sửa đổi chính sách để quản lý hiệu quả hơn.

Trưởng thành từ lĩnh vực khô khan

Tôi sinh ra ở vùng nắng rát, gió Lào nóng bỏng Nghệ An. Nhà có 4 anh chị em thì chị gái mất khi mới học lớp 4. Mẹ tôi bị tai nạn và qua đời sau khi chị mất 1 năm, lúc đó tôi mới 6 tuổi, em trai lên 4. Một mình bố “gà trống nuôi con”, lo cái ăn cái mặc cho 3 chị em. Học hết lớp 6, tôi được dì ruột (chị của mẹ) đưa vào Đắk Lắk nuôi ăn học, đỡ đần phần nào vất vả cho bố tôi.

Tác giả trong chuyến tác nghiệp về với bà con miền núi phía Bắc

Cuộc sống vất vả đã trui rèn cho tôi tính chịu thương chịu khó từ nơi mảnh đất Tây Nguyên đầy nắng gió, và nhiều thăng trầm. Hồi học cấp 3, nhà dì tôi được các anh bộ đội đến hỗ trợ thu hoạch cà phê. Tôi bắt đầu quen với màu áo lính từ đó. Năm học cuối cấp ba, tôi đi khám sơ tuyển để thi vào Bộ đội Biên phòng. Tuy nhiên, vì lý do hồi nhỏ từng bị sâu răng, sau đó đã trám lành lặn lại bình thường, nhưng cán bộ sơ tuyển đã loại tôi vì cho rằng sợ không đảm bảo sức khoẻ khi huấn luyện trong môi trường quân ngũ.

Tác giả (thứ 2 từ trái sang) cùng PV Lê Tiền tại trường gà quốc tế C1-888 ở Campuchia

Khi chuẩn bị nộp hồ sơ dự thi đại học, tôi tham vấn ý kiến của các anh chị con cậu ruột ngoài Hà Nội, mọi người khuyên nên thi vào ngành Báo chí. Gần nhà cậu có một chú đang là trưởng ban lớn của báo Quân đội Nhân dân, rất uy tín, được bà con khu phố nể trọng. Đỗ vào Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, qua tìm hiểu, tôi đăng ký tham gia Câu lạc bộ nhà báo tương lai do một anh sinh viên năm cuối của khoa Báo chí làm chủ nhiệm. Hiện nay, anh ấy đã là Viện trưởng Viện đào tạo Báo chí và Truyền thông, thuộc trường này. Tôi tập viết và có bài báo đầu tiên ở ngay những ngày đầu nhập học, gửi nhờ anh ấy và được đăng trên báo Tiền Phong điện tử.

Quãng thời gian sinh viên, tôi và cậu bạn Nguyễn Văn Dũng (quê Hải Dương) được anh ấy giới thiệu cho cộng tác đẩy bài từ báo giấy lên báo điện tử, rồi tập viết lách gửi đăng báo, làm quen với môi trường báo điện tử Tiền Phong.

Năm 2012, sau thời gian tốt nghiệp đại học, tôi thực hiện tuyến bài điều tra đầu tiên “Tàn phá vườn quốc gia Ba Bể” ở Bắc Kạn”, được toà soạn đánh giá cao, thưởng nóng.

Công tác tại báo Tiền Phong, tôi được làm việc ở nhiều lĩnh vực. Từ mảng Pháp luật đến mảng Kinh tế - Xã hội. Năm 2019, tôi cùng một đồng nghiệp có chuyến điều tra nhớ đời, phản ánh thực trạng buôn lậu ở biên giới huyện Bình Liêu, Quảng Ninh. Thời điểm đó, sau khi tuyến bài đăng, Bộ Quốc phòng đã lập tức lập đoàn xuống kiểm tra, kỷ luật điều chuyển vị trí công tác 4-5 lãnh đạo, cán bộ chiến sĩ Đồn Biên phòng Bình Liêu. Trước đó, năm 2018, tôi cũng điều tra, phản ánh thực trạng buôn lậu nhức nhối ở khu vực Hoành Mô, cửa khẩu Móng Cái, Quảng Ninh.

Thời gian làm phóng viên Ban Kinh tế - Xã hội, tôi được phân theo dõi mảng Tài chính, Thuế và Hải quan, một lĩnh vực khó nhằn. Để nắm bắt được thông tin chuyên ngành, tôi thường vào website của Tổng cục Hải quan (nay là Cục Hải quan), Tổng cục Thuế để tìm hiểu các thông tin về xuất nhập khẩu, thuế má. Quá trình này, tôi nắm bắt được một bất cập trong chính sách quản lý ô tô, xe máy nhập khẩu theo diện quà biếu, quà tặng.

Năm 2021, tôi được cơ quan điều động vào Văn phòng đại diện Tây Nguyên (nay sáp nhập thành Văn phòng đại diện khu vực Tây Nguyên - Nam Trung bộ). Một nguồn tin tìm tới và chia sẻ với tôi nhiều dữ liệu quan trọng về hoạt động quản lý nhập khẩu ô tô diện quà biếu, tặng. Tôi bắt đầu theo dõi thường xuyên các tay buôn siêu xe ở Việt Nam và các showroom ô tô lớn. Cứ lâu lâu, các nhân vật buôn xe có số má lại “nhá hàng” hình ảnh siêu xe Mercedes G63, Ferrari, Ranger Rover… đang chuẩn bị lên tàu ở khu vực Trung Đông, Mỹ,… về Việt Nam. Những “cáo già” buôn xe thì đương nhiên không bao giờ để lộ hình ảnh số khung, số máy khi up ảnh lên mạng xã hội. Tuy nhiên, không ít nhân viên sale của các showroom này lại chủ quan, up nhiều hình ảnh để lộ ra số khung số máy. Cứ bắt gặp được cái nào, tôi và đồng nghiệp lại lưu về máy rồi nhờ các mối quan hệ quen biết tra cứu trên hệ thống nhập khẩu và phát hiện ra có một số xe mà các showroom ô tô lớn nhập về thuộc diện xe quà biếu, quà tặng.

Năm 2022, tôi và đồng nghiệp Dương Hưng cùng Trưởng ban Đình Thắng lên đề cương và phối hợp thực tế xác minh. Chúng tôi len lỏi về tận các làng quê xa xôi hẻo lánh ở Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình, Nghệ An, Đà Nẵng,… tìm hiểu, và không khỏi bất ngờ khi những người có tên trong hồ sơ được tặng xe từ nước ngoài về đều là nông dân chân đất mắt toét, gia cảnh khó khăn. Có người đến chiếc xe máy cà tàng còn không có mà đi, “mắt chữ A, mồm chữ O” khi nghe chúng tôi hỏi đã nhận được siêu xe từ nước ngoài tặng về chưa? Không ít doanh nghiệp “ma” được lập lên chỉ để nhập xe cho trót lọt về rồi chuyển thẳng ra các showroom lớn ở Hà Nội, Đà Nẵng, TPHCM bán. Có người đứng tên 3-4 doanh nghiệp, mỗi năm lập ra 1 doanh nghiệp mới để nhập xe rồi giải thể. Sau khi thu thập đủ chứng cứ, những “đứa con tinh thần” của chúng tôi ra đời, tạo tiếng vang lớn. Đó là loạt bài Bất thường đường dây nhập siêu xe biếu tặng. Loạt bài này sau đó được giải C báo chí quốc gia năm 2022. Cũng từ loạt bài này, các lãnh đạo ngành Hải quan biết và hay chia sẻ, trao đổi cởi mở hơn với tôi.

Biên giới Tây Nguyên nóng bỏng

Vào Tây Nguyên công tác, tôi kết nối lại với các mối quan hệ để xây dựng và mở rộng nguồn tin. Năm 2023, từ một thông tin mật báo, tôi và phóng viên Lê Tiền (thường trú tỉnh Gia Lai, Kon Tum) lên cửa khẩu Bờ Y xác minh nghi vấn buôn lậu tôm hùm giống của Trạm trưởng Trạm Biên phòng cửa khẩu Bờ Y. Người này tuổi đời còn rất trẻ, cũng nhiều thành tích, thuộc dạng “ngôi sao” đang lên ở tỉnh Kon Tum. Khi gặp chúng tôi, anh ta vẫn… tỉnh bơ, phủ nhận mọi việc. Chỉ đến khi chúng tôi làm việc với Bộ Chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh Kon Tum, và Phòng Cảnh sát Kinh tế, chống buôn lậu và tham nhũng (Công an tỉnh Kon Tum), anh ta mới hốt hoảng chạy đi… cầu cứu. Sau khi bài viết của chúng tôi đăng tải trên báo Tiền Phong, Bộ Chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh Kon Tum đã kỷ luật, điều chuyển vị trí công tác trạm trưởng này.

Đầu tháng 5/2023, trong quá trình thực tế điều tra, phản ánh vấn nạn “đất tặc” ở xã Ea Ktur, huyện Cư Kuin, tỉnh Đắk Lắk, trong đêm khuya, tôi đã bị hai đối tượng thay nhau gọi điện tra hỏi, dọa giết chết cả nhà nếu còn đặt chân xuống huyện này. Sau đó, toà soạn đã gửi công văn đề nghị Công an tỉnh, Hội Nhà báo Việt Nam vào cuộc, xác minh xử lý các đối tượng, bảo vệ an toàn cho tác giả và gia đình.

Cũng trong năm 2023, một nguồn tin thân cận phản ánh với tôi câu chuyện nhức nhối vấn nạn đưa người đi đá gà, cờ bạc xóc đĩa trái phép ở các cửa khẩu biên giới mấy tỉnh Kon Tum, Gia Lai, Đắk Nông. Các đối tượng này vừa mở trường gà tổ chức cá cược trực tiếp ở bên kia biên giới Campuchia, vừa tổ chức cá cược online thông qua ứng dụng Telegram. Phải mất 5 lần 7 lượt nhập vai, lúc thì nông dân đi làm rẫy cà phê, lúc lại tay xách chiếc giỏ ôm con gà chọi, rồi xe ôm,… tôi và các đồng đội mới tiếp cận được khu vực bãi xe tập kết và làm thủ tục cho dân đá gà qua lại biên giới. Các đối tượng quản lý bãi xe và trường gà vô cùng cảnh giác nên để lọt qua các cửa là cả một nghệ thuật. Thậm chí, đến người dẫn đường, đưa chúng tôi qua trường gà cũng mới lần đầu tiên gặp mặt. Có những đồng đội, nửa đêm đang ngủ ngon giấc, nhận được cuộc gọi của tôi liền bật dậy, bắt xe khách từ Gia Lai, Kon Tum chạy sang để sáng sớm anh em kịp qua cửa khẩu xem các kèo độ.

Có lần mượn được con gà chọi để mai mang đi, chưa có kinh nghiệm cho ăn nên chúng tôi cho nó ăn quá no, sáng hôm sau nó cứ khọ khẹ, buộc phải huỷ kế hoạch.

Tháng 5/2024, phi vụ “đột kích” vào trường gà trót lọt, các hình ảnh cận cảnh, sắc nét dân cá cược được chuyển về toà soạn. Với sự phối hợp nhuần nhuyễn, phóng sự điều tra ra đời ngay sau đó và được đăng tải trên báo Tiền Phong, khiến dân chọi gà khắp cả nước “dậy sóng”. Loạt bài tạo hiệu ứng dư luận mạnh mẽ, được toà soạn biểu dương.