Những điều cấm kị trong đoàn hát Thanh Minh Thanh Nga

Cuốn bút ký mở ra những bí mật sau bức màn nhung của không chỉ nghệ sĩ Hữu Châu mà còn những bi tráng của một gia tộc cải lương vang bóng một thời, đồng thời tái hiện lại thời kỳ hoàng kim của sân khấu.

Bà bầu Thơ là một người bầu tài giỏi và “đắc nhân tâm” nhất trong số những người bầu gánh hát mà tôi từng quen. Bà làm bầu gánh hát liên tục suốt 23 năm. Từ trước đến nay, trong lịch sử cải lương ở miền Nam, chưa hề có ai làm bầu gánh hát được bền bỉ và thành công như bà.

Bà có một người chồng tài hoa, nhưng ông bỏ cuộc sớm, buộc lòng bà phải trở thành người kiên cường. Một đàn con tám đứa, một gánh hát trăm người, cùng với sự gửi gắm và lời hứa với người đã khuất.

Năm 1950, vợ chồng nghệ sĩ Năm Nghĩa - bà bầu Thơ dắt con vào Sài Gòn, lập gánh hát Thanh Minh. Ảnh: Gia đình cung cấp.

Thanh Minh Thanh Nga mở đường và dẫn đầu trong việc trình diễn các tuồng lịch sử, dã sử Việt Nam, và đặc biệt là các vở tâm lý xã hội Việt Nam, với danh sách dài hơn 100 tuồng đáng tự hào. Trước đó, cải lương chủ yếu là tuồng Tàu, phóng tác Tây phương, kiếm hiệp La Mã, chưởng, hoặc chiến tranh “cắc bùm”. Chính bà bầu Thơ là người đưa sân khấu cải lương trở về với nội dung văn hóa dân tộc.

Bà rất nghiêm khắc khi làm việc. Nghệ sĩ nào lơ mơ, “giỡn mặt”, bà cắt vai ngay, kể cả con cháu. “Con cháu không giữ kỷ luật, không nói được con cháu, thì làm sao nói kỷ luật với hàng trăm người, cả nghệ sĩ lẫn công nhân? Tiên trị kỳ gia, hậu trị kỳ quốc”.

Những điều cấm kị nổi tiếng của bà đã làm nên sức mạnh và kỷ cương của đoàn Thanh Minh Thanh Nga:

Cấm bước qua sào treo màn.

Cấm nữ giới ngồi xoạc chân khi có đàn ông.

Cấm bài bạc, rượu chè khi lưu diễn.

Cấm đi trễ. Tập tuồng và mở màn phải tuyệt đối đúng giờ.

Trong giờ biểu diễn, các nghệ sĩ trong đoàn ai vào việc nấy, rất trật tự, không to tiếng trong hậu trường, sẵn sàng tư thế hỗ trợ, ứng phó cho sân khấu nếu có việc cấp bách.

Bà tạo được một thứ nề nếp và phong cách cho nghệ sĩ, ăn mặc chỉn chu, đẹp đẽ, lịch lãm. Chính sự kỹ lưỡng đó khiến khán giả nể vì và tôn trọng sân khấu. Đi xem hát, đa số khán giả mặc veste, mặc áo dài… rất trang trọng.

Thuở hoàng kim rực rỡ nhất, “vàng son” nhất, “Sài Gòn by night” có một sức sống kỳ lạ. Riêng cải lương thôi đã có hơn 20 (22) đoàn tên tuổi thay phiên nhau chiếm lĩnh các rạp hát lớn nhỏ, nhưng gần như chỉ có Thanh Minh Thanh Nga, một “thế lực" "hát đâu đông đó”, đóng đô thường xuyên ở rạp lớn Hưng Đạo. Khán giả tụ về đông đến mức nhiều lúc Thanh Minh Thanh Nga phải tạm nghỉ cho các đoàn nhỏ hoạt động.

Bà khẳng định: “Mỗi tuồng của đoàn Thanh Minh Thanh Nga khi ra đời, phải là con cưng của khán giả”.