Chìa khóa để không trở thành 'người lạ với chính mình'

Nhiều người trong chúng ta từng trải qua cảm giác bối rối: “Tại sao mình lại hành xử như vậy?”, “Vì sao mình lặp lại những sai lầm cũ?”, hoặc “Mình thực sự là ai giữa bao vai trò xã hội này?”. Câu trả lời không nằm ở bên ngoài, mà ở trong một khái niệm tâm lý học đầy sức nặng: Insight - nội quan.

Trong tâm lý học, đặc biệt là phân tâm học, insight không chỉ là sự hiểu biết bề mặt. Nó là khoảnh khắc một người nhận ra mối liên hệ giữa những trải nghiệm quá khứ, những xung đột vô thức, với cảm xúc và hành vi hiện tại. Khi ta có được nội quan, ta không còn nhìn bản thân như một chuỗi hành động rời rạc, mà bắt đầu thấy rõ nguyên nhân ẩn sâu đằng sau. Chính sự thấu suốt ấy mới mở ra con đường chữa lành.

Hãy tưởng tượng một người luôn né tránh tranh luận. Nếu chỉ nhìn từ bên ngoài, ta sẽ nói rằng họ “yếu đuối” hay “thiếu tự tin”. Nhưng khi có nội quan, chính họ mới thấy rõ: thói quen né tránh ấy xuất phát từ ký ức tuổi thơ, nơi tiếng cãi vã của cha mẹ gắn liền với nỗi sợ hãi. Chỉ khi nhận ra nguồn gốc này, họ mới có cơ hội thoát khỏi vòng lặp cảm xúc và xây dựng cách phản ứng mới. Nội quan, vì thế, không phải lý thuyết xa vời, mà là bản đồ nội tâm giúp ta sống chủ động hơn.

Nội quan không phải lý thuyết xa vời, mà là bản đồ nội tâm giúp ta sống chủ động hơn. Ảnh | Pinterest

Tuy nhiên, sự thiếu vắng nội quan lại là điều rất phổ biến. Ta dễ bị kéo đi bởi những nhãn dán xã hội, những lời chẩn đoán, hay cả những kỳ vọng người khác áp đặt lên mình. Và khi đó, ta dần trở thành một “phiên bản xa lạ”, không còn gắn kết với chính con người thật.

Điều này được thể hiện sâu sắc trong cuốn sách Người lạ với chính ta của tác giả Rachel Aviv. Ngay từ khi mới sáu tuổi, Rachel đã bị chẩn đoán mắc chứng chán ăn, dù cô bé không hề có nỗi buồn sâu sắc nào như bác sĩ ghi trong bệnh án. Chỉ một kết luận y khoa đã biến cuộc sống bình thường của cô thành “câu chuyện bệnh lý”. Qua từng trang sách, Rachel không chỉ kể lại ký ức của mình, mà còn mang đến nhiều câu chuyện có thật khác. Từ một phụ nữ da đen chống chọi với bệnh tâm thần phân liệt và nạn phân biệt chủng tộc, đến một phụ nữ Ấn Độ từ bỏ gia đình để đi theo tín ngưỡng… Những con người ấy, dù khác biệt về hoàn cảnh, môi trường sống, nhưng họ đều có chung một trải nghiệm chính là cảm giác xa lạ với chính bản thân dưới ánh nhìn và định nghĩa của người khác.

Điều Rachel muốn nhấn mạnh là: chữa lành một tâm trí bất ổn không thể chỉ dựa vào thuốc men hay những nhãn dán đến từ chẩn đoán. Điều trị một chứng bệnh là điều trị cả một con người với tính cách, hoàn cảnh, ký ức, và cả khát vọng sống của họ. Và để làm được điều đó, mỗi cá nhân cần tự tìm lại sự gắn kết với bên trong mình, thay vì phó mặc hoàn toàn cho những định nghĩa áp đặt từ bên ngoài.

Sách Người lạ với chính ta.

Đó cũng chính là sức mạnh của nội quan. Khi ta tập nhìn vào bên trong, ta không còn là “nạn nhân” của chẩn đoán hay sự kỳ thị. Ta bắt đầu hiểu rõ vì sao mình cảm thấy khác biệt, vì sao mình phản ứng như vậy, và đâu mới là điều bản thân thực sự khao khát. Nội quan là bước đi đầu tiên để ta thôi là “người lạ với chính ta”.

Cuộc sống luôn có những lằn ranh mong manh giữa bình thường và bất thường. Nhưng sự khác biệt không nhất thiết phải biến ta thành “bất thường” trong mắt xã hội. Nếu ta đủ can đảm thực hành nội quan qua những việc đơn giản như: viết nhật ký, lắng nghe cảm xúc, trò chuyện chân thành, hay đơn giản là tìm thấy chính mình trong một cuốn sách,… ta sẽ dần kết nối lại với phần cốt lõi sâu thẳm nhất.

Và nếu bạn đang tìm kiếm một cánh cửa để bắt đầu hành trình ấy, Người lạ với chính ta của Rachel Aviv là một cuốn sách không thể bỏ qua. Những câu chuyện đời thực trong sách không chỉ khiến ta thấu hiểu người khác, mà còn thôi thúc ta tự hỏi: liệu mình có đang trở thành “người lạ” với chính bản thân? Và nếu câu trả lời là có, thì nội quan chính là chiếc chìa khóa để bạn trở về.