Nhiều kiến nghị đổi mới để HĐND phường, xã mới chuyên nghiệp, hiệu quả hơn

Theo phương án được Ủy ban Thường vụ Quốc hội thông qua, cả nước sẽ giảm từ 10.035 đơn vị hành chính cấp xã xuống còn 3.321.

Việc tổ chức HĐND tại các đơn vị hành chính cấp xã hình thành mới sau sắp xếp dự kiến sẽ được Quốc hội thông qua và có hiệu lực từ 1-7.

Sau khi cấp xã mới đi vào hoạt động, cùng với UBND, HĐND cấp xã sẽ được phân cấp phân quyền, thực hiện nhiều nhiệm vụ, quyền hạn lớn hơn trong quyết định các vấn đề quan trọng của địa phương, về giám sát...

Do vậy, một vấn đề được đặt ra là cần xây dựng cơ quan dân cử xã, phường thế nào để thực sự chuyên nghiệp, hiệu quả.

Nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND cấp xã, phường

Theo quy định của dự Luật Tổ chức chính quyền địa phương đang trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 9, HĐND xã mới có 9 nhóm nhiệm vụ, quyền hạn liên quan tổ chức thi hành Hiến pháp, pháp luật.

Cùng với đó là nhiệm vụ, quyền hạn trong các lĩnh vực tổ chức bộ máy và xây dựng chính quyền; quy hoạch, kế hoạch, tài chính, ngân sách, đầu tư; liên kết, hợp tác giữa các đơn vị hành chính cấp xã; công nghệ, thông tin, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; đất đai, tài nguyên, môi trường, nông, lâm, ngư nghiệp, công nghiệp, thương mại, dịch vụ, du lịch, xây dựng và giao thông; giáo dục, y tế, văn hóa, xã hội, thể dục, thể thao; quốc phòng, an ninh, dân tộc, tôn giáo.

HĐND xã cũng sẽ có nhiệm vụ, quyền hạn trong giám sát việc tuân theo Hiến pháp, pháp luật ở địa phương và việc thực hiện nghị quyết của HĐND cấp xã; giám sát hoạt động của thường trực HĐND, các ban của HĐND, UBND cùng cấp và cơ quan khác ở địa phương. Thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn được phân cấp và các nhiệm vụ, quyền hạn khác theo quy định của pháp luật.

Với HĐND phường mới cũng được đề xuất có quyền hạn, nhiệm vụ tương tự HĐND xã nhưng bổ sung việc quyết định biện pháp để thực hiện quy hoạch đô thị, phát triển hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội trên địa bàn theo quy định của pháp luật, bảo đảm phù hợp với định hướng phát triển đô thị và quy hoạch chung của chính quyền địa phương cấp tỉnh.

Quyết định các biện pháp khuyến khích phát triển kinh tế đô thị, thương mại, dịch vụ, tài chính, công nghệ cao, đổi mới sáng tạo phù hợp với đặc điểm của đô thị theo quy định của pháp luật.

Quyết định thành lập, tổ chức lại, giải thể, đặt tên, đổi tên tổ dân phố theo quy định của pháp luật; quyết định cụ thể số lượng người hoạt động không chuyên trách ở tổ dân phố hưởng phụ cấp từ ngân sách nhà nước trên địa bàn theo quy định của chính quyền địa phương cấp tỉnh...

Còn tại báo cáo tiếp thu giải trình, chỉnh lý dự Luật Tổ chức chính quyền địa phương ở phiên họp thứ 46 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà cho biết có thể quy định HĐND cấp xã có 2 ban là ban kinh tế - ngân sách và ban văn hóa - xã hội nhằm nâng cao chất lượng thẩm tra, giám sát các vấn đề quan trọng thuộc chức năng của HĐND cấp xã.

Về số lượng đại biểu HĐND cấp xã, dự luật giữ nguyên mức tối thiểu và tối đa như quy định tại luật hiện hành (tùy theo từng địa bàn, tiêu chí sẽ từ 15 - 30 đại biểu).

Ngoài ra theo Bộ trưởng Trà, Chính phủ đã rà soát chỉnh lý các quy định về số lượng đại biểu HĐND cấp xã hoạt động chuyên trách bảo đảm phù hợp, thống nhất với định hướng tại kết luận 153 của Bộ Chính trị về phương hướng bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XVI và đại biểu HĐND các cấp nhiệm kỳ 2026 - 2031.

Còn Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp và Pháp luật Hoàng Thanh Tùng nhất trí với phương án chỉnh lý số lượng đại biểu hoạt động chuyên trách của HĐND cấp xã mà Chính phủ đưa ra.

Theo đó, dự luật được chỉnh lý theo hướng chủ tịch HĐND cấp xã có thể là đại biểu HĐND hoạt động chuyên trách; phó chủ tịch HĐND là đại biểu hoạt động chuyên trách; trưởng ban, phó trưởng ban của HĐND cấp xã có thể là đại biểu hoạt động chuyên trách.

Cần nâng tỉ lệ đại biểu chuyên trách

Trao đổi với Tuổi Trẻ, nguyên thứ trưởng Bộ Nội vụ Nguyễn Tiến Dĩnh cho rằng hiện nay Chính phủ dự kiến có 1.248 nhiệm vụ, thẩm quyền được các bộ ngành phân định thẩm quyền cho chính quyền địa phương 2 cấp. Trong đó, cấp xã tiếp nhận 1.060 nhiệm vụ, quyền hạn.

Ông Dĩnh dẫn lại ý kiến của Bộ trưởng Phạm Thị Thanh Trà cho hay trong số này sẽ phân cấp 40% khối lượng công việc cho HĐND và 60% cho UBND, chủ tịch UBND. Với khối lượng rất lớn được phân cấp như vậy, yêu cầu nhiệm vụ mới về quyết định các vấn đề quan trọng cũng như giám sát của HĐND xã, phường sẽ rất nặng.

Ông Dĩnh chỉ rõ theo quy định hiện hành, số lượng đại biểu HĐND chuyên trách tại cấp xã rất hạn chế, đa số kiêm nhiệm.

"Khi tổ chức mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, thực hiện phân cấp phân quyền mạnh mẽ về cấp xã thì chức năng, nhiệm vụ quyết định, cụ thể hóa các chủ trương, chính sách cũng như giám sát của HĐND cấp xã rất lớn. 

Chưa kể quy mô cấp xã mới lớn hơn nên vai trò tự quản, tự quyết các vấn đề ở địa phương của HĐND cấp xã càng rất quan trọng. Do đó, nâng cao vai trò, hoạt động, chất lượng, chuyên nghiệp, hiệu quả của HĐND cấp xã là yêu cầu rất quan trọng", ông Dĩnh nói.

Để nâng cao, điều đầu tiên theo ông Dĩnh là phải nâng cao trình độ, chất lượng của đại biểu HĐND cấp xã để đảm bảo đáp ứng yêu cầu phát triển mới. 

Đồng thời khắc phục tình trạng hoạt động kém hiệu quả, chưa phát huy hết vai trò cơ quan dân cử, đại diện cho nhân dân ở xã, phường trong thời gian trước đây. Kèm theo đó, phải tăng tính tự chủ, năng động, tính minh bạch trong giám sát, quyết định các vấn đề của HĐND.

Ngoài ra, khi xác định đã có tổ chức, bộ máy với chức năng, nhiệm vụ được quy định, cần cơ chế chính sách để tạo điều kiện cho HĐND cấp xã làm việc.

Một yếu tố quan trọng trong đó, ông cho rằng phải nâng số lượng đại biểu HĐND hoạt động chuyên trách ở cấp xã lên. 

Ông Dĩnh nhấn mạnh nếu không tăng đại biểu hoạt động chuyên trách sẽ rất khó có thể đảm bảo chất lượng của HĐND, nhất là các ban của HĐND cấp xã mới trong việc thẩm tra, giám sát, thực thi các nghị quyết của HĐND trong yêu cầu mới.

"Chỉ có đại biểu chuyên trách mới có điều kiện, đầy đủ thời gian để tập trung cho các nhiệm vụ làm đại biểu HĐND. Còn đại biểu kiêm nhiệm sẽ phải thực hiện các nhiệm vụ công việc khác, thời gian dành cho nhiệm vụ đại biểu không nhiều", ông Dĩnh nêu.

Còn đại biểu Quốc hội Trịnh Xuân An (đại biểu hoạt động chuyên trách tại Ủy ban Quốc phòng, An ninh và Đối ngoại của Quốc hội) cũng nhấn mạnh việc nâng số đại biểu HĐND chuyên trách là yêu cầu tất yếu. 

Bởi theo ông An, với khối lượng công việc được phân cấp rất lớn của UBND cấp xã cần có sự giám sát, đồng hành của cơ quan dân cử là HĐND.

Để làm được điều đó phải tăng cường số lượng đại biểu hoạt động chuyên trách, nhất là 2 trưởng ban của HĐND cấp xã là ban kinh tế - ngân sách và ban văn hóa - xã hội. Ông đề xuất với HĐND cấp xã mới nên có từ 4 - 5 đại biểu chuyên trách sẽ phù hợp, đáp ứng yêu cầu và nhiệm vụ mới.