Nhà thơ Quang Hoài: Ta nhủ lòng ta mỗi ngày

“Trước hoàng hôn” (NXB Hội Nhà văn, 2025) là tập thơ mới nhất của nhà thơ Quang Hoài (Đại tá Nguyễn Quang Hoài), Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam và Hội viên Hội Nhà văn Hà Nội.

Ngoài các sáng tác mới, “Trước hoàng hôn” còn tập hợp một số bài viết của các bạn văn viết về thơ ông.

Nói như nhà thơ Nguyễn Quang Hưng, Quang Hoài là người lạc quan đến quên tuổi. Không chỉ thế, ông lạc quan quên cả mình đang mang trọng bệnh. Năm 2024, ông cho ra mắt tập “Thơ Quang Hoài tuyển chọn”; năm 2025 ông xuất bản cặp “song sinh” ấn phẩm gồm “Trước hoàng hôn” và “Mỗi ngày tôi lại một tôi”. Như vậy, gia tài văn học của Quang Hoài đã có tới 20 tác phẩm in riêng, 70 tác phẩm in chung.

Quang Hoài hồn hậu, dấn thân, dấn nghiệp. Thơ ông vì thế cũng là những cung bậc cảm xúc khi trải người, trải đời. “Cõi trần chưa sạch nợ đời/ dễ gì nhắm mắt buông rời thế gian?” (“Mai rời cõi tạm”). Điều này lý giải vì sao, ở tuổi bát thập, mang trong mình bạo bệnh, nhà thơ Quang Hoài vẫn viết. Bài thơ “Mai rời cõi tạm” ông viết năm 2023, trong những ngày đang điều trị ung thư tại Bệnh viện Quân y 108.

“Có một miền như thế/ Miền Hoài Phương/ Cùng miền nước, miền đất/ Cùng miền mây, miền trời/ Giữa biển đời dong khơi” (“Miền Hoài Phương”); “Làm người đâu có dễ/ Trước sáng - tối, dữ - hiền/ Quang Sơn là Núi Sáng/ Có sáng cho Tổ tiên” (“Có sáng cho Tổ tiên”). Vợ ông, nhà giáo Hạ Thị Phương trở thành “miền cảm xúc”; cháu nội ông, Nguyễn Quang Sơn gợi cho ông thi hứng. Có thể nhận ra, Quang Hoài là người theo “chủ nghĩa gia đình” nguyên thủy. Ông viết về bố, về mẹ, về vợ và cháu đích tôn với tất cả tấm lòng biết ơn, gửi gắm hy vọng.

Quang Hoài cũng là nhà thơ lắm ưu tư, suy tư. Hay nói cách khác, tâm hồn ông biết rung lên trước mỹ cảm vô thường. “Chim vẫy cánh khó bay/ là khi chim xa đất/ khi chim xa trời nhất/ là chim bay nhịp nhàng” (“Suy nghĩ lan man”); “Người sống một mình/ không có người sống cạnh/ người sao biết được tình người?” (“Cỏ trường sinh”); “Giông trong ta/ bão trong ta/ Từ trong mù mịt/ nhìn ra mịt mù” (“Trong cõi mê ngu”).

Từ quan sát tự nhiên, soi chiếu bản thể, ông nhận ra quy luật xã hội. Về triết lý Phật giáo, đó là sinh - trụ - hoại - diệt; nhấn mạnh bản chất vô thường, thay đổi và không có gì tồn tại vĩnh cửu. Từ nhận thức “Đường về đất Phật xa vời/ Chân tâm Phật ở giữa đời cùng ta!” (“Lại giấc người”), thơ Quang Hoài như tiếng kinh thỉnh giác ngộ.

Quang Hoài trải lòng: “Tôi yêu thơ. Bốn hai năm trong quân đội có làm thơ nhưng “lạc ra ngoài đội hình” như nhà thơ Trần Đăng Khoa nhận xét. Có lẽ tôi chỉ viết được những gì lắng thành ký ức, đọng lại trong tâm hồn nên đến muộn chăng?... Viết thơ trước hết là cho mình, sau đó mới cho người, được người chia sẻ, dù chỉ một cũng là hạnh phúc”.

Kể ra có “muộn” thật, bởi tập thơ đầu tay “Nguyện cầu” in năm 2002, khi ông đã 57 tuổi. Tuy nhiên, thơ không có khái niệm thời gian “sớm” hay “muộn”; không có “mới” hay “cũ”, vấn đề căn cốt là thơ hay, hay thơ dở. Thi phẩm hay khi đã công bố sẽ có “đời sống riêng” ngoài ý muốn tác giả.

“Nghiệp văn vương níu chẳng rời ta/ bao tháng năm trôi nụ chớm hoa/ mấy xuân nữa vọng mùa chín quả/ mà hão danh mơ giấc chói lòa” (“Giấc chói lòa”) - tự dặn mình như vậy, nhưng Quang Hoài nhận ra vẻ đẹp của thơ, sứ mệnh của thơ đối với cuộc đời. Quan trọng hơn, ông luôn trăn trở với đất nước, quê hương, xa xót trước các thân phận không may. “Ôi, đất trời mênh mang/ sao sinh ra con người/ lại cho yêu, cho ghét/ lại cho khóc, cho cười?!”.

Nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo từng nói, khi còn biết ngạc nhiên nhà thơ còn làm thơ, con người còn yêu thơ. Yêu, ghét trong xã hội còn khúc xạ qua tâm hồn ông. Quan trọng hơn, Quang Hoài còn biết ngạc nhiên, nên chắc chắn ông vẫn dấn thân tìm cho ra câu trả lời về yêu và ghét.