Nhà thờ Cha Tam 125 tuổi ở Chợ Lớn, độc đáo 'nửa Pháp nửa Hoa'

Ẩn mình giữa khu phố người Hoa náo nhiệt ở Q.5 (TP.HCM), nhà thờ Cha Tam 125 tuổi nổi bật với kiến trúc giao thoa Pháp - Hoa độc đáo, hiếm thấy.

Cuối tháng 5, chúng tôi men theo con phố vải Soái Kình Lâm (Q.5, TP.HCM) để tìm hiểu những công trình kiến trúc cổ của cộng đồng người Hoa. Giữa dãy nhà phố chen chúc, một nhà thờ màu vàng trầm mặc hiện ra, nổi bật với những đường nét kiến trúc lạ lẫm vừa Tây phương cổ kính, vừa thấp thoáng dáng dấp Á Đông.

Đó là nhà thờ Cha Tam (tên chính thức là nhà thờ Thánh Phanxicô Xaviê), tọa lạc tại 25 Học Lạc (phường 14), thuộc Tổng giáo phận TP.HCM.

Họ đạo Chợ Lớn chính là tiền thân của giáo xứ Thánh Phanxicô Xaviê ngày nay, được hình thành nhằm phục vụ cộng đồng người Hoa di cư vào Việt Nam. Năm 1865, linh mục Philippe là nhà truyền giáo người Pháp đến Chợ Lớn để mục vụ và chăm sóc đời sống đức tin cho người Hoa sinh sống tại đây.

Nhà thờ Cha Tam "nửa Pháp nửa Hoa" hơn 1 thế kỷ ở TP.HCM

Bước vào khuôn viên nhà thờ, chúng tôi ấn tượng với cổng tam quan - kiểu kiến trúc đặc trưng của đình chùa Á Đông, với mái ngói âm dương xanh đồng, đầu đao uốn cong và tượng cá chép 2 bên thánh giá. Trên cổng có ghi tên nhà thờ bằng chữ Hán, điều ít xuất hiện ở các nhà thờ Công giáo truyền thống.

Bên trong thánh đường, dấu ấn kiến trúc Gothic của Pháp hiện lên rõ nét qua những mái vòm nhọn, cửa sổ kính màu lớn và hệ trụ đỡ đặc trưng. Đây là phong cách từng thịnh hành ở Tây Âu từ nửa sau thời Trung cổ đến cuối thế kỷ 16.

Tháp chuông cao vút đặt ở trung tâm, các khung cửa được thiết kế theo hình mũi giáo kết hợp các ô kính màu với hình ảnh các vị thánh, tạo nên không gian vừa linh thiêng vừa sâu lắng.

Điểm nhấn độc đáo là những cột trụ thánh đường được sơn màu đỏ, khắc chữ Hán gợi liên tưởng đến đình chùa người Hoa. Trên nóc nhà thờ Cha Tam, các chi tiết hoa sen biểu tượng trong văn hóa Á Đông càng tôn vẻ đẹp độc đáo hiếm thấy của công trình hơn 1 thế kỷ này.

Một góc nhỏ trang nghiêm bên trong nhà thờ có mộ phần của linh mục Phanxicô Xaviê (còn gọi là Cha Tam) người sáng lập nhà thờ vẫn được gìn giữ cẩn trọng.

Nhà thờ Cha Tam không chỉ nổi bật bởi kiến trúc, mà còn được biết đến là nơi Tổng thống VNCH Ngô Đình Diệm cùng em trai Ngô Đình Nhu đã đến đây cầu nguyện lần cuối, trước khi bị đưa về Bộ Tổng tham mưu năm 1963.

Theo linh mục Vincent Cổ Diệu Thanh, vì nhu cầu mục vụ nên năm 1898, cha Phanxicô Xaviê là linh mục người Hoa tìm mua một khu đất lớn ngay trung tâm Chợ Lớn để xây dựng nhà thờ cho cộng đồng Công giáo người Hoa.

Sách Sài Gòn năm xưa của cụ Vương Hồng Sển có nhắc đến chỗ nhà thờ Cha Tam hiện nay, xưa là chợ Lò Rèn vì đây là xóm của thợ rèn và thợ kéo chỉ. Mặt tiền nhà thờ quay về hướng đối diện đường Thủy Binh (nay là đường Trần Hưng Đạo).

Nhà thờ được khởi công vào tháng 12.1900, theo bản vẽ kiến trúc của thầy Gioan Baotixita Huỳnh Tịnh Hướng và hoàn thành sau 2 năm. Tất cả kinh phí xây dựng nhà thờ đều do các Hoa kiều đóng góp.

Sau khi hoàn thiện, Cha Tam tiếp tục xây dựng thêm trường học, nhà nuôi trẻ, khu nội trú và một số công trình phục vụ đời sống cộng đoàn giáo dân.

Năm 2021, linh mục Tôma Huỳnh Bửu Dư được bổ nhiệm làm cha sở giáo xứ Thánh Phanxicô Xaviê. Lúc này, nhà thờ Cha Tam đã ở trong tình trạng xuống cấp nghiêm trọng, nhiều hạng mục mục nát theo thời gian. Với tâm huyết bảo tồn di sản tôn giáo và kiến trúc, cha Tôma đã nỗ lực triển khai và hoàn thành công trình đại trùng tu ngôi thánh đường này.

Giữa nhịp sống hối hả và đô thị không ngừng đổi thay của TP.HCM, nhà thờ Cha Tam vẫn lặng lẽ hiện diện như một chứng tích trầm mặc, cổ kính và lưu giữ ký ức của bao thế hệ người Hoa và người Việt.