Nguyên Hồng - cây bút bênh vực người cùng khổ

Nguyên Hồng để lại dấu ấn đặc biệt không chỉ vì ngòi bút giàu cảm xúc và nhân văn, mà còn bởi cái nhìn sắc sảo, đầy trắc ẩn đối với những thân phận nhỏ bé, đặc biệt là trẻ em, phụ nữ và người lao động nghèo khổ.

Theo cuốn kỷ yếu Nhà văn Việt Nam hiện đại do NXB Hội Nhà văn ấn hành, nhà văn Nguyên Hồng (tên khai sinh là Nguyễn Nguyên Hồng), sinh năm 1918, quê TP.Nam Định, đảng viên Đảng CSVN, hội viên Hội Nhà văn VN từ năm 1957, mất năm 1982 tại Yên Thế, Bắc Giang.

Nguyên Hồng những năm 1937 - 1939 đã tham gia phong trào Mặt trận Dân chủ ở Hải Phòng. Tháng 9.1939, ông bị Pháp bắt và bỏ tù. Năm 1940 ông ra tù, lại bị thực dân Pháp đưa đi trại tập trung ở Bắc Mê (Hà Giang) và sau đó bị quản thúc ở Nam Định (từ tháng 11.1941). Năm 1943 ông tham gia Hội Văn hóa cứu quốc bí mật và Tạp chí Tiên phong, sau đó tham gia Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945 ở Hà Nội. Thời kỳ kháng chiến chống Pháp, ông hoạt động ở Hội Văn nghệ VN (từ 1947 - 1957), biên tập Tạp chí Văn nghệ và trong ban phụ trách Trường Văn nghệ nhân dân ở Việt Bắc. Ông được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật đợt 1, năm 1996.

Nhà văn Nguyên Hồng là một trong những cây bút tiêu biểu của văn học hiện thực VN giai đoạn trước Cách mạng tháng Tám. Bên cạnh đó, ông cũng gắn bó mật thiết với báo chí cách mạng. Nguyên Hồng viết báo rất sớm, từ những năm 1936 - 1939, trong phong trào văn hóa dân chủ, ông đã cộng tác với nhiều tờ báo tiến bộ như Tin Văn, Ngày Nay, Bạn Dân, Dân Chúng… Ông dùng ngòi bút báo chí để đấu tranh chống áp bức giai cấp, bênh vực người lao động, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em nghèo là những đối tượng luôn xuất hiện trong cả tác phẩm văn chương và bài viết báo chí của ông. Dùng báo chí như công cụ phản ánh sự thật và bênh vực người bị bỏ rơi, các bài báo của ông thường khai thác trực tiếp các vấn đề nóng bỏng trong đời sống đô thị: đói nghèo, thất học, bóc lột, tệ nạn xã hội, đặc biệt là số phận phụ nữ bị áp bức như gái điếm, góa phụ, mẹ đơn thân…Với ông, làm báo không đơn thuần là "làm nghề", mà là một hành động dấn thân: dấn thân vì sự thật, vì nhân phẩm con người và vì cách mạng. Dù bị theo dõi, đe dọa, ông vẫn giữ nguyên tiếng nói phê phán mạnh mẽ thông qua các bài báo đăng rải rác trên các tờ in và cả truyền đơn cách mạng.

PHONG CÁCH VIẾT BÁO ĐẬM CHẤT VĂN CHƯƠNG

Phong cách viết báo của Nguyên Hồng đậm chất văn chương, cảm xúc mãnh liệt. Văn báo của Nguyên Hồng không khô cứng hay lý luận trừu tượng mà rất giàu hình ảnh, cảm xúc, đôi khi như một trang tiểu thuyết ngắn hoặc bút ký hiện thực, với những dòng văn cháy bỏng, trào ra từ tim gan người viết.

Nguyên Hồng là một trong những cây bút đầu tiên dám viết một cách thẳng thắn về những nỗi đau, nỗi nhục, sự bóc lột trong xã hội thực dân nửa phong kiến. Ông không né tránh những đề tài gai góc như: Trẻ em bị đối xử tàn tệ, thiếu tình thương; Người phụ nữ bị giam cầm trong định kiến và nghèo đói; Mối quan hệ cha - con, mẹ - con đầy bi kịch trong hoàn cảnh xã hội suy đồi. Tác phẩm tiêu biểu của ông Những ngày thơ ấu là một thiên hồi ký chân thực, đầy nước mắt, kể lại tuổi thơ của chính ông, với hình ảnh người mẹ khốn khổ, người cha nghiện ngập, và chính bản thân ông bơ vơ, đói khát, bị đối xử bất công.

Nguyên Hồng có sự khác biệt trong cái nhìn hiện thực. Trong khi nhiều cây bút hiện thực phê phán như Nam Cao, Ngô Tất Tố, Vũ Trọng Phụng tập trung vào phê phán xã hội từ góc độ lý trí và châm biếm sâu cay, thì Nguyễn Hồng lại chọn một lối viết đầy cảm xúc, cảm thương và gần như mang màu sắc tự truyện. Ông không chỉ phê phán xã hội, mà còn khơi dậy tình thương, lòng nhân đạo với những nhân vật của mình. Phong cách của ông kết hợp giữa phản ánh xã hội và sự chiêm nghiệm nội tâm.

Có thể coi các bài báo của ông là tiền thân của thể loại phóng sự - tùy bút - ký sự báo chí hiện đại, vì sự kết hợp giữa ngôn ngữ báo chí và văn học rất tự nhiên với giọng văn tha thiết, giàu tính nhân đạo. Dù lên án xã hội dữ dội, văn báo của Nguyên Hồng không cay độc hay thù hằn, mà luôn đầy xót thương, trắc ẩn và đau đáu vì con người.

Nguyên Hồng không dùng từ ngữ hoa mỹ, mà thường chọn lối viết gần với tiếng nói đời thường, mộc mạc, chân thật nhưng mang tính chất "vỡ òa" cảm xúc, khiến người đọc phải suy nghĩ và day dứt với thứ ngôn ngữ dung dị nhưng ám ảnh. Với Nguyên Hồng, báo chí là tiếng nói của những người không có tiếng nói, ông không viết để chiều lòng dư luận hay câu kéo độc giả; ông viết vì những con người bị gạt ra bên lề xã hội.

Một số bài học báo chí từ phong cách của Nguyên Hồng cho thấy chất văn chương làm cho báo chí trở nên lay động và có chiều sâu hơn. Những bài báo có chất văn, như của Nguyên Hồng, dễ đi vào lòng người hơn là những bản tin khô khốc. Đó là bài học lớn cho báo chí hiện đại trong việc kết hợp giữa thông tin và cảm xúc. Nguyên Hồng là một trong những nhà văn - nhà báo hiếm hoi có khả năng dùng ngôn từ như một thứ vũ khí vừa sắc bén vừa đầy nhân ái. Trong những năm tháng trước Cách mạng Tháng Tám, ông đã biến báo chí thành diễn đàn của lòng trắc ẩn, của tiếng nói bênh vực cho tầng lớp bị áp bức. Nguyên Hồng để lại những bài học báo chí sâu sắc về đạo đức nghề nghiệp, về tính nhân đạo và tính chiến đấu của ngòi bút. (còn tiếp)