Di sản mỹ thuật Đông Dương tại Bảo tàng Quang San

Từng được gõ búa với giá 717.000 USD tại sàn Christie's năm 2021, bức Mona Lisa (1974) của danh họa Mai Trung Thứ đang được trưng bày tại Bảo tàng nghệ thuật Quang San.

Cùng với đó là tác phẩm của các họa sĩ Lê Phổ, Lê Thị Lựu, Vũ Cao Đàm, Nguyễn Gia Trí... Các tác phẩm đang được trưng bày trong chuyên đề Những gốc rễ không ngừng vươn, diễn ra từ nay đến ngày 31-1-2026 tại tầng trệt Bảo tàng nghệ thuật Quang San, được tổ chức nhân kỷ niệm 100 năm thành lập Trường cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương (EBAI) 1925-2025.

Mona Lisa và nụ cười qua lăng kính mới

Công chúng có dịp ngược dòng lịch sử về lại thời kỳ Đông Dương (1925-1945), chiêm ngưỡng tác phẩm của các họa sĩ tên tuổi vốn là giảng viên người Pháp, nghệ sĩ lữ hành và các sinh viên trong chín niên khóa đầu tiên của trường.

Những năm đầu của Trường EBAI đã ghi dấu một giai đoạn rực rỡ trong lịch sử mỹ thuật Việt Nam khi cả giảng viên cùng sinh viên say mê khám phá, thử nghiệm các chất liệu bản địa, tạo nên sự giao thoa đặc biệt giữa nghệ thuật cổ truyền dân tộc và lối vẽ hàn lâm của châu Âu.

Các thử nghiệm đó đã góp phần định hình nên bản sắc mỹ thuật đặc thù của Việt Nam trong giai đoạn Đông Dương: thiên hướng duy mỹ, hướng đến cái đẹp qua sự hòa quyện tinh tế giữa học thuật Pháp và ý thức tìm kiếm bản sắc dân tộc.

Tác phẩm Mona Lisa (1974) của danh họa Mai Trung Thứ là một điển hình cho cuộc tìm kiếm căn tính Việt Nam mang đậm tính đương đại đó.

Được danh họa hoàn thành ở tuổi 68, đây là bức phiên bản thứ ba, cũng là bức lớn nhất (53,5 x 37,5cm) của Mai Trung Thứ từ nguyên tác của danh họa Leonardo da Vinci.

Tác phẩm được đánh giá là mang tính biểu tượng, đại diện cho giai đoạn sáng tác chín muồi và hành trình suốt đời khám phá, học hỏi từ các bậc thầy trời Âu của Mai Trung Thứ.

Trước đó, Mai Trung Thứ từng vẽ hai phiên bản Mona Lisa năm 1958 và 1961. So sánh với hai phiên bản trước, bức Mona Lisa (1974) có bảng màu hoàn toàn tách biệt với gam màu chuyển sang tông lạnh, đậm đà hơn và tiết chế hơn.

Nàng Mona Lisa (1974) ở độ tuổi trầm tư hơn với những đổi thay về sắc màu, họa tiết trang phục. Bối cảnh vịnh Hạ Long phía sau đã ngả sang hoàng hôn, và dấu triện tên họa sĩ cũng được chuyển xuống khiêm tốn ở góc dưới bên phải.

Dù chỉ là tác phẩm phái sinh nhưng các bức Mona Lisa của Mai Trung Thứ vẫn ghi dấu ấn đặc biệt bởi cách ông chuyển tải văn hóa: vừa tôn vinh tinh thần Phục hưng của Leonardo da Vinci vừa khẳng định bản sắc Việt Nam.

Người xem sẽ nhận ra ngay nàng Mona Lisa của Việt Nam với tà áo dài nền nã, mái tóc đen búi gọn ẩn dưới khăn voan, đôi tay khép nép trên nền bối cảnh Hạ Long mờ sương khói.

Sử dụng chất liệu lụa yêu thích, Mai Trung Thứ càng tôn thêm vẻ đẹp mong manh nhưng đầy cảm xúc, đối lập với sơn dầu phương Tây, tái hiện nụ cười kinh điển của nàng Mona Lisa trong cảm thức Việt Nam.

Tinh thần lưu giữ, lan tỏa và kết nối

Cùng với Mona Lisa của Mai Trung Thứ, Những gốc rễ không ngừng vươn còn giới thiệu một số tác phẩm mới ra mắt từ các danh họa tên tuổi cùng thời kỳ như Lê Phổ, Lê Thị Lựu, Vũ Cao Đàm...

Các tác phẩm đều minh chứng cho cách các họa sĩ Việt tiếp cận mỹ thuật toàn cầu từ góc nhìn mỹ cảm bản địa, nhất là những họa sĩ sống trong bối cảnh ly hương.

Theo ông Nguyễn Thiều Kiên - giám đốc Bảo tàng nghệ thuật Quang San, đây là dịp để nhìn lại một giai đoạn bản lề đầy tình cảm trong lịch sử mỹ thuật nước nhà, nơi tinh thần dân tộc và học thuật phương Tây gặp gỡ, cùng kiến tạo nên bản sắc riêng thấm đẫm thẩm mỹ Á Đông và cũng rất hiện đại, sâu sắc.

Ông Kiên cũng mong công chúng có dịp chiêm ngưỡng các tác phẩm một cách trực tiếp, trực diện hơn để phần nào hiểu được đời sống và phong cách sáng tác của các họa sĩ Trường Mỹ thuật Đông Dương những năm đầu tiên.

Dịp này bảo tàng cũng vừa ra mắt bộ nhận diện thương hiệu mới với biểu tượng, màu sắc và ngôn ngữ thị giác vừa biểu cảm vừa kế thừa tinh thần di sản: lưu giữ, lan tỏa và kết nối.

"Chúng tôi lưu giữ những giá trị đã làm nên lịch sử và bản sắc của dân tộc, cố gắng lan tỏa cảm hứng nghệ thuật đến với đông đảo công chúng nhất có thể và nỗ lực kết nối giữa các thế hệ, giữa nghệ thuật và đời sống, giữa Việt Nam và thế giới.

Đây là những nỗ lực để bảo tàng không chỉ là nơi trưng bày mà còn là không gian sống, nơi nghệ thuật được lắng nghe, cảm và sống cùng thời đại" - ông Nguyễn Thiều Kiên chia sẻ.

Một số hình ảnh tại triển lãm Những gốc rễ không ngừng vươn: