Người đàn ông đưa 23 tấn báo lên mạng

Không phải là nhà báo, nhưng trong dịp 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam, ông Nguyễn Phi Dũng có lẽ là một trong những nhân vật 'lên báo' nhiều nhất. Ông sở hữu bộ sưu tầm báo giấy lớn nhất Việt Nam, hiện nay đang trong tiến trình số hóa.

Chị Đỗ Hồng Lạng, con của nhà báo - nhà cách mạng Đỗ Đức Dục gọi vui ông là "nhà có... 23 tấn báo".

Sáng 27/5, ông nhắn tôi: "Anh đang hướng dẫn định vị đường đi cho phóng viên VTV xuống. Tiếp xong nhà đài, anh sẽ tiếp tục hoàn thành công việc em giao phó".

Công việc tôi "giao phó", đó là nhờ ông giúp scan bìa báo của các giai đoạn từ 1925 đến... 2025, để thu thập tư liệu cho bài viết đặc biệt Lược sử trăm năm. 

Trong tháng 5 rồi tháng 6, ông liên tục tiếp các báo đài xuống nhà mình ở Nam Định; rồi lên Hà Nội dự lễ ra mắt cuốn sách ảnh “100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam (1925-2025)” -  cuốn sách có khá nhiều hình ảnh tư liệu về các hiện vật báo giấy được lựa chọn từ kho lưu trữ của ông.

Cái kho khổng lồ đó chính là bộ sưu tầm báo giấy phát hành tại Việt Nam từ cuối thế kỷ 19 đến nay với số lượng nhiều nhất (khoảng hơn 400.000 tờ báo, trong đó có hơn 100 đầu báo phát hành tại Việt Nam trước năm 1954) đã được tổ chức Kỷ lục Việt Nam xác nhận vào năm 2024.

Ngoài "di sản" là những quyển báo của người cha, ông sưu tầm báo giấy từ nhiều nguồn, có khi được biếu tặng, có lúc là con cái trong gia đình vì chia sẻ đam mê của bố mà cùng góp sức. Có lần, ông mua 3 tấn báo chí ở Hà Nội, 1 tấn ở TPHCM. Một nguồn dồi dào khác là ở Bắc Ninh - nơi có làng nghề làm giấy tái chế.

Ngoài ra, ông còn săn tìm ở các kho lưu trữ bị trùng đầu báo do sáp nhập tỉnh, hoặc những kho bị mối mọt phải thanh lý.

Kho sưu tầm của ông hiện nay có đến hơn 23 tấn báo. Toàn bộ tầng 3 và 4  của tòa nhà khang trang của công ty máy tính gia đình - nơi vừa là trụ sở công ty, vừa là chỗ ở - lẽ ra sẽ dành toàn bộ để kinh doanh,  nhưng ông lại dùng để trưng bày, lưu trữ báo chí.

"Cờ Giải Phóng" số 1 (xuất bản ngày 10/10/1942) là tờ duy nhất còn lại ở Việt Nam mà ông phải mua kèm với 4 tờ báo khác với giá 50 triệu đồng vào năm 2022. Thư viện Quốc gia có 32 số của báo này, nhưng lại thiếu số 1. Do tính chất quý hiếm, nên tính riêng, tờ báo này có giá mua khoảng 40 triệu đồng.

"Bạn đọc yêu quý. "Cờ giải phóng" đáng lẽ ra từ tháng 3. Song không may, số 1 bắt đầu "lên khuân" thì cơ quan in nó bị giặc Pháp chụp mất" - lời nói đầu trên số 1 của báo. Đó cũng là lí do mãi đến tháng 10, báo mới ra được số đầu tiên.

Tờ báo là cơ quan tuyên truyền cổ động trung ương của Đảng Cộng sản Đông Dương, đồng chí Trường Chinh - người cùng quê Hành Thiện với ông – phụ trách. 

Từ kỷ niệm của người cha đến ký ức dân tộc

Trong căn phòng lưu trữ, ông Dũng dành góc trang trọng để đặt bàn làm việc của người cha - ông Nguyễn Phi Hùng. Vào những năm 1980, cha ông đã mua những tờ báo yêu thích, đọc xong thì nâng niu đóng thành quyển và cất giữ cẩn thận. Thế nhưng sau đó, không hiểu vì lý do gì mà ông lại mang bán đi.

Cho đến năm 2016, khi tình cờ thấy trên mạng những quyển báo giống hệt như những quyển cha mình từng đóng ngày trước, ông Dũng mới thắc mắc tại sao cha đã cất công đóng rồi lại mang đi bán.

Ông nảy ra ý định mua những tờ báo cũ, mang dấu ấn hoài cổ để tặng cha mình. Hỏi lý do tại sao lại bán báo cũ, cha ông chỉ cười, giải thích do "ngày xưa đói quá, muốn mua báo mới thì phải bán báo cũ".

Trong 3 năm đầu tiên, kể từ năm 2016, ông Dũng đã sưu tầm được khoảng 7 tấn báo. Từ năm 2019 đến năm 2024, con số đó tăng lên thành 21 tấn. Từ năm 2024 đến nay, bộ sưu tập có thêm 2 tấn.

Trong những ngày tháng 6 này, bên cạnh kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam, dòng thời sự vẫn diễn ra nóng sốt: Từ chuyện vĩ mô như cách mạng tinh gọn bộ máy, sáp nhập tỉnh, xã; đến chuyện gắn bó mật thiết với đời sống dân sinh như cuộc chiến chống hàng giả, hàng kém chất lượng,...

Ông Dũng lật lại những trang báo giấy cũ, thoáng chút bùi ngùi. Báo của quê hương ông cũng dăm ba lần có măng séc mới theo tên tỉnh lúc nhập - khi tách như Nam Định, Nam Hà, Hà Nam Ninh, thậm chí cái tên Nam Định được đổi tới 3 lần... Trong những trang báo của thế kỷ trước, cũng có  cả những bài báo phản ánh chuyện chống hàng kém chất lượng từ những năm 1990.

Trong số các phóng sự, bài viết về bộ sưu tập của ông đợt này, tôi chú ý tới phóng sự của chương trình "Không bao giờ là quá muộn..." trên kênh VTV2 phát ngày 4/6. Chương trình đề cập tới các "kho lưu trữ" tư nhân, một  là của ông - ở Nam Định, một là của nhà văn - nhà báo Minh Chuyên (bảo tàng Tác phẩm hậu chiến tranh) - ở Thái Bình.

Tất nhiên là bộ sưu tầm của ông không thể có đầy đủ những tài liệu quý hiếm như Thư viện Quốc gia Việt Nam, nơi có những ấn bản báo giấy chỉ được phép xem bằng microphim.

Cũng không có những hiện vật như xe đạp của nhà báo chiến sĩ, máy ảnh của phóng viên chiến trường hay loa phát thanh dùng để "khẩu chiến" qua sông Bến Hải.... như ở Bảo tàng Báo chí Việt Nam, nhưng ở  bảo tàng của ông, hay những bộ sưu tập báo chí tư nhân, bảo tàng tư nhân khác, lại đóng góp một giá trị riêng cho việc lưu giữ ký ức dân tộc.

Đúng như lời bình trong chương trình: "Nếu với nhà báo Minh Chuyên, ký ức chiến tranh và số phận con người được lưu giữ bằng chữ và phim tư liệu, thì với ông Nguyễn Phi Dũng, ký ức xã hội được giữ lại qua từng tờ báo cũ. Cách làm khác nhau, nhưng ở họ đều có chung một nỗ lực lưu lại thời gian để con người hôm nay và mai sau không quên".

Số hóa bộ sưu tầm

"Không bao giờ là quá muộn..." không chỉ là tên của một chương trình trên truyền hình. Đó cũng chính là tinh thần mà ông và những người bạn - công ty công nghệ NTQ - cùng bắt tay vào làm một việc có ý nghĩa, là số hóa toàn bộ kho dữ liệu này.

Cũng không phải mấy ai có thể đến trực tiếp để mở từng trang báo, khó khăn nữa là số lượng lớn nên không dễ tìm. Phải số hóa thì việc tìm kiếm mới dễ dàng được.

Một người bạn của ông Dũng là ông Nguyễn Thành Nam, nguyên Tổng Giám đốc tập đoàn FPT, chia sẻ:

“Dịp Tết Âm lịch 2025, khi đến thăm nhà bạn, tôi ấn tượng khi anh Dũng đưa cho xem một tờ báo Pháp đăng tin Pháp chiếm đóng thành phố Nam Định. Thông tin đưa nhanh, chi tiết, mình như gặp lại khoảnh khắc của lịch sử. Anh Dũng đã bày tỏ nguyện vọng muốn được số hóa kho sưu tập của mình”.

Sau đó, ông Nam kết nối với công ty NTQ để tìm giải pháp.

Nói “số hóa” thì dễ, nhưng bắt tay vào làm cũng gặp nhiều cái khó. Tư liệu của cơ quan nhà nước thường là khổ A4. Trong khi đó, báo chí chủ yếu là khổ A1, A2 mà thị trường Việt Nam không có thiết bị scan. Chưa kể, báo sưu tầm của ông Dũng nhiều trang rất giòn, lại đóng quyển.

Ông Bùi Đức Chương, đồng sáng lập công ty NTQ, người chịu trách nhiệm phát triển dự án này chia sẻ:

“Khi bắt đầu tìm hiểu giải pháp, chúng tôi thấy cũng có máy xịn của Đức có thể scan được các tờ báo này, nhưng giá cả đắt đỏ - phải 1,5 đến 2 tỷ đồng, chưa kể thời gian nhập về lâu. Vì vậy, chúng tôi tự thiết lập máy chụp, tự viết phần mềm. Sau khoảng 3 tháng đã xong giai đoạn 1, số hóa thử 1.000 số báo để xem chất lượng và thời gian có nhanh không. Được anh Dũng chấp nhận, chất lượng tương đương bản gốc, chúng tôi tự tin sẽ thiết lập thêm nhiều dây chuyền tương tự. Chúng tôi dự kiến hoàn thành việc đưa toàn bộ kho báo này vào dịp 2/9/2026”.

Ông Chương cho biết đã sử dụng trí tuệ nhân tạo, huấn luyện cho AI để nhận diện trang báo, cắt trang tự động để quá trình xử lý được nhanh chóng. Sắp tới, sẽ có giải pháp xử lý các trang báo bị cong, với yêu cầu không được tháo quyển.

Ông Dũng cho biết thêm, những năm gần đây, nhiều tòa soạn đã “số hóa” tờ báo của mình bằng cách đưa bản pdf lên mạng. Ông từng đến Bảo tàng Báo chí Việt Nam, đến một số tòa soạn để tìm hiểu, nhưng không phải nơi nào cũng đủ các số báo trong quá khứ, kể cả báo Nhân Dân. 

Sáng ngày 24/6, thư thả sau cả tháng phục vụ cánh báo chí khai thác tư liệu viết bài, một buổi lễ nho nhỏ ra mắt việc số hóa kho báo giấy đã diễn ra ấm cúng tại Nam Định.

Với ông Dũng, báo chí in trên giấy là những chứng nhân của các thời kỳ lịch sử, những câu chuyện thời đại quý giá cho thế hệ sau.