Nga - Ukraine tìm cách triệt hạ huyết mạch năng lượng của nhau

Mùa đông lại sắp đến ở Ukraine và cùng với đó là nỗi lo về các cuộc tập kích của Nga nhằm vào hạ tầng năng lượng có nguy cơ đẩy hàng triệu người dân nước này vào cảnh tối tăm, lạnh giá.

Tuy nhiên, Ukraine những tháng gần đây cũng tăng cường đáp trả bằng cách sử dụng đội máy bay không người lái (UAV) nội địa để tấn công hàng loạt cơ sở dầu khí trên lãnh thổ Nga, gây ra thiệt hại mà các quan chức nước này mô tả là "rất đáng kể".

Kiev và Moskva hồi đầu năm nhất trí với "thỏa thuận ngừng tập kích hạ tầng năng lượng" kéo dài một tháng theo yêu cầu từ Tổng thống Mỹ Donald Trump. Nhưng điều này đã trở thành dĩ vãng, khi lực lượng Ukraine và Nga đang tăng cường "ăn miếng trả miếng", liên tục tập kích nhằm triệt hạ các cơ sở năng lượng chiến lược của nhau.

Hôm 18/9, UAV Ukraine tập kích nhà máy lọc hóa dầu Neftekhim Salavat của tập đoàn Gazprom ở Bashkortostan, miền trung Nga. Cơ quan an ninh Ukraine cho biết UAV đánh trúng trung tâm nhà máy, gây ra "đám cháy lớn". Thống đốc Bashkortostan xác nhận sự việc, nhưng chỉ nói rằng thiệt hại đang được đánh giá.

Cùng ngày, lực lượng đặc nhiệm Ukraine tuyên bố tập kích một trong những nhà máy lọc dầu lớn nhất Nga ở Volgograd, miền nam nước này, khiến hoạt động sản xuất bị đình trệ. Moskva chưa đưa ra bình luận.

Hai ngày sau, UAV Ukraine tấn công các nhà máy lọc dầu ở Saratov và Novokuibyshevsk. Bộ Quốc phòng Nga và chính quyền địa phương xác nhận thông tin này, trong khi người dân cho biết họ nghe thấy nhiều tiếng nổ và khói lửa bốc lên từ hai cơ sở trên.

Về phần mình, lực lượng Nga, được tiếp thêm sức mạnh từ nguồn cung UAV dường như vô tận, đang tăng cường tập kích lưới điện Ukraine, mục tiêu mà họ thường xuyên nhắm tới. Tuy nhiên, một diễn biến đang gây lo ngại cho giới chức và chuyên gia Ukraine là việc Nga hiện tấn công các cơ sở khí đốt, xương sống cho hệ thống sưởi ấm tại nước này vào mùa đông.

Giới chức Ukraine khẳng định họ có đủ trữ lượng khí đốt để vượt qua mùa đông sắp tới, nếu nó ôn hòa như năm trước, và đã tích lũy đủ kinh nghiệm từ các chiến dịch không kích trước đây của Nga để đảm bảo duy trì hệ thống sưởi ấm cũng như lưới điện vào mùa đông.

Song nhiều người vẫn lo ngại đòn tập kích từ Nga với tần suất và cường độ ngày càng tăng sẽ đến lúc nào đó áp đảo hoàn toàn hệ thống phòng không Ukraine, từ đó gây thiệt hại đủ lớn làm tê liệt những thành tố quan trọng trong hạ tầng năng lượng nước này. Trong các cuộc tập kích ban đêm hiện nay, Nga sử dụng tới hàng trăm UAV cùng hàng chục tên lửa và số lượng đang có chiều hướng tăng lên.

"Ngày nào họ cũng nhắm vào cơ sở của chúng tôi, câu hỏi chỉ là nhà máy nào và mức độ thiệt hại ra sao", Maxim Timchenko, giám đốc điều hành (CEO) DTEK, công ty năng lượng tư nhân lớn nhất Ukraine, cho hay.

"Nếu Nga phóng tới 600, 700 hay 800 UAV, không ai có thể đảm bảo bất cứ điều gì", ông nói thêm. "Tất cả chúng ta nên lo lắng, nhưng lo lắng một cách hợp lý. Không hoảng sợ, không bi quan, cũng không quá lạc quan. Chỉ cần làm tốt công việc của mình như chúng ta đã làm trong ba mùa đông qua".

Nhằm trả đũa, chính quyền Ukraine tuyên bố họ đã giáng đòn mạnh vào các nhà máy lọc dầu Nga. Ngoài cuộc tấn công vào nhà máy lọc dầu Bashkortostan và Volgograd, họ cho biết UAV còn nhắm vào nhà máy lọc dầu Saratov, nơi sản xuất hơn 20 sản phẩm dầu mỏ, ở trung nam Nga hôm 16/9. Trước đó, các nhà máy lọc dầu gần St. Petersburg ở tây bắc và Ufa ở miền trung Nga cũng trở thành mục tiêu.

"Biện pháp trừng phạt hiệu quả nhất, nhanh nhất là những đám cháy tại nhà máy lọc dầu, trạm trung chuyển và kho chứa dầu Nga", Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky nói hôm 14/9.

"Đánh vào ngành công nghiệp dầu khí sẽ hạn chế đáng kể chiến dịch của Nga", ông nhấn mạnh, thêm rằng các cuộc tấn công vào kho dầu Primorsk trên biển Baltic hôm 12/9 đã gây ra "thiệt hại nghiêm trọng, rõ ràng cho đối phương".

Reuters tuần trước dẫn lời một số quan chức trong ngành dầu khí Nga cho biết công ty độc quyền khai thác đường ống dẫn dầu của nước này là Transneft đã cảnh báo các nhà sản xuất rằng họ có thể phải cắt giảm sản lượng do đòn tấn công từ Ukraine. Tuy nhiên, Transneft đã phủ nhận thông tin.

Giới chức Nga nói rằng những cuộc tấn công từ Ukraine không ảnh hưởng tới ngành dầu khí nước này. Hồi tháng 8, người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov cũng trấn an rằng thị trường nhiên liệu Nga "ổn định và tình hình nằm trong tầm kiểm soát".

Nhưng truyền thông nhà nước Nga cho hay tình trạng thiếu hụt xăng đã diễn ra ở một số khu vực thuộc vùng Viễn Đông và bán đảo Crimea, khi Ukraine gần đây tăng cường tiến hành các cuộc tập kích tầm xa nhằm vào các nhà máy lọc dầu.

Primpress, cổng thông tin của chính quyền vùng Primorye, giáp biên giới Triều Tiên, hồi tháng 8 cho hay người dân phải xếp hàng dài chờ đợi tại các trạm xăng địa phương. Giá xăng đã tăng lên khoảng 78 ruble (gần 1 USD) mỗi lít, trong khi mức lương trung bình hàng tháng ở vùng này khoảng 1.200 USD. Một số tài xế thậm chí rao bán xăng trực tuyến với giá hơn 2,7 USD một lít.

Sergey Vakulenko, chuyên gia dầu khí tại Trung tâm Carnegie về Nga và Á - Âu, trụ sở tại Berlin, Đức, cho rằng thông tin từ Reuters có thể chính xác, nhưng rất khó đánh giá tổng thể thiệt hại vì các nhà máy lọc dầu Nga liên tục được sửa chữa.

"Vấn đề là liệu Ukraine có thể duy trì nhịp độ, quy mô và mức độ gây thiệt hại của các cuộc tấn công hay không", ông nói thêm. "Nếu họ làm được và nếu Nga không thể tăng cường phòng không, cán cân sẽ không còn nghiêng về phía Moskva nữa".

Giá xăng tại Nga đã tăng hơn 20% so với cùng kỳ năm ngoái, Mykhailo Gonchar, chủ tịch Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Toàn cầu XXI ở Kiev, viện nghiên cứu tập trung vào các vấn đề năng lượng, cho biết.

"Chúng tôi nhận thấy một cuộc khủng hoảng nhiên liệu đang xuất hiện ở Nga và không có dấu hiệu ngừng lại", ông nói. "Nhu cầu đi lại vào kỳ du lịch mùa hè đã kết thúc, nông dân đã thu hoạch mùa màng xong, đáng lẽ nhu cầu xăng dầu sẽ giảm, nhưng cuộc khủng hoảng nhiên liệu ở Nga vẫn tiếp diễn. Đòn tập kích của Ukraine rõ ràng có hiệu quả và gây ảnh hưởng tới Nga".

Viện Nghiên cứu Chiến tranh, trụ sở tại Washington, hôm 16/9 cho hay chiến dịch của Ukraine tập kích cơ sở hạ tầng năng lượng Nga, "đặc biệt là các nhà máy lọc dầu", "đang tác động mạnh đến nguồn tài chính cho quân đội Nga và làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu xăng dầu ở nước này".

Tổng thống Vladimir Putin hồi đầu tháng tuyên bố các cuộc tấn công của Nga vào hạ tầng năng lượng Ukraine chủ yếu nhằm đáp trả chiến dịch tập kích mới từ Kiev. "Chúng tôi đã nhẫn nhịn suốt một thời gian dài khi lực lượng Ukraine liên tục tấn công cơ sở năng lượng của mình", ông Putin nói. "Sau đó, chúng tôi bắt đầu tấn công trả đũa. Và tất nhiên, chúng tôi đang đáp trả một cách nghiêm túc".

Hôm 17/9, điện bị cắt ở 45 khu định cư thuộc vùng Kirovohrad của Ukraine sau một cuộc tấn công bằng UAV trong đêm từ Nga. Hồi đầu tháng, 19 UAV Nga tập kích nhà máy nhiệt điện Trypilska bên ngoài thủ đô Kiev. Nhà máy này từng bị hư hại nghiêm trọng trong một cuộc tấn công khác vào tháng 4/2024 và đang được xây dựng lại. Serhiy Nahornyak, thành viên Ủy ban Năng lượng Quốc hội Ukraine, cho hay cuộc tấn công lần này khiến nỗ lực khôi phục tại máy Trypilska "trở nên vô nghĩa".

Tuy nhiên, theo Victoria Voytsitska, cựu thư ký Ủy ban, phần dễ bị tổn thương nhất trong hệ thống năng lượng Ukraine là cơ sở hạ tầng khí đốt. Thách thức nằm ở việc hệ thống xử lý khí đốt có nhiều công đoạn, từ sản xuất, lưu trữ đến phân phối, và tất cả đều nằm rải rác nên rất khó bảo vệ.

Ví dụ, Ukraine có hàng nghìn cơ sở phân phối khí đốt trên lãnh thổ để cung cấp cho các trung tâm dân cư. "Nếu Nga tăng cường tấn công vào những điểm đó, tình trạng thiếu hụt khí đốt có thể xảy ra. Nguồn cung đến các thành phố, thị trấn, làng mạc sẽ bị cắt đứt. Việc xây dựng hệ thống bảo vệ cho những cơ sở như vậy tốn hàng tỷ USD, tốn rất nhiều nhân lực và thời gian, trong khi chúng ta hiện không có nguồn lực như vậy. Vì thế, chúng ta thực sự phải chuẩn bị", Voytsitska lưu ý.

Theo Sergii Koretskyi, CEO Naftogaz, công ty dầu khí quốc doanh Ukraine, các cuộc tấn công từ Nga vào cơ sở năng lượng Ukraine bắt đầu leo thang từ tháng 2, gây tổn thất khoảng 42% sản lượng khí đốt hàng ngày. Sau đó, trong tháng 6 và tháng 7, "hệ thống lọc dầu bị phá hủy hoàn toàn".

Một phần năng lực lọc dầu đã được khôi phục, nhưng Koretskyi cho hay họ có lẽ sắp phải đương đầu với những đợt tập kích mới. "Rất có thể Nga vài ngày tới sẽ tấn công ồ ạt các cơ sở năng lượng, ngay trước khi nhu cầu sưởi ấm tăng cao vào mùa đông", ông nói.

Koretskyi tin rằng những cuộc tấn công như vậy là động thái trả đũa của Moskva sau khi Ukraine cắt dòng khí đốt từ Nga đi qua các đường ống của mình hồi tháng một, do các thỏa thuận không được gia hạn. Hệ quả là Ukraine phải nhập khẩu gần 6 tỷ m3 khí đốt từ nước ngoài, mức cao nhất trong lịch sử đất nước.

Theo ông, Ukraine đã ký các hợp đồng có khả năng đáp ứng gần 95% nhu cầu khí đốt của đất nước khi hệ thống sưởi ấm tập trung được kích hoạt vào ngày 1/11. Để tài trợ cho những khoản mua sắm này, Naftogaz đã chi một tỷ USD từ quỹ riêng. Ngân hàng Tái thiết và Phát triển châu Âu, chính phủ Na Uy cùng một số tổ chức khác cung cấp 1,5 tỷ USD.

Nỗ lực trên có thể giúp Ukraine đứng vững nếu mùa đông không quá khắc nghiệt, nhưng nếu nhiệt độ giảm sâu trong những tháng tới, lượng khí đốt chắc chắn sẽ thiếu hụt, chuyên gia Gonchar từ Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Toàn cầu XXI cảnh báo. "Không ai biết trước được mùa đông sẽ như thế nào", ông nói thêm.

Vũ Hoàng (Theo Washington Post, AFP, Reuters)