Mỹ muốn mở cửa, Trung Quốc giữ chìa khóa: Bắc Kinh mang "quân át chủ bài" tới London mặc cả với Mỹ?

Cuộc đàm phán Mỹ–Trung tại London hôm nay có thể xoay chuyển toàn bộ cán cân chuỗi cung ứng toàn cầu — nếu Bắc Kinh chịu ngả một quân bài mà cả thế giới đang nín thở chờ đợi.

"Quân bài mặc cả" của Trung Quốc

Các cuộc đàm phán thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc sẽ tiếp tục vào thứ Ba (10/6) tại London, trong bối cảnh hai bên nỗ lực duy trì thỏa thuận đình chiến tạm thời đạt được hồi tháng trước.

Tổng thống Donald Trump đã cho phép nhóm đàm phán thương mại do Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent dẫn đầu nới lỏng một số hạn chế xuất khẩu đối với hàng hóa Mỹ sang Trung Quốc. Các hạn chế này trước đó được áp đặt vì lý do an ninh quốc gia, theo ba nguồn tin am hiểu vấn đề cho biết với CNN.

Để đổi lấy việc nới lỏng hoặc dỡ bỏ ngay lập tức một số biện pháp kiểm soát xuất khẩu, Mỹ yêu cầu Trung Quốc xuất khẩu một khối lượng lớn vật liệu đất hiếm.

Tại Nhà Trắng, Tổng thống Donald Trump cho biết ông "chỉ nhận được những báo cáo tốt" về các cuộc thảo luận. "Chúng tôi đang làm tốt với Trung Quốc. Trung Quốc không dễ dàng," ông nói hôm 9/6. "Chúng tôi muốn Trung Quốc mở cửa".

Phát biểu sau ngày đàm phán đầu tiên, Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent nói với các phóng viên rằng hai bên đã có một "cuộc họp tốt đẹp". Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick đánh giá các cuộc thảo luận là "có kết quả", theo đài truyền hình nhà nước Trung Quốc CGTN.

Tại London, phía Mỹ có Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent, Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick và Đại diện Thương mại Jamieson Greer. Phái đoàn Trung Quốc do Phó Thủ tướng Hà Lập Phong dẫn đầu, cùng Bộ trưởng Thương mại Vương Văn Đào và Trưởng đoàn đàm phán thương mại Lý Thành Cương.

Vào tháng 5, hai bên đã nhất trí giảm mạnh thuế quan đối với hàng hóa song phương trong thời hạn ban đầu là 90 ngày, tạo ra bầu không khí lạc quan. Tuy nhiên, tâm lý nhanh chóng xấu đi do vấp phải hai điểm bế tắc chính: Sự kiểm soát của Trung Quốc đối với các khoáng sản đất hiếm và khả năng tiếp cận công nghệ bán dẫn có nguồn gốc từ Mỹ.

Các chuyên gia nhận định rằng Bắc Kinh khó có khả năng từ bỏ quyền kiểm soát chiến lược đối với các khoáng sản thiết yếu, vốn đóng vai trò quan trọng trong sản xuất thiết bị điện tử, phương tiện giao thông và hệ thống quốc phòng.

"Sự kiểm soát của Trung Quốc đối với nguồn cung đất hiếm đã trở thành một công cụ được hiệu chỉnh nhưng đầy quyết đoán để gây ảnh hưởng chiến lược", Robin Xing, nhà kinh tế trưởng về Trung Quốc của Morgan Stanley, viết trong một báo cáo nghiên cứu ngày 9/6. "Việc Trung Quốc gần như độc quyền chuỗi cung ứng có nghĩa là đất hiếm sẽ tiếp tục là một con bài mặc cả quan trọng trong các cuộc đàm phán thương mại".

Kể từ sau các cuộc đàm phán tại Geneva, Tổng thống Trump đã cáo buộc Bắc Kinh cố tình ngăn chặn xuất khẩu đất hiếm, đồng thời công bố thêm các biện pháp hạn chế liên quan đến chip và đe dọa thu hồi thị thực Mỹ đối với sinh viên Trung Quốc. Những động thái này đã vấp phải phản ứng gay gắt từ phía Trung Quốc, nơi coi hành động của Washington là sự vi phạm các cam kết thương mại đã đạt được trước đó.

 Những gì Mỹ sẵn sàng từ bỏ

Kevin Hassett, Giám đốc Hội đồng Kinh tế Quốc gia Mỹ, cho biết trong cuộc phỏng vấn với CNBC ngày 9/6 rằng chính quyền Tổng thống Trump có thể sẽ nới lỏng các hạn chế đối với một số loại vi mạch mà Trung Quốc xem là thiết yếu cho ngành sản xuất của nước này. Tuy nhiên, Mỹ sẽ vẫn duy trì các biện pháp kiểm soát đối với những chip "rất, rất cao cấp của Nvidia" – loại chip có khả năng cung cấp năng lượng cho các hệ thống trí tuệ nhân tạo, ông nói thêm.

Chính quyền cựu Tổng thống Joe Biden từng cắt đứt quyền tiếp cận của Trung Quốc đối với hầu hết các chip AI vì lý do an ninh quốc gia, và chính quyền hiện tại của Tổng thống Trump vẫn giữ nguyên các hạn chế đó.

Ông Hassett gọi đất hiếm là một “điểm nghẽn rất quan trọng” và cảnh báo rằng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu của Trung Quốc có thể gây gián đoạn nghiêm trọng cho các doanh nghiệp Mỹ, bao gồm cả các hãng sản xuất ô tô.

Trong khi đó, các quan chức Trung Quốc bày tỏ sự bất bình trước việc Mỹ vẫn duy trì kiểm soát xuất khẩu đối với một số mặt hàng mà họ cho là ít nhạy cảm hơn nhưng vẫn đóng vai trò quan trọng, chẳng hạn như khí etan dùng trong chất làm lạnh và một số công nghệ liên quan đến chip.

Mỹ cũng dần mất kiên nhẫn trước sự phản đối của Trung Quốc trong việc cung cấp các vật liệu đất hiếm quan trọng — thành phần thiết yếu trong nhiều thiết bị điện tử. Trung Quốc hiện chỉ cấp phép xuất khẩu một số loại đất hiếm theo từng trường hợp cụ thể.

Tuy nhiên, vào ngày 7/6, Bắc Kinh có dấu hiệu muốn giảm căng thẳng. Một người phát ngôn của Bộ Thương mại Trung Quốc, cơ quan chịu trách nhiệm giám sát kiểm soát xuất khẩu, cho biết họ đã "phê duyệt một số lượng đơn xin tuân thủ nhất định".

"Trung Quốc sẵn sàng tăng cường hơn nữa trao đổi và đối thoại với các quốc gia liên quan về kiểm soát xuất khẩu để tạo điều kiện cho hoạt động thương mại tuân thủ," người phát ngôn nói thêm.

Trước đó, vào tháng 4, khi căng thẳng thương mại giữa hai nước leo thang theo hướng đối đầu, Trung Quốc đã áp dụng chế độ cấp phép mới đối với bảy loại khoáng chất đất hiếm và một số loại nam châm. Theo đó, các nhà xuất khẩu phải xin phê duyệt cho từng lô hàng và nộp tài liệu để xác minh mục đích sử dụng cuối cùng của các vật liệu này.

Sau thỏa thuận đình chiến thương mại đạt được tại Geneva, chính quyền Tổng thống Trump kỳ vọng Trung Quốc sẽ dỡ bỏ các hạn chế đối với các khoáng sản đất hiếm. Tuy nhiên, việc Bắc Kinh trì hoãn trong quá trình phê duyệt đã gây ra sự thất vọng đáng kể trong Nhà Trắng, theo CNN.

Đất hiếm là một nhóm gồm 17 nguyên tố, phân bố rộng rãi hơn cả vàng và có thể tìm thấy ở nhiều quốc gia, trong đó có Mỹ. Tuy nhiên, quá trình khai thác và chế biến đất hiếm rất khó khăn, tốn kém và gây ô nhiễm môi trường. Trung Quốc hiện kiểm soát khoảng 90% hoạt động chế biến đất hiếm toàn cầu.

Phòng Thương mại Mỹ tại Trung Quốc cho biết ngày 6/6 rằng một số nhà cung cấp Trung Quốc cho các công ty Mỹ đã nhận được giấy phép xuất khẩu có thời hạn sáu tháng. Theo Reuters, hai nguồn tin xác nhận rằng các nhà cung cấp cho các hãng ô tô lớn của Mỹ — bao gồm General Motors, Ford và Stellantis (hãng sản xuất xe Jeep) — đã được cấp giấy phép xuất khẩu tạm thời kéo dài đến sáu tháng.

Dù Trung Quốc có thể đẩy nhanh tốc độ phê duyệt giấy phép nhằm giảm căng thẳng ngoại giao, khả năng tiếp cận toàn cầu đối với khoáng sản đất hiếm từ Trung Quốc nhiều khả năng sẽ vẫn bị hạn chế hơn so với thời điểm trước tháng 4. Đó là nhận định trong báo cáo nghiên cứu công bố hôm thứ Sáu của Leah Fahy, nhà kinh tế chuyên về Trung Quốc, cùng các chuyên gia tại Capital Economics – công ty tư vấn có trụ sở tại London.

Bản ghi chú viết: “Bắc Kinh đã trở nên quyết đoán hơn trong việc sử dụng kiểm soát xuất khẩu như một công cụ nhằm bảo vệ và củng cố vị thế toàn cầu của mình trong các lĩnh vực chiến lược – ngay cả trước khi Tổng thống Trump tăng thuế đối với Trung Quốc trong năm nay.”

(Theo CNN)