Loạn QR code trên nông sản

QR code được xem là công cụ hữu ích trong việc truy xuất nguồn gốc và bảo vệ người tiêu dùng nhưng trên thực tế thì nhiều mã chỉ mang tính hình thức

Phản ánh với phóng viên Báo Người Lao Động, chị Nguyễn Thị Huyền (ngụ quận Bình Thạnh, TP HCM) cho biết mới đây khi ra chợ mua trái cây cho gia đình, chị thấy các sạp bày bán táo Mỹ, cam Úc, lê nâu Hàn Quốc với tem QR code rõ ràng dán trên bao bì. Tin tưởng vào mã QR, nghĩ đây là hàng "xịn" nên chị yên tâm mua về. Đến khi quét mã, chị "bật ngửa" vì không truy xuất được bất kỳ thông tin nào, dù đã thử trên nhiều thiết bị khác nhau.

Chỉ để cho có?

Trao đổi với chúng tôi, chị Huyền vừa bức xúc vừa lo lắng vì không biết trên thị trường còn bao nhiêu sản phẩm gắn mã truy xuất cho có kiểu như vậy. "Thấy có mã QR nên tôi tin tưởng, nghĩ là hàng chuẩn, an toàn. Nhưng quét lại không ra gì. Rõ ràng là làm cho có, chẳng khác nào đánh lừa người mua" - chị Huyền nói.

Tương tự, anh Trần Minh Tâm (ngụ TP Thủ Đức, TP HCM) cũng gặp tình huống này khi mua táo và lê tại một sạp trái cây gần nhà. "Mỗi loại đều có tem QR code trông rất chuyên nghiệp, người bán khẳng định là hàng nhập khẩu "xịn". Nhưng khi tôi quét mã thì hoặc không ra thông tin hoặc dẫn đến một trang tiếng nước ngoài chỉ có vài ký hiệu, không hề có thông tin về nguồn gốc, nơi sản xuất hay đơn vị nhập khẩu. Cuối cùng, tôi không dám mua nữa" - anh Tâm chia sẻ.

Ghi nhận tại các chợ khác trên địa bàn TP HCM như Nguyễn Xí (quận Bình Thạnh), Tân Định (quận 1) và Hiệp Bình (TP Thủ Đức), hầu hết các gian hàng trái cây đều bày bán các mặt hàng được giới thiệu là trái cây nhập khẩu như lê Hàn Quốc, táo Mỹ, cam Úc, nho Chile… kèm tem QR code dán trên bao bì. Trong đó, lê nâu Hàn Quốc là mặt hàng tiêu thụ mạnh nhất.

Tại một sạp hàng trong chợ Hiệp Bình, khi phóng viên quét thử mã QR trên một số sản phẩm thì không thấy hiển thị bất kỳ thông tin nào hoặc dẫn đến trang lỗi. Khi được hỏi, người bán khẳng định: "Hàng nhập khẩu hết đó, có mã QR đàng hoàng. Chắc do điện thoại của em bị lỗi, chứ hàng bên chị bảo đảm, cứ yên tâm mà ăn".

Tuy nhiên, khi phóng viên dùng thiết bị khác quét lại mà vẫn không ra kết quả, người bán bắt đầu tỏ thái độ khó chịu: "Không biết, khách thấy phù hợp thì mua, không thì thôi. Tôi chỉ là người bán, làm sao biết mấy cái mã đó hoạt động hay không".

Tình trạng tương tự cũng xảy ra tại một cửa hàng trái cây gần đó. Trái cây được bày biện gọn gàng, bao bì đẹp mắt, tem QR in rõ nét. Nhưng khi quét mã, kết quả vẫn là… không hiển thị thông tin. "Mấy cái tem đó người ta dán sẵn. Tôi chỉ bán hàng, đâu biết bên trong có gì. Nhưng hàng này khách quen mua suốt, ăn là biết chất lượng ngay" - người bán giải thích.

Khi phóng viên tiếp tục chất vấn vì sao tem QR code không có thông tin, người bán lảng tránh và mời chào khách khác.

Thực tế đáng lo ngại

Ông Phuong Andy Tran, đại diện Công ty TNHH Công nghệ Sài Gòn, nhận định việc dán tem QR code tràn lan nhưng không bảo đảm khả năng truy xuất đang đặt người tiêu dùng vào thế rủi ro. Nhiều sản phẩm có mã QR nhưng không truy ra được thông tin nguồn gốc, nơi sản xuất hay đơn vị nhập khẩu. Điều này không chỉ đánh lừa người tiêu dùng mà còn có nguy cơ dẫn họ vào các đường link lạ, chứa thông tin giả, sai lệch, gây ảnh hưởng đến tâm lý và hành vi tiêu dùng.

"Để bảo vệ người dân, theo tôi, cần siết chặt quản lý đối với các sản phẩm dán mã QR không minh bạch, xử lý nghiêm các trường hợp cố tình đánh tráo niềm tin bằng tem mác ảo. Về lâu dài, nên áp dụng các công nghệ truy xuất tiên tiến như blockchain để bảo đảm tính xác thực và minh bạch. Người tiêu dùng có quyền được biết họ đang sử dụng sản phẩm gì, đến từ đâu và có an toàn hay không" - ông Tran nhấn mạnh.

Thực tế, lê nâu Hàn Quốc là một trong những mặt hàng được người tiêu dùng ưa chuộng nhưng cũng là đối tượng dễ bị làm giả. Hàng giả thường có hình thức tương tự nhưng chất lượng kém, giá rẻ hơn và bị gian thương dán tem QR giả, đổi xuất xứ để bán với giá cao, thu lợi bất chính. Ông Cho Sung Bae, Trưởng đại diện aT Center (thuộc Bộ Nông nghiệp Hàn Quốc) tại TP HCM, xác nhận tình trạng này và cho biết phía Hàn Quốc đã triển khai các giải pháp để giúp người tiêu dùng nhận biết.

Theo ông Cho Sung Bae, lê nâu Hàn Quốc nhập khẩu chính ngạch sẽ có mã QR, người tiêu dùng có thể quét để xác minh thông tin. Ngược lại, hàng giả sẽ có mã QR chỉ mang tính hình thức, không chứa nội dung. Ngoài ra, người tiêu dùng có thể kiểm tra thêm tem nhãn giấy in trên thùng hàng, có đầy đủ thông tin theo quy định về hàng hóa nhập khẩu.

Đầu năm 2025, theo chân đoàn công tác của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), phóng viên từng ghi nhận một sự cố tại khu vực kinh doanh hàng tươi sống của siêu thị M. An Phú (TP Thủ Đức). Khi đoàn kiểm tra quét mã QR trên sản phẩm giá đỗ VietGAP, kết quả hiển thị lại là… phúc bồn tử!

Vì đây là nhãn riêng của chính siêu thị nên không thể đổ lỗi cho nhà cung cấp. May mắn, bộ phận quản lý chất lượng của siêu thị đã kịp thời cung cấp giấy tờ gốc chứng minh đây đúng là giá đỗ hợp lệ, lỗi do nhập dữ liệu sai.

Theo các chuyên gia, hiện tượng QR code giả mạo hoặc chỉ mang tính hình thức là một thực tế đáng lo ngại, khiến người mua dần mất niềm tin. Dù pháp luật hiện chưa bắt buộc phải dán QR code trên thực phẩm nhưng nếu doanh nghiệp đã sử dụng thì thông tin đi kèm phải chính xác tuyệt đối. Trường hợp sai lệch, cần bị xử lý nghiêm để bảo vệ người tiêu dùng, nhất là trong bối cảnh hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng liên tục bị phát hiện gần đây.