'Lệnh bảo thân' có bảo vệ được người nhập cư Mỹ ?

Lệnh bảo thân (habeas corpus) đã trở thành trung tâm của những tranh chấp pháp lý về quyết định bắt giữ và trục xuất người nhập cư của chính quyền Mỹ.

Lệnh bảo thân là gì ?

Chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump những tháng qua đã thực thi nhiều vụ bắt giữ và trục xuất người nhập cư. Đồng thời, các quan chức Nhà Trắng nhiều lần gọi tình trạng người nhập cư trái phép là "cuộc xâm lược" vào nước Mỹ, nhằm củng cố cơ sở pháp lý để kêu gọi đình chỉ lệnh bảo thân.

Nền tảng của lệnh bảo thân, tiếng Latin là habeas corpus, đã có từ thời Vương quốc Anh trung đại cách đây gần 1.000 năm. Theo tờ The New York Times, lệnh bảo thân là quyền được quy định trong điều 1 hiến pháp. Theo đó, người bị bắt có quyền hầu tòa để thẩm phán xác định cơ quan chức năng có thẩm quyền và lý do hợp pháp để bắt người hay không. Về cơ bản, habeas corpus là nền tảng của hệ thống pháp luật nhấn mạnh việc một người không thể bị bắt giữ tùy tiện.

Hiến pháp Mỹ cũng quy định lệnh bảo thân có thể được đình chỉ trong trường hợp xảy ra một cuộc xâm lược, nổi loạn và chỉ có quốc hội mới có thẩm quyền đình chỉ. Đã có 4 lần Mỹ đình chỉ lệnh bảo thân. Lần đầu tiên trong thời kỳ Nội chiến Mỹ năm 1861, Tổng thống Mỹ Abraham Lincoln đình chỉ lệnh này và đây cũng là lần duy nhất một tổng thống Mỹ đình chỉ lệnh bảo thân trước khi được quốc hội phê duyệt. Theo tạp chí Foreign Policy, khác với những thời điểm Mỹ thực sự ở trong một cuộc chiến trước đây, "cuộc xâm lược" của người nhập cư trái phép mà Nhà Trắng viện dẫn bị cho là mang mục đích chính trị hơn là an ninh.

Rủi ro khủng hoảng pháp lý

Các chuyên gia pháp lý đều đồng tình rằng quốc hội Mỹ có thẩm quyền tuyệt đối với việc đình chỉ hay không lệnh bảo thân. Tuy nhiên, điều này cũng không giúp Mỹ "miễn nhiễm" với những tranh chấp pháp lý giữa chính quyền ông Trump và ngành tư pháp nước này liên quan chính sách bắt giữ người nhập cư. Khi đó, nhiệm vụ của Tòa án Tối cao Mỹ ngày càng lớn khi sẽ can thiệp để làm rõ các quy chế pháp lý, nhằm ngăn nguy cơ nhánh hành pháp vượt quyền.

Tổng thống Trump đã có những lần thể hiện sự bất bình khi Tòa án Tối cao Mỹ chặn những quyết định trục xuất người nhập cư, ngoài ra cũng có những phát biểu mơ hồ về việc có tuân thủ quy định hiến pháp hay không. Cấp dưới của ông Trump, phó chánh văn phòng Nhà Trắng Stephen Miller, hôm 9.5 cho biết sẽ tìm giải pháp đình chỉ lệnh bảo thân.

Ngay sau đó, Bộ trưởng An ninh nội địa Mỹ (DHS) Kristi Noem có buổi điều trần trước quốc hội ngày 13.5. Bà Noem cho rằng lệnh bảo thân là quyền hiến định cho phép tổng thống trục xuất người ra khỏi nước Mỹ. Tuyên bố trên đã nhanh chóng bị thượng nghị sĩ Maggie Hassan bác bỏ. Bà Tricia McLaughlin, trợ lý Bộ trưởng Noem, làm rõ về tuyên bố của vị Bộ trưởng rằng: "Về cơ bản quốc hội nắm giữ quyền lực của lệnh bảo thân, nhưng trên thực tế, các tổng thống đã hành động trước, sau đó mới đến thẩm quyền pháp lý. Các đời tổng thống trước đây đều từng đình chỉ habeas corpus trong thời kỳ khủng hoảng".

Phát biểu của bà Noem càng được chú ý khi bà dẫn đầu cơ quan chịu trách nhiệm thực thi chính sách bắt giữ và trục xuất người nhập cư. Đã có trường hợp người bị chính quyền ông Trump bắt giữ, sau đó nộp đơn lệnh bảo thân và được tòa án phán quyết trả tự do. Trong số này có sinh viên Đại học Tufts tên Rumeysa Ozturk, công dân Thổ Nhĩ Kỳ được thả ngày 9.5, sau khi bị bắt vì viết bài xã luận ủng hộ người Palestine, theo tờ USA Today. Một sinh viên khác là Mohsen Mahdawi, từ Đại học Columbia, cũng bị bắt do ủng hộ người Palestine và được thả hồi đầu tháng 5 theo lệnh bảo thân. Tuy nhiên, để tòa đồng ý thả người theo quy chế habeas corpus không phải chuyện đơn giản. Một số trường hợp những người không phải công dân Mỹ chỉ nhận đơn đồng ý bảo thân sau khi đã bị trục xuất.