Làm sao để sách tiếp cận một thế hệ quẹt màn hình trong vô cảm?

Trong bối cảnh ngày càng nhiều nội dung số vô bổ trên trên mạng xã hội, các chuyên gi lo ngại rằng sách sẽ khó tiếp cận thế hệ độc giả mới vì thói quen tiêu thụ của họ.

Theo nhận định của ông Trần Trí Hiếu - người sáng lập Orion Media Group (công ty công nghệ truyền thông) - người dùng hiện nay đang quẹt màn hình một cách vô cảm trước vô số nội dung trên mạng xã hội. Khi hành vi này kéo dài, hiện tượng brainrot (tạm dịch: thối não) sẽ xảy ra.

Trước thực trạng đó, làm sao để sách - một sản phẩm tri thức - đến tay được những người tiêu thụ nội dung trực tuyến vô bổ là một câu hỏi lớn được đặt ra trong Diễn đàn Xuất bản số 2025. Hơn nữa, AI liệu có thể trở thành một giải pháp để khắc phục tình trạng này hay không?

Sách hay bị lãng quên vì lỡ trend

Trong thời đại mà mạng xã hội định hình gu đọc, sự kiên nhẫn của độc giả ngày càng rút ngắn, sách không chỉ cạnh tranh với sách mà còn phải chen chân trong thế giới nội dung số.

Một trong những hiện tượng đáng báo động hiện nay là "brainrot". Đây là khái niệm được từ điển Oxford bổ sung mới thêm vào, tạm dịch là "thối não". Brainrot chỉ tình trạng người dùng bị bão hòa bởi nội dung siêu ngắn, vô bổ và họ tiêu thụ chúng một cách vô cảm. Một bộ phận người dùng không còn đủ tập trung để xem một video dài quá 10 phút, chứ chưa nói đến việc đọc trọn vẹn một cuốn sách. Với tốc độ lướt trung bình chỉ 1,5 giây mỗi nội dung, ngành xuất bản đang phải đối mặt với thách thức: làm thế nào để tạo được sự chú ý, cảm xúc và tương tác của độc giả với sản phẩm sách ngay lập tức?

Tại phiên thảo luận chiều ngày 24/6 của Diễn đàn Xuất bản số 2025, ông Trần Trí Hiếu nhận định rằng truyền thông mạng xã hội không còn chú trọng vào lý trí mà tập trung vào cảm xúc. Các nền tảng như TikTok, Facebook ưu tiên phân phối nội dung có tính giật tít và cảm xúc mạnh. Điều đó buộc sách, vốn là sản phẩm của sự suy tư, phải được truyền thông theo hướng “cảm xúc hóa”. Người giới thiệu, review phải kể được câu chuyện của tác giả, phải đánh trúng nỗi đau, nhu cầu của cộng đồng.

Ông Trần Trí Hiếu thuyết trình tại Diễn đàn Xuất bản số 2025. Ảnh: Diễn đàn Xuất bản số 2025. Ảnh: BTC

“Alpha Books có khoảng 1.500 cuốn sách và trong đó có khoảng 2/3 cuốn sách đang bị lỗi trend. Vì vậy, chỉ một nhóm nhỏ còn quan tâm tới chúng. Nhưng những cuốn sách đấy lại là các tác phẩm rất hay”, ông Trần Trí Hiếu nói.

Sự thay đổi trong bối cảnh truyền thông hiện nay khiến tâm lý người dùng thay đổi theo. Do đó, việc truyền thông sách cần được tái cấu trúc: nội dung phải ngắn gọn hơn, giàu cảm xúc hơn, kể được những câu chuyện thật và cá nhân hóa trải nghiệm người dùng thông qua công nghệ AI.

Trong bối cảnh đó, AI tạo sinh được kỳ vọng là công cụ giúp sách chạm đến đúng "pain point" (điểm đau trong marketing) của từng cá nhân. Nhưng bản chất của thách thức không nằm ở công nghệ, mà nằm ở việc ngành sách có thể thay đổi đủ nhanh để sống sót giữa một thế giới nơi nội dung trở thành món ăn nhanh, và người đọc chỉ còn một cái lướt tay là quên đi tất cả.

"AI giúp mỗi cuốn sách chạm trúng nhiều người, đúng lúc, đúng cách"

Trong thế giới nội dung siêu ngắn, người dùng ít kiên nhẫn hơn. Họ ưa chuộng những nội dung ngắn, cá nhân hóa và chạm đến đúng nhu cầu, đúng thời điểm. Những phương pháp truyền thông cũ như review sách dạng tóm tắt đơn điệu đã không còn hiệu quả.

Theo ông Trần Trí Hiếu, AI tạo sinh có thể hỗ trợ khắc phục được một phần rào cản này. Một cuốn sách có thể được giới thiệu theo nhiều góc nhìn: với người trẻ là khởi nghiệp, với phụ huynh là nuôi dạy con, với doanh nhân là chiến lược... Chatbot có thể đóng vai nhiều người khác nhau để mang tới sắc thái riêng. Từ các dữ liệu được nạp vào, chatbot có thể có khả năng tư vấn sâu, khơi gợi cảm xúc và kết nối người đọc với nội dung sách một cách thuyết phục.

“AI không thay sách. Nhưng AI giúp mỗi cuốn sách chạm trúng nhiều người, đúng lúc, đúng cách”, ông Trần Trí Hiếu nói.

Từ trái qua: Ông Nguyễn Lâm Thanh (Tổng giám đốc TikTok Vietnam), ông Hoàng Nam Tiến ( Phó chủ tịch Hội đồng Trường Đại học FPT), bà Phạm Thị Kim Oanh (Phó cục trưởng Cục Bản quyền tác giả Việt Nam, thuộc Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, bên phải) tại Diễn đàn Xuất bản số 2025.

Không dừng lại ở đó, hệ thống AI còn tích hợp các công cụ tạo nội dung nhanh, từ video review, podcast, ảnh minh họa cho đến tóm tắt sách ứng dụng theo bối cảnh. Người dùng có thể chỉ cần một vài cú nhấp chuột để tạo ra chiến dịch truyền thông cho một đầu sách, thậm chí xây dựng thương hiệu tác giả với các phim hoạt hình hoặc đoạn video ngắn đậm chất cảm xúc, yếu tố then chốt để giữ chân độc giả trong thế giới số. AI còn đảm nhiệm chức năng lưu trữ, bảo mật nội dung gốc, đồng thời phân tích hành vi người dùng để đề xuất sách phù hợp, giúp tối ưu hóa hiệu quả tiếp thị mà vẫn đảm bảo tính cá nhân hóa sâu sắc.

Ở góc độ khác, AI đang trở thành “người bạn đồng hành” của độc giả. Cũng tại phiên thảo luận của Diễn đàn Xuất bản số 2025, ông Hoàng Nam Tiến - Phó chủ tịch Hội đồng Trường Đại học FPT - đã giới thiệu cách bản thân sử dụng AI hỗ trợ việc tìm đọc sách. Chỉ bằng việc ra lệnh, AI lập tức có thể đưa ra cho ông sự so sánh giữa hai cuốn sách về Elon Musk của tác giả Walter Isaacson và Ashlee Vance.

“AI được sử dụng để tóm tắt, so sánh nhiều cuốn sách cùng chủ đề và cung cấp thông tin chi tiết. Tuy nhiên, việc phụ thuộc quá nhiều vào AI có thể dẫn đến việc thiếu trải nghiệm cá nhân và đánh giá chủ quan. Cần cân bằng giữa việc sử dụng công nghệ và hiểu biết để có cái nhìn sáng suốt khi tìm đọc sách”, ông Hoàng Nam Tiến nói.

Dù tiềm năng của AI không thể phủ nhận, các chuyên gia đều cho rằng yếu tố con người vẫn là điều quyết định trong các hoạt động. Việc lan tỏa giá trị của sách vẫn cần những cá nhân có tri thức và tầm nhìn để giúp các cuốn sách hay đến gần hơn với đại chúng.