Làm thế nào đưa Việt Nam trở thành trung tâm logistics hàng đầu ở châu Á?

Trong khuôn khổ Diễn đàn Kinh tế mùa thu năm 2025, các chuyên gia đã trao đổi về chủ đề phát triển logistics và cảng biển thông minh.

Việt Nam có tiềm năng phát triển cảng biển xanh, thông minh

Tại phiên thảo luận “Logistics và cảng biển thông minh gắn với mục tiêu chuyển đổi kép”, Phó chủ tịch UBND TP.HCM Bùi Xuân Cường cho hay quá trình chuyển đổi xanh và chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ trên toàn cầu, logistics và cảng biển đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, bảo đảm chuỗi cung ứng thông suốt và phát triển bền vững. Với vị trí là trung tâm kinh tế lớn nhất cả nước, TP.HCM có tầm quan trọng đặc biệt trong mạng lưới logistics khu vực, đồng thời giữ vai trò cửa ngõ hàng hải, cửa ngõ xuất nhập khẩu lớn nhất, kết nối Việt Nam với thế giới. Thành phố đang tập trung phát triển hệ sinh thái logistics hiện đại, thông minh và xanh, gắn với các cụm cảng trọng điểm như Cát Lái, Hiệp Phước, Cái Mép - Thị Vải và đặc biệt là cảng trung chuyển quốc tế Cần Giờ - một dự án chiến lược có ý nghĩa đột phá trong hành trình phát triển kinh tế biển của thành phố.

Bên cạnh đó, thành phố cũng đang triển khai đồng bộ quy hoạch hạ tầng logistics, ứng dụng công nghệ số và trí tuệ nhân tạo, giảm phát thải carbon theo tiêu chí “Cảng xanh”, thúc đẩy liên kết vùng và hợp tác công - tư (PPP) nhằm hình thành các trung tâm logistics cấp vùng, kết nối hiệu quả với hệ thống cảng biển và khu công nghiệp.

Theo ông Benoit de Quillacq, Tổng giám đốc Công ty TNHH MSC Việt Nam (chủ sở hữu hãng tàu MSC Việt Nam) đánh giá việc giảm phát thải carbon và số hóa các hoạt động là cực kỳ quan trọng. Công ty cũng đang phát triển các đội tàu mới, xanh hơn. Những chuyển đổi này nhằm mục đích tăng tính cạnh tranh và tạo sự kiên cường trong thương mại. Việt Nam hoàn toàn có tiềm năng để phát triển những cảng xanh, cảng thông minh. Ở phía nam, khu vực Cái Mép hiện nay kết nối với ICD TP.HCM bằng đường sông. Tuy nhiên, thời gian trung chuyển từ Cái Mép tới trung tâm thành phố có thể bằng thời gian trung chuyển từ Singapore tới Cái Mép, đây là một yếu tố chúng ta phải giải quyết. Đồng quan điểm, ông Benjamin Lim, Giám đốc cấp cao Khối chiến lược - Tập đoàn YCH cũng nhận định, Việt Nam có khả năng và cơ hội để trở thành một trung tâm kết nối. Gần đây, Tập đoàn YCH đã thay đổi chiến lược, xây dựng các "superport" (siêu cảng). Công ty có văn phòng ở Hà Nội vì thấy rõ tiềm năng của Việt Nam. Để xây dựng các siêu cảng cần cơ sở hạ tầng tạo sự liên kết giữa các phương tiện vận chuyển khác nhau.

Chuyển đổi logistics xanh, số hóa

Ông Bùi Văn Quỳ, Chủ tịch Hội đồng cố vấn Mạng lưới Cảng biển Châu Á - Thái Bình Dương (APSN), Phó tổng giám đốc Tổng công ty Tân Cảng Sài Gòn đã mang đến nhiều góc nhìn mới về xu hướng phát triển cảng biển thông minh. Theo đó, trên thế giới đã và đang xuất hiện các xu hướng chủ đạo về chuyển đổi cảng thông minh. Cụ thể, các cảng biển hiện đại đang tích hợp: Hệ thống Cộng đồng Cảng (Port Community Systems); mô phỏng Bản sao số (Digital Twin); dự báo dựa trên AI (dòng chảy hàng hóa, phân bổ cầu bến, lập lịch bảo trì)… Những công nghệ này giúp nâng cao hiệu quả vận hành, giảm tình trạng ùn tắc và tăng độ tin cậy của dịch vụ đối với các hãng tàu và doanh nghiệp logistics. 

Đặc biệt, các cảng đang chuyển đổi từ hoạt động truyền thống dựa trên nhiên liệu sang các mô hình bền vững hơn: Điện hóa thiết bị bốc dỡ hàng hóa; triển khai năng lượng mặt trời tại kho bãi và khu vực lưu chứa; áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn (ví dụ: tái chế nhựa đại dương). Những sáng kiến này giúp giảm phát thải, cải thiện tác động đến cộng đồng và nâng cao năng lực cạnh tranh lâu dài của hệ sinh thái cảng. Các cảng đang chuyển mình hướng tới mô hình bền vững, giảm phát thải và tối ưu hóa hiệu quả hoạt động, từ điện hóa thiết bị, sử dụng nguồn điện từ bờ, đến năng lượng mặt trời và kinh tế tuần hoàn, nhằm xây dựng hệ sinh thái cảng thân thiện với môi trường và cạnh tranh lâu dài.

Trong khi đó, bà Đặng Minh Phương, Chủ tịch Hiệp hội Logistics và Cảng biển TP.HCM đã trình bày về bức tranh toàn cảnh về cảng biển và logistics tại Việt Nam hiện nay. Ngành logistics Việt Nam đã phát triển rất nhanh và đóng góp khoảng 4 - 5% vào GDP. Ngành này hiện tăng trưởng khoảng 14 - 16% mỗi năm, từ năm 2007 cho tới 2023. Thị trường kinh tế cảng biển hiện nay có giá trị khoảng 52 tỉ USD vào năm 2025, và kỳ vọng sẽ đạt 72 tỉ USD vào năm 2030, với tỷ lệ phát triển gộp (GPR) được ghi nhận là 6,6%. Nếu nhìn tới năm 2030, logistics và giao nhận Việt Nam được ước tính sẽ phát triển với mức tăng trưởng gộp là 6,7%.

Xu hướng logistics xanh và số hóa phù hợp với chính sách của Việt Nam. Việt Nam có cơ hội bứt phá bằng cách áp dụng công nghệ cảng thông minh và cơ sở hạ tầng xanh để tăng cường tính cạnh tranh. Những cơ hội này cho thấy Việt Nam đang tăng trưởng nhanh chóng trên bản đồ thương mại thế giới, sẵn sàng bước sang giai đoạn phát triển cao hơn. Tuy nhiên, năng lực cơ sở hạ tầng và tình trạng ùn tắc giao thông vẫn đang là hạn chế lớn. Nhiều tuyến đường đang đối mặt với ùn tắc triền miên. Do vậy, với tầm nhìn hướng tới 2030 - 2035 là xây dựng một hệ thống cảng và logistics của Việt Nam hiện đại hơn, xanh hơn, và cạnh tranh hơn, cần được xây dựng trên ba trụ cột chính. Đó là xây dựng cơ sở hạ tầng và kết nối đẳng cấp thế giới; phát triển xanh và bền vững; xây dựng hệ sinh thái thông minh và kỹ thuật số. Theo bà Phương, để thực hiện hóa tầm nhìn này, quy hoạch phải có sự tương thích giữa các cảng với chiến lược phát triển cảng, hành lang logistics, và công nghiệp nhằm giảm ùn tắc và nâng cao hiệu quả. Đặc biệt thúc đẩy đầu tư theo hình thức đối tác công tư (PPP) và thu hút đầu tư tư nhân. Việt Nam cần có nhiều ngân sách hơn để xây dựng cơ sở hạ tầng về logistics và khu vực; sự tham gia của khu vực tư nhân là vô cùng quan trọng...