Không để sầu riêng trở thành... 'sầu chung'

Xuất khẩu sầu riêng gặp khó, trước mắt là gây khó khăn cho người trồng và doanh nghiệp xuất khẩu, nếu kéo dài đất nước mất đi một ngành xuất khẩu mũi nhọn. Vì vậy, không để sầu riêng thành... "sầu chung" là nhiệm vụ của mọi ngành liên quan.

Giải pháp là doanh nghiệp và hợp tác xã cần tăng cường liên kết vùng nguyên liệu, đảm bảo truy xuất rõ ràng, kiểm tra chất lượng đầu vào của phân bón, hóa chất và đầu ra là kiểm nghiệm chất vàng O, cadimi...

Cơ hội khôi phục xuất khẩu sầu riêng

Ông Huỳnh Tấn Đạt, cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ NN&MT), khẳng định đây là một trong những giải pháp quan trọng nhằm khôi phục hoạt động xuất khẩu sầu riêng, nhất là với thị trường Trung Quốc, trong những tháng cuối năm.

Theo ông Đạt, Tổng cục Hải quan Trung Quốc (GACC) vừa phê duyệt thêm 829 vùng trồng cùng 131 cơ sở đóng gói, nâng tổng số vùng trồng và cơ sở đóng gói sầu riêng được phép xuất khẩu sang Trung Quốc lên 1.369 vùng trồng và 188 cơ sở.

Việc GACC phê duyệt số lượng lớn mã số lần này có ý nghĩa quan trọng và kịp thời, nhất là trong bối cảnh xuất khẩu sầu riêng Việt Nam sang Trung Quốc đang gặp khó khăn do tần suất kiểm tra tăng cao và cạnh tranh từ các nước như Thái Lan, Malaysia, Campuchia.

"Việc mở rộng số lượng mã số giúp nới rộng cửa cho các vùng nguyên liệu mới, giảm áp lực lên những vùng trồng đã quá tải và bị tạm dừng trước đó, đồng thời mở ra cơ hội khôi phục đà tăng trưởng xuất khẩu trong nửa cuối năm 2025", ông Đạt nói.

Đây là kết quả từ nỗ lực đồng bộ của các cơ quan chức năng, đặc biệt là trong kiểm soát an toàn thực phẩm (cadimi, vàng O) và truy xuất nguồn gốc vùng trồng. Nhưng để tận dụng tốt cơ hội này, các địa phương cần quản lý chặt mã số đã được cấp, đảm bảo duy trì điều kiện kỹ thuật theo đúng yêu cầu của phía Trung Quốc.

"Người trồng cần tuân thủ quy trình canh tác an toàn, không sử dụng hóa chất cấm, ghi chép nhật ký sản xuất đầy đủ và nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc giữ mã số để duy trì kênh xuất khẩu", ông Đạt nhấn mạnh.

Theo ông Đạt, Việt Nam đang có 12 phòng thử nghiệm cadimi và 8 phòng thử nghiệm chất vàng O được Trung Quốc phê duyệt, phục vụ việc kiểm tra, kiểm soát các kim loại nặng, chất vàng O và cadimi để phục vụ cho xuất khẩu.

Cơ quan này cũng sẽ tiếp tục đề nghị phía Trung Quốc sớm phê duyệt thêm 16 phòng thử nghiệm, đồng thời phối hợp với các cơ quan liên quan tăng cường kiểm tra việc tuân thủ các yêu cầu về phòng thử nghiệm, để kiểm tra đối với trái sầu riêng.

"Việc kiểm tra, kiểm soát các vấn đề về an toàn thực phẩm đòi hỏi cả quá trình kiểm tra theo chuỗi xuyên suốt, từ khâu sản xuất cho đến cơ sở đóng gói và đến trước khi xuất khẩu. Do đó việc kiểm tra, kiểm soát không chỉ ở phòng thử nghiệm mà đòi hỏi sự tuân thủ của chủ mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói và nhà xuất khẩu...", ông Đạt nói.

Kiểm soát chất lượng từ vườn

Ông Nguyễn Đức Tuân, chủ một cơ sở thu mua sầu riêng tại Tiền Giang, cho rằng nhiều nông dân, thương lái và cả doanh nghiệp có nhu cầu kiểm tra về chất lượng sản phẩm nhưng không biết kiểm tra ở đâu, kiểm tra thế nào. Trong khi đó, nếu bắt được "bệnh", nông dân sẽ thay đổi cách thức sản xuất phù hợp, kịp thời.

"Doanh nghiệp mở phòng xét kiểm nghiệm được thu tiền từ khách, nông dân và doanh nghiệp được biết và yên tâm về chất lượng, doanh nghiệp cũng tự tin mua hơn. Phòng kiểm nghiệm có thể tổ chức lưu động, đi đến từng địa phương theo đặc thù mùa vụ sẽ rất thiết thực", ông Tuân nói.

Nhiều chuyên gia cho rằng việc tự sàng lọc chất lượng trước khi nhà nhập khẩu kiểm tra sẽ giúp giảm tình trạng ùn ứ tại cửa khẩu, giảm nguy cơ bị trả hàng. Nếu kiểm nhiều lần không vi phạm, phía Trung Quốc sẽ giảm tần suất kiểm tra. Còn nếu kiểm 100%, thời gian thông quan kéo dài cả tuần, thậm chí lâu hơn, gây ùn ứ tại cửa khẩu khiến sản phẩm bị hư hỏng.

Trong khi đó, giám đốc một doanh nghiệp xuất khẩu trái cây tại TP.HCM cho biết một container 18 tấn sầu riêng có thể được thu mua từ hàng chục vườn.

Nếu phải kiểm tra chất lượng, kiểm tra cadimi sản phẩm của từng vườn sẽ rất khó, doanh nghiệp không thể kiểm tra hết được. Do đó, quản lý ở khâu sản xuất là rất quan trọng, giúp doanh nghiệp sàng lọc được chất lượng sản phẩm, tự tin tăng mua hơn, giảm chi phí...

"Là đơn vị chủ yếu bán vào hệ thống siêu thị các nước nên năm nay chúng tôi ưu tiên chọn chắc nguồn cung chất lượng ổn định để xuất, chứ không dám mở rộng nên sản lượng xuất khẩu giảm. Nhưng nếu không làm chắc, hàng xuất khẩu nếu có vấn đề sẽ bị khóa mã, còn thiệt hại thêm", vị này tính toán.

Ông Nguyễn Đình Tùng, tổng giám đốc Vina T&T Group, cho rằng việc được Trung Quốc cấp thêm mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói là điều rất tích cực, giúp có thêm nhiều đơn vị tham gia, tăng xuất khẩu, giá bán. Tuy nhiên, quan trọng nhất vẫn phải kiểm soát tốt ở vùng trồng, cơ sở đóng gói.

"Cần đặt thêm những phòng kiểm nghiệm, quản lý vùng trồng, đưa ra một quy trình chuẩn về trồng trọt, sơ chế, đóng gói và tuyên truyền mạnh hơn nữa đến nông dân, doanh nghiệp.

Chất cadimi chủ yếu dính khi sản xuất, có thể từ phân bón, đất, nước. Còn vàng O chủ yếu là do cơ sở đóng gói dùng để xử lý, bảo quản - giải quyết từ gốc chính là giải quyết ở hai bộ phận này", ông Tùng nhận định.

Theo ông Tùng, đây là vấn đề của toàn ngành nên rất cần sự mạnh tay từ cơ quan quản lý nhà nước, bởi doanh nghiệp có muốn xuất cũng khó vì vùng trồng không đủ lớn để tự tin quản lý tốt phân thuốc, không dễ để thực hiện kiểm nghiệm toàn bộ, không quyết định việc thỏa thuận về ngoại giao, mở rộng thị trường...

Xây dựng dữ liệu mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói

Ông Đạt cũng cho biết theo yêu cầu của nghị định thư mà Việt Nam đã ký kết với Trung Quốc bắt buộc chúng ta phải tuân thủ đầy đủ, chặt chẽ ba yếu tố.

Đó là quy định về an toàn thực phẩm, quy định về kiểm dịch thực vật và phải áp dụng hệ thống truy xuất để kiểm soát toàn bộ sản phẩm, từ khâu sản xuất cho đến sơ chế, chế biến, đóng gói và đến trước khi xuất khẩu.

"Người dân và các doanh nghiệp xuất khẩu và các thành phần tham gia trong chuỗi sản xuất, kinh doanh xuất khẩu trái sầu riêng phải tuân thủ đầy đủ các yêu cầu trong nghị định thư để đảm bảo rằng sản phẩm sầu riêng đưa đến tận tay người tiêu dùng có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng, mọi thông tin về minh bạch, chất lượng, giá trị và tiêu chuẩn của nước nhập", ông Đạt nhấn mạnh.

Cũng theo ông Đạt, trong quá trình kiểm tra, rà soát lại các vùng có nguy cơ ô nhiễm, cơ quan này thấy rằng việc chuẩn hóa lại các quy trình canh tác theo hướng thực hành nông nghiệp tốt, đảm bảo sử dụng bón phân cân đối, hợp lý để phù hợp với sức khỏe đất, sức khỏe của cây trồng là một điều cực kỳ quan trọng.

"Chúng tôi khuyến cáo cho người dân hạn chế sử dụng các loại phân bón có chứa các hàm lượng kim loại nặng để nâng cao sức khỏe đất và nâng cao sức khỏe cây trồng", ông Đạt nói và cho biết cơ quan này sẽ cùng địa phương đẩy mạnh công tác tập huấn, tuyên truyền nhằm nâng cao được nhận thức của người nông dân và tuân thủ chặt chẽ về các quy trình canh tác một cách nghiêm ngặt.

Đặc biệt, theo chỉ đạo của Bộ trưởng Bộ NN&MT Đỗ Đức Duy, Cục TT&BVTV đã hoàn thiện được quy trình canh tác và xây dựng một tiêu chuẩn để kiểm soát toàn bộ về vấn đề an toàn thực phẩm, vấn đề kiểm dịch thực vật trong suốt quá trình sản xuất cho đến đóng gói.

Cục TT&BVTV cũng đang xây dựng cơ sở dữ liệu để quản lý toàn bộ các mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói, hệ thống này sẽ cập nhật toàn bộ các thông tin từ diện tích, quy trình canh tác, giảm lượng, số lượng, chất lượng và kể cả các thông tin phối hợp kết hợp với các nhà xuất khẩu để kiểm soát tất cả các khâu, đồng bộ.

"Trên cơ sở đó sẽ giúp cho các cơ quan chức năng kiểm soát được toàn bộ sản phẩm từ khâu sản xuất đến trước khi xuất khẩu", ông Đạt thông tin.