Khi sinh viên bàn về phát triển bền vững

Câu chuyện rác thải nhựa, môi trường sống trở thành nỗi trăn trở của không ít sinh viên tại diễn đàn Khoa học sinh viên quốc tế TP.HCM 2025 trong các phiên trình bày poster và thuyết trình chuyên đề.

Nỗ lực truyền thông để thúc đẩy bảo vệ môi trường, hướng đến phát triển bền vững toát lên trong các ý tưởng được đại biểu sinh viên đến từ tám quốc gia, vùng lãnh thổ chia sẻ tại đây.

Sông Mekong là mạch sống của cộng đồng

Câu chuyện phát triển bền vững được nhóm bạn trẻ đến từ Thái Lan, Việt Nam, Campuchia chia sẻ từ phương thức tiếp cận mới trong bảo vệ và phát triển tiểu vùng sông Mekong mở rộng. Thay cho góc nhìn quốc gia là trung tâm, nhóm đề xuất lấy con người làm trung tâm gắn với cộng đồng và sự hợp tác giữa các chính phủ.

Điều này nhằm đảm bảo mọi người dân sinh sống tại khu vực sông Mekong đều hưởng lợi, đồng thời bảo vệ môi trường, duy trì cân bằng sinh thái và các giá trị văn hóa lâu đời.

Đề xuất được xây dựng gồm mô hình "Di sản sống" (Living Heritage Model) và mô hình "Kinh tế sinh học tuần hoàn xanh" (BCG - Bio-Circular-Green Economy). Trong đó sông Mekong được nhìn nhận như một di sản văn hóa sống động cần được phát triển với tầm nhìn chung giữa các quốc gia.

Nhóm đã tiến hành khảo sát và phân tích các mô hình điển hình tại Thái Lan, Campuchia, Lào và Việt Nam. Tuy mỗi quốc gia có nỗ lực riêng bảo tồn tài nguyên và môi trường nhưng phần lớn các chính sách vẫn mang tính đơn lẻ mà chưa có sự phối hợp đồng bộ liên kết khu vực.

"Nhóm đặt mục tiêu đề xuất giải pháp tổng thể gắn kết các nỗ lực hiện có, đồng thời thúc đẩy sự hợp tác chung giữa các quốc gia", Vũ Phương Linh (Học viện Ngoại giao Việt Nam) chia sẻ.

Bạn Nguyễn Hiền Thảo (Học viện Ngoại giao Việt Nam) nói các thành viên trong nhóm đa dạng chuyên môn.

Dù không tránh khỏi khác biệt cả tư duy lẫn phương pháp tiếp cận, song nhờ thế lại có thể phối hợp cùng nhau. Điều này khá phù hợp với xu thế hiện nay khi các thách thức về biến đổi khí hậu, an ninh nguồn nước hay phát triển bền vững đều đòi hỏi sự phối hợp chứ không thể chỉ giải quyết đơn ngành.

Điều cốt lõi được các bạn chỉ ra là sự khác biệt của chính sách ưu tiên với từng quốc gia. Trong đó có ưu tiên phát triển kinh tế, du lịch sinh thái, bảo tồn đa dạng sinh học hay đẩy mạnh du lịch văn hóa... cản trở việc có thể hình thành một chính sách chung hiệu quả.

"Cần nhìn nhận sông Mekong như một "di sản sống" chung và lấy con người làm trung tâm, tập trung vào cộng đồng địa phương và người dân đang sống dựa vào nguồn tài nguyên từ dòng sông này", nhóm đề xuất.

Chờ người trẻ hành động tạo thay đổi

Nhóm nghiên cứu của hai bạn Dương Phan Hiệp My và Mã Văn Khôi (Trường ĐH Quốc tế, ĐH Quốc gia TP.HCM) cho rằng chai tái sử dụng được đánh giá là giải pháp thân thiện môi trường, góp phần giảm rác thải nhựa dùng một lần. Nhưng thực tế việc sử dụng chai này vẫn chưa phổ biến, nhất là giới trẻ.

Hai bạn chọn tập trung vào nhóm học sinh, sinh viên với đánh giá là lực lượng đông đảo và có khả năng tạo nên tác động lớn nếu hành vi thay đổi theo hướng tích cực. Nhóm tìm hiểu và nhận thấy phần lớn người trẻ đều biết chai tái sử dụng là tốt nhưng lại không sử dụng thường xuyên. Nói cách khác chưa thay đổi hành vi mà vẫn giữ thói quen cũ.

Mô hình nghiên cứu của nhóm kết hợp giữa hai lý thuyết. Lý thuyết đầu tiên cho rằng hành vi bắt nguồn từ ý định, bị ảnh hưởng bởi thái độ cá nhân, áp lực xã hội và khả năng kiểm soát hành vi. Lý thuyết thứ hai nhấn mạnh vai trò của cảm xúc, đặc biệt là nỗi sợ như sợ bệnh tật ảnh hưởng sức khỏe khiến cá nhân đưa ra quyết định phòng ngừa.

"Một người sẽ quyết định hành động không chỉ vì họ thấy điều đó đúng mà còn vì họ cảm thấy sợ, chẳng hạn như sợ bệnh ung thư từ việc dùng nhựa. Nhưng nếu họ chỉ thấy điều nguy hiểm ở mức trừu tượng, không phải nguy cơ cấp bách thì hành vi vẫn không thay đổi", My giải thích.

Ban giám khảo cho rằng các đề xuất trong nghiên cứu và cả một số chiến dịch môi trường thường đánh vào lý trí hoặc cảm xúc sợ hãi về vấn đề sức khỏe hoặc môi trường nhưng lại bỏ qua yếu tố tài chính.

Trong khi đó với người tiêu dùng, đặc biệt nhóm học sinh - sinh viên, yếu tố kinh tế mới có thể giúp tạo ra hành vi cụ thể và nhanh chóng hơn.

"Với các góp ý này, chúng mình cho rằng nếu nhiều nơi có chương trình giảm ngay 10.000 đồng khi khách hàng mang chai tái sử dụng đến cửa hàng, hiệu quả thay đổi hành vi sẽ rõ rệt hơn nhiều", Hiệp My chia sẻ.