Khi đọc sách là một cuộc trò chuyện với tác giả

Cuốn sách là lời cảnh tỉnh đầy sức nặng về sự lệ thuộc ngày càng sâu vào vật chất, đồng thời là lời mời gọi mạnh mẽ để mỗi người quay trở về với đời sống tinh thần đích thực.

Giống như khi trò chuyện, việc đọc sách cũng cần trở thành một cuộc trò chuyện giữa tác giả và người đọc. Tất nhiên khi đọc sách (cũng như trong một cuộc trò chuyện cá nhân), người viết sách (hoặc người cùng trò chuyện) cũng quan trọng. Đọc một cuốn tiểu thuyết đơn điệu, rẻ tiền giống như việc mơ mộng viển vông. Người đọc không có phản ứng tương tác, họ đọc văn bản giống như xem một chương trình truyền hình hoặc nhai từng miếng khoai tây chiên khi xem tivi.

Ngược lại, người theo phương thức hiện hữu có thể đọc một cuốn tiểu thuyết, ví dụ như của Balzac, một cách say mê và tích cực. Thế nhưng, hầu hết mọi người lại đọc sách trong trạng thái tiêu thụ - sở hữu. Khi trí tò mò bị khuấy động, người đọc háo hức muốn biết cốt truyện: liệu nhân vật chính sống hay chết, liệu nữ chính có bị quyến rũ hay cô ấy sẽ chống cự; họ muốn biết câu trả lời.

Đọc sách không chỉ là một nhu cầu hưởng thụ của tâm hồn. Ảnh: Medium.

Cuốn tiểu thuyết giống như màn dạo đầu, khơi gợi sự hứng thú trong họ; câu chuyện kết thúc hạnh phúc hay bất hạnh là đỉnh điểm trải nghiệm của họ: khi họ biết rõ cái kết, họ có toàn bộ câu chuyện, sống động như thể câu chuyện in sâu vào tâm trí. Nhưng họ không nâng cao kiến thức; họ không hiểu biết về nhân vật trong cuốn tiểu thuyết và do đó họ không có cái nhìn sâu sắc hơn về bản chất con người hoặc tỏ tường hơn về bản thân mình.

Cách thức đọc sách cũng tương tự đối với các cuốn sách có chủ đề về triết học hoặc lịch sử. Cách đọc của mỗi người được hình thành, hay nói đúng hơn, bị méo mó bởi giáo dục. Trường học muốn trang bị cho học sinh một lượng “vốn văn hóa” nhất định và khi khóa học kết thúc, nhà trường chứng nhận học sinh đã có kiến thức tối thiểu như vậy. Học sinh được dạy cách đọc sách để có thể ghi lại những ý chính của tác giả.

Đó là cách học sinh “hiểu” về Plato, Aristotle, Descartes, Spinoza, Leibniz, Kant, Heidegger, Sartre. Sự khác biệt giữa các cấp bậc giáo dục từ trung học đến cao học chủ yếu nằm ở lượng vốn văn hóa họ tích lũy, tương đương lượng tài sản vật chất mà học sinh có thể mong đợi sở hữu sau này.

Những học sinh xuất sắc được coi là những người có thể lặp lại chính xác nhất những điều mà các nhà triết học từng nói. Họ giống như những hướng dẫn viên bảo tàng am hiểu, nhưng chỉ biết truyền đạt thông tin đã được ghi chép. Nhưng họ không được học những điều vượt bên ngoài kiến thức vốn có này.

Họ không học cách đặt câu hỏi và trò chuyện với các nhà triết học; họ không học cách nhận ra những mâu thuẫn trong tư duy của các triết gia, những vấn đề bị bỏ qua hoặc tránh né; họ không học cách phân biệt điều mới mẻ và những gì tác giả buộc phải nghĩ đến vì nó là “nhận thức phổ biến” trong thời đại của họ; họ không học cách lắng nghe để phân biệt khi tác giả nói bằng lý trí và khi lý trí lẫn con tim hòa làm một; họ không học cách xác định xem tác giả có thật lòng hay giả dối; và còn rất nhiều điều khác nữa.

Người đọc theo phương thức hiện hữu thường tự rút ra kết luận rằng một cuốn sách được khen ngợi có thể hoàn toàn không có hoặc có ít giá trị. Họ cũng có thể hiểu sâu hơn cuốn sách, đôi khi còn tốt hơn cả tác giả, người viết có thể coi mọi phần trong sách là quan trọng như nhau.