Iran đã cắt Internet cả nước thế nào, những nước nào làm được?

Một quốc gia có thể dễ dàng ngắt kết nối Internet với thế giới bằng cách ngắt kết nối phần cứng hoặc can thiệp vào cấu hình mạng.

Trong đợt giao tranh kéo dài 12 ngày với Israel, người dân Iran đã phải trải qua một đợt mất kết nối Internet gần như hoàn toàn kéo dài vài ngày, theo The Conversation. Các dịch vụ mạng trong nước bao gồm cả dịch vụ di động liên tục bị gián đoạn. Chính phủ Iran tuyên bố rằng họ ra lệnh ngắt kết nối để bảo đảm an ninh mạng.

“Iran kiểm soát thông tin thực sự, thực sự chặt chẽ”, Marwa Fatafta, Giám đốc chính sách và vận động của nhóm quyền kỹ thuật số Access Now có trụ sở tại Berlin, cho biết trong một cuộc phỏng vấn với The Associated Press. “Mục tiêu của họ khá rõ ràng”.

Việc ngắt toàn bộ Internet trong một quốc gia được coi là hành động nghiêm trọng, làm hạn chế quyền giao tiếp cũng như khả năng tiếp cận thông tin của người dân, đặc biệt là trong những thời điểm có xung đột.

Ở những quốc gia mà dịch vụ mạng và viễn thông do tư nhân vận hành, chính phủ thường kiểm soát thông qua luật pháp hoặc các quy định hành chính, chẳng hạn như giới hạn độ tuổi với nội dung người lớn. Trong khi đó, Iran đã dành nhiều năm xây dựng năng lực kiểm soát trực tiếp hạ tầng viễn thông trong nước.

Đã từng xảy ra các đợt mất kết nối Internet ở Iran trong các biến cố chẳng hạn như cuộc biểu tình tháng 9 năm 2022. Ảnh: Reuters.

Vậy làm thế nào một quốc gia có thể kiểm soát chặt chẽ quyền truy cập Internet? Và liệu điều này có thể xảy ra ở bất kỳ nơi nào khác trên thế giới?

Một quốc gia “cắt” Internet như thế nào?

Internet bao gồm các ứng dụng, dịch vụ trực tuyến và các trang web. Có nhiều cách để kiểm soát truy cập Internet, nhưng nhìn chung có hai cách để một quốc gia có thể chặn quyền truy cập của người dân.

Cách thứ nhất là ngắt kết nối vật lý phần cứng, tức là tắt các điểm kết nối Internet đi vào quốc gia, có thể hình dung như “rút phích cắm”. Cách này cho phép dễ dàng khôi phục lại kết nối khi chính phủ muốn, nhưng tác động sẽ rất rộng. Cả quốc gia, kể cả chính phủ, sẽ không thể truy cập Internet, trừ khi họ có một hệ thống kết nối riêng.

Cách thứ hai là chặn bằng phần mềm và cấu hình mạng. Mỗi thiết bị kết nối Internet như máy tính, điện thoại đều có một địa chỉ IP (Internet protocol), ví dụ 77.237.87.95 là một IP được cấp cho một nhà mạng ở Iran.

Tuy nhiên, thay vì nhớ dãy số, mọi người dùng tên miền để truy cập. Mối liên kết giữa IP và tên miền được điều phối bởi hệ thống DNS (Domain Name System). Chính phủ có thể thao túng hệ thống DNS để ngăn người dân truy cập các dịch vụ Internet bằng cách làm sai lệch địa chỉ IP gắn với tên miền.

Các kỹ thuật viên theo dõi luồng dữ liệu trong phòng điều khiển của một nhà cung cấp dịch vụ Internet ở Tehran năm 2011. Ảnh: Reuters.

Tương tự là can thiệp vào luồng dữ liệu Internet. IP giúp thiết bị gửi và nhận dữ liệu thông qua các mạng lưới do nhà mạng kiểm soát. Các mạng này dựa vào giao thức BGP (Border Gateway Protocol), có thể hiểu như hệ thống biển báo giao thông giúp định tuyến dữ liệu đi khắp thế giới.

Nếu chính phủ yêu cầu nhà mạng trong nước xóa các tuyến BGP của họ khỏi hệ thống toàn cầu, các thiết bị trong nước sẽ không thể truy cập Internet, và ngược lại, thế giới bên ngoài cũng không “nhìn thấy” quốc gia đó trên Internet.

Rất nhiều quốc gia đã từng hạn chế hoặc cắt Internet hoàn toàn để đối phó với các sự kiện lớn.

Một ví dụ gần đây là đợt mất kết nối diện rộng ở Bangladesh vào tháng 7/2024, trong các cuộc biểu tình của sinh viên phản đối chính sách tuyển dụng công chức. Năm 2023, Senegal cũng hạn chế Internet để đối phó với biểu tình sau khi một lãnh đạo chính trị bị kết án. Năm 2020, Ấn Độ đã cắt Internet kéo dài ở vùng tranh chấp Kashmir. Năm 2011, Ai Cập cũng ngắt BGP để đối phó với bất ổn chính trị.

Những ví dụ này cho thấy: nếu một chính phủ muốn tắt Internet, họ hoàn toàn có thể làm được, không đòi hỏi năng lực kỹ thuật gì đặc biệt.

Có thể kết nối sau khi đã "ngắt" Internet?

Mạng riêng ảo (VPN) từ lâu đã được dùng để vượt qua kiểm duyệt mạng ở những quốc gia có kiểm soát gắt gao, và vẫn tiếp tục là một công cụ hữu ích. Tuy nhiên, gần đây có dấu hiệu cho thấy Iran đã siết chặt việc sử dụng VPN.

Lửa và khói bốc lên từ cuộc tấn công của Israel vào kho dầu Sharan, Tehran ngày 15/6. Ảnh: Reuters.

VPN cũng không có tác dụng khi Internet bị ngắt hoàn toàn ở cấp phần cứng hoặc BGP bị chặn.

Trong những tình huống này, giải pháp khả thi nhất là Internet vệ tinh, dịch vụ độc lập với hạ tầng mạng truyền thống. Internet vệ tinh đặc biệt hữu ích ở những khu vực hẻo lánh, nơi chưa có hoặc không thể xây dựng hạ tầng cáp mạng. Ngay cả khi kết nối qua dây hoặc mạng không dây truyền thống bị ngắt, các dịch vụ vệ tinh như Starlink, Viasat, HughesNet và những dịch vụ khác vẫn có thể cung cấp Internet đến thiết bị người dùng từ vệ tinh quay quanh Trái Đất.

Để dùng Internet vệ tinh, người dùng cần có bộ ăng-ten chuyên dụng từ các nhà cung cấp dịch vụ. Tại Iran, Starlink của Elon Musk đã được kích hoạt trong thời gian bị cắt mạng. Theo nhiều nguồn tin độc lập, hiện có hàng nghìn thiết bị Starlink đang hoạt động bí mật tại nước này.