Xu hướng chọn lọc gene để sinh con thông minh ở Thung lũng Silicon

Nhà toán học Tsvi Benson-Tilsen đã dành 7 năm nghiên cứu cách ngăn chặn những tác động tiêu cực từ trí tuệ nhân tạo (AI) đến cuộc sống con người. Cuối cùng, ông kết luận khó có thể đạt được điều này, ít nhất là trong tương lai gần.

Giờ đây, ông chuyển hướng tập trung vào nghiên cứu và quảng bá một công nghệ tiên tiến để tạo ra những đứa trẻ thông minh hơn nhằm giúp trí tuệ con người không bị AI vượt qua.

"Trực giác mách bảo tôi rằng đây là một trong những niềm hy vọng khả dĩ nhất của chúng ta", Benson-Tilsen, đồng sáng lập Dự án Berkeley Genomics, tổ chức phi lợi nhuận hỗ trợ lĩnh vực nghiên cứu sàng lọc gene, cho hay.

Điều này không phải khoa học viễn tưởng, đặc biệt là tại Thung lũng Silicon. Nhiều bậc cha mẹ đang chi tới 50.000 USD cho các dịch vụ xét nghiệm di truyền mới để sàng lọc phôi theo chỉ số IQ. Những người thúc đẩy công nghệ tương lai như Elon Musk đang kêu gọi những người có trí tuệ xuất chúng sinh con. Hàng loạt dịch vụ mai mối chuyên nghiệp đang kết nối các giám đốc công nghệ với những người bạn đời tài giỏi, một phần để họ có thể sinh con cái thông minh.

"Tôi có ba khách là CEO công nghệ và tất cả đều thích những người học Ivy League", Jennifer Donnelly, nhà mai mối cao cấp với mức phí lên tới 500.000 USD, cho hay, đề cập đến nhóm 8 trường đại học tư thục danh giá và lâu đời nhất tại Đông Bắc Mỹ.

Niềm say mê với vấn đề "tối ưu hóa di truyền" phản ánh niềm tin tại Thung lũng Silicon về mối liên hệ giữa tố chất bẩm sinh với thành công. "Tôi nghĩ những người đó tin rằng họ thông minh, thành đạt và xứng đáng ở vị trí như vậy vì họ có 'gene tốt'", Sasha Gusev, nhà di truyền học thống kê tại Trường Y Harvard, cho biết. "Giờ đây, họ tin rằng mình có công cụ để tạo ra phẩm chất tương tự cho đời con cái".

Xu hướng này đang thổi bùng lên nhiều cuộc tranh cãi, khiến không ít nhà đạo đức sinh học lên tiếng báo động về các dịch vụ sàng lọc gene mới.

"Liệu điều này có công bằng không? Đây là vấn đề mà nhiều người lo ngại", Hank Greely, giám đốc Trung tâm Luật và Khoa học Sinh học tại Đại học Stanford, đặt câu hỏi. "Đó rõ ràng là một cốt truyện khoa học viễn tưởng tuyệt vời. Người giàu tạo ra những thế hệ siêu việt về di truyền và nắm quyền kiểm soát, còn những người còn lại chỉ là thường dân thuộc tầng lớp thấp".

Nhưng ở Thung lũng Silicon, nơi mọi người rất cởi mở với cái mới và các trường mầm non hàng đầu đòi hỏi kiểm tra IQ đầu vào, các bậc cha mẹ không quá bận tâm đến những trăn trở đạo đức khi sử dụng công nghệ để chọn lọc trí thông minh cho con cái trước sinh.

Tình yêu với IQ

Stephen Hsu, đồng sáng lập Genomic Prediction, một trong những công ty tiên phong cung cấp dịch vụ xét nghiệm di truyền phôi tại Mỹ, cho biết hiện nay có nhiều triệu phú, tỷ phú và những người duy lý ám ảnh với trí thông minh. Họ thực sự muốn biết điểm IQ để dùng làm tiêu chí chọn phôi.

Hai công ty khởi nghiệp Nucleus Genomics và Herasight đã cung cấp dịch vụ dự đoán IQ dựa trên xét nghiệm gene để giúp mọi người chọn phôi sử dụng cho việc thụ tinh trong ống nghiệm. Nhu cầu đối với dịch vụ này ở Vùng Vịnh San Francisco, California, nơi có Thung lũng Silicon, rất cao, với chi phí khoảng 6.000 USD tại Nucleus và lên tới 50.000 USD tại Herasight.

"Thung lũng Silicon, họ yêu IQ", Kian Sadeghi, người sáng lập Nucleus Genomics, cho hay. "Nhưng đó chưa chắc là điều các bậc cha mẹ ở những nơi khác coi trọng nhất. Với những ông bố bà mẹ bình thường ở Mỹ, không phải ai cũng muốn con mình trở thành một học giả Harvard. Không, họ muốn con mình giống như LeBron James", Sadeghi nói, nhắc tới siêu sao bóng rổ của Mỹ.

Trong số những người đã sử dụng dịch vụ xét nghiệm này có Simone và Malcolm Collins, những người dẫn đầu phong trào khuyến khích sinh đẻ. Cặp đôi từng làm việc trong lĩnh vực công nghệ và đầu tư mạo hiểm này đã có 4 người con thông qua thụ tinh trong ống nghiệm (IVF) và sử dụng Herasight để phân tích phôi thai.

Simone Collins đang mang thai và cô cho hay họ chọn phôi thai hiện tại vì nó có nguy cơ mắc bệnh ung thư thấp. Nhưng họ cũng rất vui vì phôi thai đó nằm trong nhóm 1% về khả năng có trí thông minh đặc biệt cao, dựa theo phân tích điểm đa gene (chỉ số di truyền học được tính bằng cách tổng hợp ảnh hưởng của nhiều biến thể gene khác nhau).

"Chúng tôi chỉ nghĩ điều đó thật tuyệt vời", cô nói.

Simone cho rằng trí thông minh cao hơn thường đi kèm với nhiều điều tốt đẹp, như thu nhập cao hơn, nhưng cô thực sự mong có các xét nghiệm gene giúp sàng lọc được mức độ tham vọng của đứa trẻ tương lai.

"Nếu có điểm đa gene cho lòng kiên trì, tham vọng và tính tò mò, chúng tôi sẽ quan tâm hơn nhiều", cô nói.

Rất ít cặp vợ chồng muốn trải qua quá trình IVF khó khăn và tốn kém trừ khi thực sự cần thiết. Nhưng một cặp đôi ở Vùng Vịnh San Francisco, cả hai đều là kỹ sư phần mềm, đã tự nguyện lựa chọn phương pháp này.

Hai vợ chồng lo lắng về các bệnh di truyền trong gia đình như Alzheimer và ung thư. Họ cũng quan tâm đến việc dự đoán chỉ số IQ vì hy vọng con cái họ có thể giải quyết những vấn đề quan trọng của thế giới.

Họ tự mô tả mình là những "người làm việc với máy tính khá điển hình", thích khoa học viễn tưởng, giải câu đố logic và những cuộc tranh luận mang tính xây dựng.

Khi nhận được kết quả từ Herasight, họ đã lập một bảng tính và cùng nhau xếp hạng mức độ quan trọng của từng đặc điểm. "Cần tăng thêm bao nhiêu phần trăm rủi ro mắc bệnh Alzheimer cả đời để cân bằng với việc giảm 1% nguy cơ mắc chứng rối loạn lưỡng cực?", họ viết. "Nguy cơ mắc rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) tăng thêm bao nhiêu thì có thể chấp nhận để đổi lấy 10 điểm IQ?".

Sau những cuộc thảo luận sôi nổi và vài phép tính phức tạp, họ đưa ra điểm số cho từng phôi thai. Phôi có tổng điểm cao nhất, đồng thời có chỉ số IQ dự đoán cao thứ ba, được chọn trở thành con gái của hai vợ chồng.

Dù vậy, mức độ chính xác của các xét nghiệm dự đoán chỉ số IQ vẫn còn khá hạn chế, theo Shai Carmi, phó giáo sư tại Đại học Hebrew ở Jerusalem.

Carmi cho biết các nhà nghiên cứu đã tìm thấy một số mối tương quan giữa năng lực nhận thức và tác động cộng gộp của hàng nghìn biến thể trong bộ gene người. Ông lưu ý rằng những mô hình hiện tại chỉ giải thích được khoảng 5-10% khác biệt về khả năng nhận thức giữa các cá nhân.

Nếu các bậc cha mẹ xếp hạng phôi thai theo chỉ số IQ dự đoán, con họ có thể tăng thêm trung bình 3-4 điểm IQ so với việc chọn ngẫu nhiên. "Điều này không thể biến con bạn thành thần đồng", Carmi nhấn mạnh.

Giới chuyên gia cũng cảnh báo về những hậu quả không lường trước được từ xu hướng sàng lọc trên. Những đặc điểm mà một số người không mong muốn ở con cái có thể phát sinh đi kèm với việc chọn lọc chỉ số IQ cao.

"Khi chọn phôi thai mà bạn nghĩ là có chỉ số IQ cao nhất, cùng lúc, bạn cũng có thể vô tình chọn phải phôi có nguy cơ cao nhất mắc chứng rối loạn phổ tự kỷ", Gusev, nhà di truyền học thống kê tại Harvard, cho biết.

Các học giả lưu ý có những cách truyền thống hơn đã có từ hàng thiên niên kỷ để sinh con thông minh hơn, như giáo dục hoặc kết hôn với một người thông minh khác.

"Cách làm đó có lẽ thú vị hơn", Paula Amato, bác sĩ hiếm muộn tại Đại học Y khoa và Khoa học Oregon, cho hay.

Ở Thung lũng Silicon, ngay cả những cách tiếp cận truyền thống cũng có thể tốn kém khi các CEO công nghệ thường thuê chuyên gia mai mối để tìm bạn đời thông minh.

"Trí thông minh và chỉ số IQ cao được thảo luận mọi lúc, mọi nơi", Donnelly, chuyên gia mai mối cao cấp tại Dallas, cho biết, thêm rằng mặc dù không nói ra công khai, những khách hàng này đều suy tính về con cái tương lai của họ.

"Họ muốn nuôi dạy những đứa con có thành tích cao", Donnelly cho hay. "Họ không chỉ nghĩ về tình yêu, họ còn nghĩ về di truyền học, kết quả học tập và di sản".

Dự án Berkeley Genomics đặt mục tiêu tạo ra những đứa trẻ thông minh hơn do lo sợ AI gây ra rủi ro hiện sinh cho loài người. "Họ tin rằng một trong những cách khả thi để tạo ra AI an toàn là chúng ta phải có những con người thông minh hơn để xây dựng chúng", Stephen Hsu, đồng sáng lập Genomic Prediction, giải thích.

Benson-Tilsen, con trai một giáo sĩ Do Thái và là người đi đầu trong nỗ lực này, nói ông muốn "tạo điều kiện cho các bậc cha mẹ đưa ra những lựa chọn về gene, trong đó có cả việc nâng cao chỉ số IQ kỳ vọng của con cái họ".

Ông tin rằng những người có trí tuệ cao hơn có thể tìm ra cách để khiến AI trở nên phù hợp với các giá trị của nhân loại. "Tôi quan tâm đến những thứ có thể tạo ra tác động lớn và những thứ sẽ tạo ra nhiều thiên tài hơn, theo đúng nghĩa của từ này", Benson-Tilsen nhấn mạnh.

Vũ Hoàng (Theo WSJ, AFP, Reuters)