Xe PHEV phát thải cao gấp 5 lần thử nghiệm, không 'xanh' như công bố?

Một báo cáo cho thấy các mẫu xe hybrid cắm sạc trên thực tế thải ra lượng khí CO2 gần gấp 5 lần so với số liệu công bố khi thử nghiệm, khiến hình ảnh "thân thiện môi trường" của loại xe này bị đặt dấu hỏi lớn.

Từ lâu, xe hybrid cắm sạc (plug-in hybrid - PHEV) được xem là "cầu nối xanh" giữa động cơ đốt trong và xe điện thuần túy: vừa đi gần bằng điện để giảm phát thải, vừa có động cơ xăng bảo đảm quãng đường dài. Nhờ những thông điệp quảng bá ấy, loại xe này nhanh chóng trở thành lựa chọn "vừa tiết kiệm, vừa thân thiện môi trường" trong mắt nhiều người dùng. Tuy nhiên, khi bước ra khỏi phòng thí nghiệm và đi vào điều kiện sử dụng hàng ngày, bức tranh có vẻ lại kém "xanh" hơn đáng kể.

Theo đó, một báo cáo phân tích của tổ chức phi lợi nhuận Transport & Environment (T&E) đăng tải trên tờ The Guardian mới đây cho thấy, lượng phát thải CO2 trung bình của xe PHEV cao gấp 4,9 lần so với kết quả trong các bài thử nghiệm tiêu chuẩn. Số liệu này được tổng hợp và thu thập từ hơn 800.000 xe PHEV tại châu Âu, trong giai đoạn từ năm 2021 - 2023.

Trước đó, trong các báo cáo kỹ thuật, nhiều hãng xe khẳng định xe PHEV phát thải ít hơn 75% so với xe xăng, dầu truyền thống. Tuy nhiên, khi đối chiếu với dữ liệu vận hành thực tế, mức giảm chỉ đạt khoảng 19%, không đáng kể so với xe chạy xăng. Sự lệch pha một lần nữa làm dấy lên những tranh luận về việc xe PHEV có thật sự "xanh" như cái cách các hãng xe vẫn tuyên truyền.

Bà Sofía Navas Gohlke, một trong những tác giả của nghiên cứu cho biết: "Phát thải thực tế của xe hybrid cắm sạc đang tăng lên, trong khi số liệu chính thức lại giảm xuống. Khoảng cách này ngày càng chênh lệch và đó là một vấn đề nghiêm trọng". Phát biểu này cho thấy, vấn đề không chỉ nằm ở cách đo mà còn ở cách khách hàng sử dụng xe PHEV.

Đào sâu vào nguyên nhân, các chuyên gia nhận định "hệ số sử dụng điện" - tức tỷ lệ quãng đường xe chạy hoàn toàn bằng điện so với tổng quãng đường - đang bị đánh giá quá cao. Báo cáo cho thấy chỉ 27% quãng đường thực tế của xe PHEV được vận hành bằng điện, trong khi ở các thử nghiệm, con số này được giả định lên tới 84%. Hệ quả là, ngay cả khi ở chế độ thuần điện, động cơ đốt trong của nhiều mẫu hybrid vẫn hoạt động khoảng một phần ba quãng đường, kéo theo lượng CO2 thực tế lên cao hơn dự tính.

Không dừng lại ở tác động môi trường, nghiên cứu của T&E còn chỉ ra hệ lụy ở chính sách. Theo đó, việc thổi phồng khả năng giảm khí thải của xe PHEV đã giúp bốn tập đoàn ô tô lớn tại châu Âu tránh được hơn 5 tỉ euro tiền phạt trong giai đoạn 2021 - 2023, nhờ dễ dàng đáp ứng các tiêu chuẩn CO2 trung bình của EU. Ở phía người dùng, chi phí nhiên liệu thực tế cũng đội lên khoảng 500 Euro/năm so với mức được quảng cáo.

Từ góc độ độc lập, ông Colin Walker, chuyên gia giao thông của Energy and Climate Intelligence Unit (ECIU) - tổ chức phi lợi nhuận chuyên nghiên cứu, cung cấp thông tin về năng lượng, môi trường và khí hậu - nhận định: "Người tiêu dùng đang bị đánh lừa khi nghĩ rằng mua xe hybrid cắm sạc là đang giúp bảo vệ môi trường và tiết kiệm chi phí nhiên liệu. Thực tế, chúng không tốt hơn bao nhiêu so với xe xăng, dầu thông thường". Nhận định này bổ sung thêm một tiếng nói phản biện đối với các tuyên bố tiếp thị của nhiều hãng xe.

Đáng chú ý, báo cáo xuất hiện đúng lúc châu Âu tranh cãi gay gắt về lộ trình cấm xe động cơ đốt trong từ năm 2035. Trong bối cảnh đó, nhiều quốc gia có ngành công nghiệp ô tô lớn như Đức đang vận động nới lỏng và họ xem dòng xe hybrid như một "giải pháp linh hoạt". Thủ tướng Đức Friedrich Merz cũng khẳng định sẽ làm mọi cách để tránh "sự cắt giảm đột ngột" vào năm 2035, khi ngành ô tô nước này vẫn gặp khó.

Đồng tình với các ý kiến trên, ông Patrick Plötz (Viện Nghiên cứu Hệ thống và Đổi mới Fraunhofer, Đức) cho rằng khoảng cách giữa mức tiêu thụ nhiên liệu và phát thải thực tế của xe PHEV so với công bố còn lớn hơn cả xe xăng, dầu. Theo ông, các chính sách liên quan đến xe hybrid cần được xem xét hết sức thận trọng dựa trên dữ liệu thực tế hơn là số liệu thử nghiệm.

Khi số liệu thực tế cho thấy xe PHEV gần như phát thải ngang xe xăng, câu hỏi cần đặt ra: liệu PHEV có thực sự là "cầu nối xanh" trong chuyển đổi sang xe điện, hay chỉ là chiếc áo khoác xanh cho công nghệ cũ? Câu trả lời sẽ phụ thuộc nhiều vào cách đo lường, thói quen sạc và cả chính sách.

Tại Việt Nam, nhóm xe PHEV khởi điểm từ các thương hiệu hạng sang như Volvo hay Range Rover. Phải đến khi có sự xuất hiện của các mẫu xe từ Trung Quốc, nhóm xe hybrid cắm sạc mới được khách hàng Việt quan tâm nhiều hơn.

Khác với xe hybrid cắm sạc truyền thống vận hành chính bởi động cơ đốt trong, nhóm xe Trung Quốc luôn ưu tiên sử dụng động cơ điện khi còn pin và quãng đường di chuyển thuần điện cũng xa hơn. Với cách vận hành đó, nhóm xe PHEV này có hệ số sử dụng điện tốt hơn, từ đó giảm được lượng phát thải CO2 ra môi trường. Dẫu vậy, tâm lý dè dặt đối với xe Trung Quốc cũng như nỗi lo về chi phí pin, bảo dưỡng hệ truyền động lai và giá trị bán lại vẫn là rào cản để nhóm xe này thật sự phát triển tại Việt Nam.