'Vũ khí' của nhà sách truyền thống

Dù đối mặt sức ép từ thương mại điện tử, nhiều nhà sách ở Mỹ đang tăng trưởng trở lại nhờ cá nhân hóa trải nghiệm khách hàng, kết nối cộng đồng và sáng tạo nội dung đặc biệt.

Khi Amazon ra mắt dịch vụ bán sách trực tuyến năm 1995, nhiều chuyên gia đã dự đoán sự kết thúc của các hiệu sách truyền thống. Chi phí rẻ, giao hàng tận nơi, tiện lợi mọi lúc mọi nơi là những ưu thế giúp thương mại điện tử tưởng chừng định đoạt số phận của nhà sách vật lý.

Nhưng đến nay, không những chưa sụp đổ, nhiều hiệu sách truyền thống còn sống khỏe và mở rộng. Họ làm được điều này không phải nhờ cạnh tranh về giá, mà bằng cách tạo ra điều mà Internet không có. Đó là sự kết nối chân thật, trải nghiệm cá nhân và cảm giác thuộc về cộng đồng.

Trước sức ép từ thương mại điện tử, các nhà sách ở Mỹ đã chuyển mình bằng việc xây dựng phong cách độc đáo, tận dụng mạng xã hội hiệu quả và thậm chí thuê thêm “nhân viên bốn chân”.

"Hẹn hò mù" trong hiệu sách

Ngay lối vào hiệu sách Strand ở Manhattan (Mỹ) là một chiếc bàn nhỏ chất đầy những cuốn sách được gói kín như quà Giáng sinh. Trên mỗi bìa giấy là vài dòng gợi mở, đủ để kích thích trí tò mò của độc giả nhưng không tiết lộ nội dung cụ thể.

Một tiểu thuyết lãng mạn có thể được mô tả là “tình yêu kiểu chậm mà chắc, bánh nướng vừa ra lò”. Một truyện phiêu lưu thì ghi vỏn vẹn “cho người hâm mộ Inception”. Không ai biết mình đang chọn gì. Đó chính là điểm hấp dẫn của mô hình “Hẹn hò mù với sách”.

Ban đầu, đây chỉ là một ý tưởng nhỏ được tiệm sách thử nghiệm vào dịp Valentine năm 2022 nhưng rồi nó nhanh chóng trở thành hiện tượng. Mọi người tiếp tục tìm mua những cuốn sách không đề tên dù mùa lễ tình yêu đã qua từ lâu. Nhân viên hiệu sách phải liên tục gói lại sách để giữ cho bàn trưng bày không bị trống. Đến nay, “hẹn hò mù” là một trong kiểu mua sách được yêu thích nhất tại Strand.

Mỗi quyển sách được bọc kín bằng giấy, chỉ ghi vài dòng gợi mở để kích thích trí tò mò của độc giả nhưng không tiết lộ nội dung hay tên sách cụ thể. Ảnh: NY Times.

“Người ta dừng lại ngay khi nhìn thấy bàn sách. Họ không thể không tò mò”, Paul Colarusso, giám đốc truyền thông của hiệu sách, chia sẻ. Anh cho biết khách hàng thích cảm giác được ai đó chọn giùm một điều gì bất ngờ. Nhiều người chưa từng đi hẹn hò thật sự nhưng lại háo hức với một "cuộc hẹn" với sách.

Tại một hiệu sách đặc biệt khác là Wild Rumpus Books ở Minneapolis, các "nhân viên" đa số không biết chữ và đa số có bốn chân. Khi bước vào, khách hàng có thể bắt gặp một con mèo đen nằm cuộn mình như bánh quế trong hộp thư. Cạnh đó là chú chim cockatiel 27 tuổi với má đỏ như vừa đánh phấn. Trẻ con thích thú với đôi chuột chinchilla mang tên giải thưởng văn học và cả bể cá trong nhà vệ sinh cũng khiến người lớn bật cười. Mỗi con vật đều có tên và vai trò riêng.

Anna Hersh, đồng sở hữu cửa hàng, cho biết cô từng đến hiệu sách mỗi ngày trong mùa dịch để cho động vật ăn, thay nước và trò chuyện với chúng. Cô tin rằng chúng là lý do khiến nhiều người quay lại. "Chúng tôi có rất nhiều độc giả nhưng nhiều người đến đây chỉ để gặp những con vật quen mặt", cô nói.

Xu hướng làm mới hiệu sách không dừng lại ở một vài địa điểm. Từ Powell’s Books ở Portland đến Read Rose ở Pennsylvania, nhiều cửa hàng nhỏ trên khắp nước Mỹ đang thử nghiệm các mô hình mới để kết nối với độc giả. Có nơi kết hợp bán sách và nhận nuôi mèo. Có nơi tổ chức sinh nhật cho rùa, cho thỏ chạy tự do trong tiệm hoặc để chó làm bạn với những đứa trẻ đang tập đọc.

Dù là bằng một cuộc hẹn mù hay một con mèo đang ngủ trưa, các hiệu sách đang chứng minh rằng thế giới thực vẫn có những trải nghiệm mà mạng Internet không thể thay thế.

Hai chú chuột tên Newbery và Caldecott, được lấy theo tên hai giải thưởng văn học, được trẻ em yêu thích ở hiệu sách Wild Rumpus Books. Ảnh: NY Times.

Nhà sách "phục thù"

Gần ba thập kỷ sau khi Amazon mở hiệu sách trực tuyến đầu tiên, nhiều người từng tin rằng các hiệu sách truyền thống sẽ dần biến mất. Nhà sách biểu tượng như Borders sụp đổ vào năm 2011 càng khiến niềm tin đó thêm chắc chắn. Rồi thực tế đã khác xa dự đoán.

Năm nay, Barnes & Noble, nhà bán lẻ sách lớn nhất nước Mỹ, đã lấy lại cửa hàng biểu tượng tại khu Georgetown (Washington D.C.), sau hơn 10 năm vắng bóng. Chuỗi này còn dự định mở thêm ít nhất 60 cửa hàng tại 17 bang trong năm nay.

Các hiệu sách độc lập cũng đang chứng kiến một làn sóng phục hồi. Hiệp hội Các nhà bán sách Mỹ (ABA) ghi nhận 2.433 thành viên trong năm 2025, tăng 255 so với năm trước. Có thêm 192 hiệu sách đang trong giai đoạn chuẩn bị mở.

Trong khi đó, dữ liệu từ Placer.ai cho thấy thời lượng khách ghé Barnes & Noble ngày càng tăng. Năm 2021, chỉ 24% ở lại quá 45 phút. Đến năm 2024, tỷ lệ này tăng lên 27%.

Barnes & Noble, nhà bán lẻ sách lớn nhất nước Mỹ, dự định mở thêm ít nhất 60 cửa hàng trong năm nay. Ảnh: Barnes & Noble.

Sự trở lại của các nhà sách truyền thống không chỉ nhờ vào việc bán sách. Khách hàng thủ hút bởi những trải nghiệm được thiết kế ở đây. Nhiều nhà sách tạo ra không gian “giữa hai thế giới”, không phải nhà hay nơi làm việc nhưng đủ ấm áp để người ta muốn quay lại.

Tại Wonderland Books ở Maryland, hai nữ sáng lập đã gây quỹ cộng đồng qua Indiegogo để mở cửa hiệu, rồi dùng chính tên các câu lạc bộ sách địa phương để đặt cho bức tường chủ đề. Mỗi nhóm bỏ ra 2.000 USD để nhận được quà tặng, sự ghi nhận và quyền tham dự các sự kiện chọn sách riêng. Lovestruck Books ở Massachusetts chọn một hướng đi khác. Đơn vị chuyên bán tiểu thuyết lãng mạn này hợp tác với một thương hiệu cà phê địa phương. Một phần ba diện tích dành cho quầy nước, nơi phục vụ cocktail sủi bọt màu hồng và latte nhung đỏ. Quầy sách, quầy bar và không gian đọc gắn kết thành một khối, nơi người ta vừa có thể trò chuyện, mua sách và hẹn hò. Theo các chủ hiệu sách, phần lớn khách hàng ngày nay đến hiệu sách vì cảm giác. Họ muốn một nơi có thể ngồi đọc vài giờ, được nhân viên chào hỏi bằng tên riêng, nơi mà những đề xuất mua hàng không đến từ thuật toán mà từ một người thực sự hiểu và quan tâm đến sách lẫn khách hàng. Trong một thế giới quá tải thông tin, có vẻ như trải nghiệm thủ công, cá nhân hóa và chậm rãi lại đang tìm được chỗ đứng riêng. Đây là "vũ khí" giúp các nhà sách chống chọi với sự phát triển vũ bão của thương mại điện tử và sách trực tuyến.Mời bạn đọc đề cử tác phẩm dự Giải thưởng Sách quốc gia. Sách Quốc gia là giải thưởng uy tín về sách, được tổ chức hàng năm. Để triển khai hiệu quả Giải thưởng Sách Quốc gia lần thứ VIII, mời quý độc giả đề cử các tác phẩm chất lượng, được xuất bản (tái bản) từ 01/11/2023 đến 31/10/2024, cho hạng mục "Sách được bạn đọc yêu thích".Quý độc giả gửi đề cử tại đây.