Vì sao ngày càng nhiều người trẻ mắc ung thư?

Các nhà khoa học chưa có câu trả lời chắc chắn, nhưng chế độ ăn uống, vi khuẩn đường ruột và vi nhựa có thể đóng vai trò quan trọng.

Ung thư vốn được xem là căn bệnh của tuổi già, khi phần lớn các ca bệnh xuất hiện sau 50 tuổi. Thế nhưng từ thập niên 1990 đến nay, tỉ lệ ung thư khởi phát sớm (chẩn đoán trước tuổi 50) lại tăng nhanh trên toàn cầu. Một nghiên cứu cho thấy từ 1990 - 2019, số ca ung thư sớm tăng 79% và số ca tử vong tăng 28%.

Những giả thuyết về nguyên nhân

Hiện các nhà khoa học chưa thể khẳng định đâu là tác nhân chính. Sự cải thiện trong tầm soát và chẩn đoán không thể giải thích hết xu hướng này. Giả thuyết hàng đầu cho rằng lối sống và môi trường hiện đại đã tác động từ sớm đến thế hệ trẻ.

Chế độ ăn uống và béo phì: Chế độ ăn kiểu phương Tây, giàu thịt đỏ, thực phẩm siêu chế biến, đường và chất béo bão hòa có thể làm thay đổi hệ vi sinh đường ruột, gây đột biến gen liên quan đến ung thư. Một số nghiên cứu cho thấy chế độ ăn nhiều rau quả có thể giúp giảm nguy cơ.

Vi nhựa và hóa chất: Lượng nhựa toàn cầu đã tăng gấp bốn lần từ năm 1990 đến nay. Vi nhựa được phát hiện trong nhiều cơ quan và cả trong khối u, dù mối liên hệ nhân quả với ung thư vẫn chưa được chứng minh. Ngoài ra, các "hóa chất vĩnh viễn" như PFAS trong bao bì và dệt may cũng bị nghi ngờ có liên quan.

Vi khuẩn đường ruột: Một số loại vi khuẩn, như E. coli sinh độc tố colibactin, được tìm thấy nhiều ở người trẻ mắc ung thư đại trực tràng. Nghiên cứu đăng trên tạp chí Nature cho thấy dấu ấn di truyền của loại độc tố này phổ biến hơn gấp ba lần ở bệnh nhân ung thư sớm.

Ung thư ở người trẻ thường được chẩn đoán muộn hơn vì khối u có thể tiến triển nhanh hơn, chỉ trong 1 - 2 năm thay vì 5 - 15 năm như ở người lớn tuổi. Ngoài ra bác sĩ dễ bỏ qua hoặc chẩn đoán nhầm các triệu chứng như đau bụng, thiếu máu hay chảy máu trực tràng thành bệnh lành tính.

Một khảo sát tại Mỹ cho thấy 54% bệnh nhân ung thư đại trực tràng sớm từng bị chẩn đoán sai ban đầu, và 36% phải gặp ít nhất ba bác sĩ trước khi phát hiện bệnh.

Người trẻ cần làm gì?

Hiện chưa có hướng dẫn chính thức riêng cho việc phòng ngừa ung thư khởi phát sớm, nhưng các chuyên gia y tế đều thống nhất rằng thay đổi lối sống có thể tạo ra khác biệt lớn.

Trước hết là chế độ ăn uống cân bằng: Hạn chế thịt đỏ, thực phẩm chế biến sẵn và đồ ngọt, thay vào đó tăng cường rau củ, trái cây tươi, ngũ cốc nguyên hạt và chất béo lành mạnh từ cá, các loại hạt và dầu thực vật. Đây là nền tảng giúp duy trì cân nặng hợp lý, giảm nguy cơ béo phì, một yếu tố ngày càng liên quan nhiều đến ung thư.

Hoạt động thể chất đều đặn cũng đóng vai trò quan trọng. Chỉ cần duy trì 30 phút vận động vừa phải mỗi ngày, như đi bộ nhanh, đạp xe hoặc chơi thể thao, đã có thể cải thiện miễn dịch, tăng cường tuần hoàn và giúp cơ thể chống lại các yếu tố gây bệnh. 

Song song đó, việc hạn chế rượu bia và tránh xa thuốc lá là nguyên tắc vàng. Các nghiên cứu đã chứng minh rằng ngay cả lượng rượu nhỏ thường xuyên cũng làm tăng nguy cơ một số loại ung thư.

Ngoài ra cần chú ý đến yếu tố môi trường. Việc giảm tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng gay gắt, sử dụng kem chống nắng và trang phục bảo vệ có thể giúp phòng ngừa ung thư da. Trong bối cảnh vi nhựa và hóa chất độc hại đang hiện diện khắp nơi, việc chọn thực phẩm và sản phẩm tiêu dùng an toàn, có nguồn gốc rõ ràng cũng là bước bảo vệ cần thiết.

Về y tế dự phòng, tiêm vắc xin cũng là công cụ hiệu quả: Vắc xin ngừa HPV giúp phòng ngừa ung thư cổ tử cung, hầu họng và một số loại ung thư khác liên quan đến vi rút này; còn vắc xin viêm gan B giúp giảm đáng kể nguy cơ ung thư gan.

Quan trọng hơn cả, người trẻ nên tập thói quen lắng nghe cơ thể. Đừng bỏ qua các dấu hiệu bất thường như đau bụng kéo dài, sụt cân không rõ nguyên nhân, chảy máu bất thường hay mệt mỏi triền miên. 

Nếu có triệu chứng, hãy chủ động đi khám và yêu cầu kiểm tra kỹ lưỡng. Nhiều trường hợp chỉ phát hiện bệnh nhờ sự kiên trì và cảnh giác từ chính người trong cuộc.