Truyện tranh Việt Nam: Làn gió mới của văn hóa đại chúng

Việt Nam những năm gần đây chứng kiến một làn sóng sáng tác mới: ngày càng nhiều tác phẩm truyện tranh của họa sĩ Việt Nam ra mắt, khai thác đa dạng chủ đề. Truyện tranh Việt Nam đang là hiện tượng mới của văn hóa đại chúng.

Ngày 28/9 tới đây, Du Bút ra mắt cuốn sách Biết ra sao ngày sau của tác giả Lê Phan. Đây là cuốn tự truyện bằng tranh (graphic memoir) do tác giả Lê Phan sáng tác, cũng là tác phẩm thứ 10 của họa sĩ này.

Điểm đáng chú ý của Biết ra sao ngày sau là câu chuyện mà cuốn sách lựa chọn. Qua lời kể của tác giả về tuổi thơ, gia đình, tình yêu, mất mát, bản dạng, sự trưởng thành, người đọc trẻ dễ có nhiều liên hệ với chính mình. Tác phẩm là một lát cắt chung của đời sống thế hệ 8x, 9x, với suy tư, trăn trở về danh tính mà nhiều độc giả có thể đã trải qua trong những “trận chiến” riêng mình.

Cuốn Biết ra sao ngày sau của tác giả Lê Phan. Ảnh: Du Bút.

Truyện tranh Việt nay khám phá những chủ đề và xung động cảm xúc có phần trầm lắng, yên tĩnh hơn, nhưng tạo nhiều đồng cảm với độc giả lứa tuổi 20-30. Không chỉ vậy, truyện tranh Việt còn đang đi sâu vào những câu chuyện gai góc, cá tính hơn trước.

Trước đó không lâu, tháng 7/2025, Dreams ON! Volume 1 từ Comic Land Productions đã ra mắt bạn đọc. Tác phẩm là tuyển tập 5 truyện tranh ngắn của 5 tác giả Việt: Khuất sau ánh mặt trời, Biển tro, Nắng trong tâm, Linh lưu, Labyrinth.

Comicola đầu năm nay cũng ra mắt tập cuối cùng của Truyện Ma Sau 6 Giờ của họa sĩ Lê Vũ Kiến Duy. Sự kiện được đông đảo bạn đọc chờ đón, nhiều người liên tục gọi, nhắn tin đặt trước.

Hoạt động xuất bản sôi nổi hơn trước, hoạt động triển lãm và cuộc thi về truyện tranh cũng tăng số lượng. Tháng 1/2025, Viện Pháp tại Việt Nam, Nhà xuất bản Kim Đồng và Phái đoàn Wallonie-Bruxelles tại Việt Nam phối hợp tổ chức Cuộc thi sáng tác truyện tranh. Cuối năm 2024, tại Đà Nẵng, triển lãm truyện tranh Thế giới cần nữ siêu anh hùng do Đại sứ quán Tây Ban Nha phối hợp của Hiệp hội Tác giả Truyện tranh, Hiệp hội Herstóricas Tây Ban Nha và cộng đồng Comicola cũng diễn ra.

Đây là những tín hiệu đáng mừng với độc giả truyện tranh, người làm truyện tranh trong nước.

Xu hướng khai thác tâm lý Việt, văn hóa Việt

Trước đây, truyện tranh thường được đánh giá cao về yếu tố giải trí, còn các yếu tố chiều sâu tâm lý, chủ đề tiếp cận, giá trị câu chuyện thường không có vị trí cao bằng dòng sách văn học. Tuy nhiên, quan điểm này dần thay đổi trong những năm gần đây, khi nội dung truyện tranh ngày càng đa dạng. Truyện tranh có thể truyền tải tốt những câu chuyện có sức nặng.

Chị Thanh Quỳnh - biên tập viên tại Du Bút - cho biết nội dung truyện tranh ngày nay không chỉ có những đề tài phiêu lưu, chiến đấu mà còn có truyện khai thác sâu những chủ đề tâm lý, lịch sử, văn hóa và cả tìm hiểu ngành nghề - những chủ đề thiết thực với cuộc sống.

Sau Covid-19, truyện tranh Việt Nam đang "hồi sinh" với một làn sóng sáng tác mới.

Chị Thanh Quỳnh, biên tập viên truyện tranh

Một số tác phẩm truyện tranh nước ngoài được dịch và phát hành tại Việt Nam cho thấy những biến chuyển này là vận động chung của truyện tranh trên thế giới. Có thể kể tới Chân Đăng - Phu mỏ người Việt ở Tân Thế Giới (Clement Baloup), một tác phẩm dùng truyện tranh để kể lại chân dung những người lính Việt ở hải ngoại, hay Anh em phi hành gia (Chuya Koyama) của Nhà xuất bản Trẻ giúp bạn đọc theo chân nhân vật chính chinh phục giấc mơ làm phi hành gia vào vũ trụ, Blue Period (Yamaguchi Tsubasa) khắc họa chân thực cuộc sống sinh viên Mỹ thuật và khát vọng làm họa sĩ, là tiền đề tốt cho các bạn trẻ muốn đi theo con đường hội họa sáng tạo.

“Ngay cả những câu chuyện tưởng chừng đơn giản cho thiếu nhi như Hilda (Luke Pearson) cũng chứa đựng thông điệp về tình bạn, gia đình, về sự khác biệt và vượt qua khác biệt - những chủ đề rất thiết thực với xã hội luôn biến đổi ngày nay”, chị Quỳnh cho biết.

Truyện tranh Việt Nam cũng không nằm ngoài dòng chảy này. Đại diện Du Bút nhận định, sau Covid-19, truyện tranh Việt Nam đang “hồi sinh” với một làn sóng sáng tác mới, bao gồm cả những họa sĩ trẻ có trải nghiệm học tập từ nước ngoài, và cả những họa sĩ từng gắn bó với sáng tác truyện tranh giai đoạn trước, nay trở lại với những tác phẩm chín muồi hơn.

Các tác phẩm chủ yếu dành cho đối tượng thiếu niên, có thể mở rộng đến cả người trưởng thành, kể câu chuyện dễ dàng đồng cảm bởi những người đồng trang lứa. Về nơi có nhiều cánh đồng (Phan) và Mùa hè bất tận (Lâm Hoàng Trúc) là những tác phẩm truyện tranh thể hiện vốn sống phong phú.

Truyện Ma Sau 6 Giờ của tác giả Lê Vũ Kiến Duy. Ảnh: Comicola.

Ngoài chủ đề phản ánh tâm lý, cuộc sống đương đại như trên, một xu hướng thứ hai của truyện tranh Việt Nam là tìm lại chất liệu văn hóa Việt Nam, và có nhiều tác giả đã làm thành công như Lilywiu cùng bộ Tàn Lửa, hay vũ trụ tái tưởng tượng những nhân vật lịch sử như Vạn Nhân Ký - Noãn (nhóm tác giả Linh Thạch) và Chiêu Hoàng Kỷ (Lê Thị Ngọc Linh, Nguyễn Hoàng Dương).

Xu hướng thứ hai này thực chất song hành cùng xu hướng phục dựng văn hóa, tìm lại bản sắc của người Việt trẻ những năm gần đây. Những câu chuyện có chất liệu Việt, con người Việt khiến các tác phẩm này có nhiều gắn kết với độc giả trong nước.

Ngoài hai xu hướng trên, truyện tranh ở Việt Nam đã manh nha có sự kết nối với các lĩnh vực khác để tạo ra sản phẩm phái sinh có chất lượng. Thí dụ, tác phẩm truyện tranh Dế Mèn phiêu lưu ký được họa sĩ Tạ Huy Long chuyển thể từ tác phẩm gốc của nhà văn Tô Hoài, sau được tiếp tục xây dựng thành kịch bản phim điện ảnh. Tương tự, bộ truyện Long thần tướng, bên cạnh xuất bản sách, nhóm tác giả còn bán bản quyền chuyển thể của tác phẩm.

Vạn Nhân Ký - Noãn đạt giải Đồng tại Japan International Manga Award. Ảnh: Du Bút.

Truyện tranh Việt Nam chờ đợi một tác phẩm lớn

“Theo góc độ của người làm nghiên cứu thị trường, nếu chỉ tiếp cận ở góc độ doanh thu hoặc lợi nhuận, chúng tôi đã không bắt đầu dự án truyện tranh”, chị Lương Thúy Phương, người sáng lập Comic Land Productions chia sẻ. Giả định trên được chị Phương đúc rát từ nhiều năm làm nghiên cứu thị trường, lý do là thị trường truyện tranh có “size of prize” (quy mô doanh thu - pv) nhỏ, ít nhất trong vài năm đầu.

Tuy nhiên vì mong muốn thực hiện một điều gì đó phục vụ cho hoạt động giải trí và giá trị tinh thần trong xã hội, chị cùng một người bạn vẫn lập ra Comic Land Productions.

Theo nhận định của chị Phương, truyện tranh Việt Nam dù có dấu hiệu khởi sắc nhưng vẫn còn gặp nhiều khó khăn. Xã hội thiếu khóa đào tạo chuyên môn cho lĩnh vực này: các khóa học vẽ, biên tập, kịch bản riêng cho mảng truyện tranh. Ngoài ra, người đọc Việt còn chuộng tác phẩm chia sẻ miễn phí.

Biến khó khăn thành cơ hội, nhiều họa sĩ truyện tranh trong mảng short comics (truyện tranh siêu ngắn, trang truyện khoảng 3-6 ô tranh) như Thỏ Bảy Màu, Én, Gia đình gãi ngứa… duy trì đăng truyện miễn phí trên Facebook, nhờ vậy có các đơn đặt hàng tác phẩm từ các nhãn hàng. Biến truyện tranh thành một sản phẩm của chiến dịch marketing cũng là một vận động mới của thị trường truyện tranh Việt.

Trước những thay đổi này, giám tuyển, nhà nghiên cứu truyện tranh độc lập ChuKim cho rằng thị trường có nhiều tín hiệu đáng mừng, song còn điểm cần suy ngẫm.

Thị trường có nhiều tác giả hơn, chủ đề tác phẩm đa dạng, phân khúc khách hàng phong phú nghĩa là tác giả có thể sống được với nghề. Tuy nhiên, truyện tranh Việt Nam gần đây không có tác phẩm lớn. “Trong thập niên 1990 chúng ta có Dũng sĩ Hesman, thập niên 2000 chúng ta có Thần đồng Đất Việt, đó là những tác phẩm lẫy lừng đã ghi dấu vào lòng bạn đọc, đạt được thành công lớn cả về kinh tế lẫn những giá trị mang tính pháp lý, trở thành bài học cho tất cả các thế hệ người làm truyện tranh Việt Nam. Còn sau đó, chúng ta chưa có thêm cú hit nào xuất hiện”, nhà nghiên cứu cho biết.

Thị trường truyện tranh Việt Nam hiện nay đang có nhiều điểm sáng, tuy nhiên còn nhiều bài toán cần giải quyết, cần sự tham gia của đa bên: người sáng tạo, đơn vị làm sách, các quỹ hỗ trợ, cộng đồng độc giả… Những tác phẩm truyện tranh của tác giả Việt ra mắt gần đây hứa hẹn sẽ là tiền đề để Việt Nam sớm tạo ra những tác phẩm lớn trong thời gian tới.