Trung Quốc chi bộn tiền, giới trẻ vẫn quay lưng với sinh con

Trung Quốc đang chật vật chi tiền để khuyến khích sinh đẻ nhưng thế hệ trẻ, mang nỗi hoài nghi về tương lai, gánh nặng chi phí và bất bình đẳng giới, lại ngày càng từ chối làm cha mẹ.

Năm 2024, dân số Trung Quốc tiếp tục giảm năm thứ ba liên tiếp khiến chính phủ áp dụng nhiều biện pháp khuyến khích người dân sinh con. Ảnh: Reuters

Zane Li, 25 tuổi, lớn lên tại một thị trấn nhỏ ở miền Đông Trung Quốc. Khi em gái Li chào đời, gia đình anh lâm vào cảnh nợ nần.

“Chúng tôi gần như không thể sống nổi”, Li nhớ lại. Từ lớp ba, Li đã phải thay cha mẹ làm việc nhà, phụ mẹ bán hàng. Chính những trải nghiệm này khiến anh sớm quyết định: sẽ không bao giờ có con.

Li không phải trường hợp hiếm. Một khảo sát của Viện Nghiên cứu Dân số YuWa tại Bắc Kinh cho thấy tỷ lệ sinh ở Trung Quốc tiếp tục lao dốc, bất chấp việc chính quyền đã cho phép sinh con thứ hai từ năm 2016 và con thứ ba từ 2021.

Năm 2024, dân số Trung Quốc giảm năm thứ ba liên tiếp - dấu hiệu rõ rệt của một cuộc khủng hoảng nhân khẩu học.

Từ “một con” đến “xin hãy sinh thêm”

Trong nhiều thập kỷ, Trung Quốc thực thi chính sách một con nghiêm ngặt để kiềm chế tăng dân số. Giờ đây, bức tranh đã đảo ngược: những đứa trẻ từng được sinh ra bất chấp lệnh cấm, nay lại được kêu gọi sinh thêm con.

Đầu năm 2025, chính phủ công bố gói trợ cấp 90 tỷ nhân dân tệ (hơn 12 tỷ USD) cho các gia đình có con nhỏ. Mỗi trẻ dưới ba tuổi sẽ nhận 3.600 tệ (khoảng 500 USD) mỗi năm. Đây là lần đầu tiên Trung Quốc triển khai chương trình trợ cấp nuôi con trên quy mô toàn quốc. Chi phí nuôi con tại Trung Quốc khá lớn khiến các gia đình trẻ đắn đo khi sinh con. Ảnh minh họa: Reuters Theo giáo sư Emma Zang, Đại học Yale, Mỹ, đây là tín hiệu cho thấy nhà chức trách đã nhận ra mức độ nghiêm trọng của tỷ lệ sinh thấp.

“Thông điệp là rất rõ ràng: chính quyền sẵn sàng chi tiền thực sự, chứ không chỉ kêu gọi. Nhưng câu hỏi còn lại là: liệu số tiền ấy có đủ sức thuyết phục?”

Thực tế, chi phí nuôi một đứa trẻ đến 18 tuổi tại Trung Quốc trung bình lên tới 538.000 tệ (75.000 USD), gấp 6 lần GDP bình quân đầu người. Ở Thượng Hải, con số vượt 1 triệu tệ (140.000 USD), còn ở Bắc Kinh xấp xỉ 936.000 tệ. Với mức chi tiêu này, khoản 500 USD mỗi năm, tương đương 9.000 USD cho 18 năm, chỉ được ví như “muối bỏ bể”. Tâm lý “nằm yên” Ngoài chi phí nuôi con, người trẻ còn phải đối diện giá nhà đất cao, áp lực công việc và thu nhập bấp bênh. Ở nhiều thành phố, tình trạng làm việc “996” (từ 9h sáng đến 9h tối, 6 ngày/tuần) vẫn phổ biến. Zhao, 29 tuổi, làm việc trong ngành tài chính ở Bắc Kinh, cho biết cô không dám nghĩ tới chuyện có con. “Tôi đi làm cả ngày, tối về chỉ còn vài tiếng nghỉ ngơi. Bạn bè tôi phần lớn cũng rơi vào guồng 996. Trong điều kiện như vậy, nuôi dạy một đứa trẻ gần như là bất khả thi”, Zhao chia sẻ. Cô nhớ lại tuổi thơ của mình, khi mẹ vừa phải đi làm vừa kèm cặp con học hành. “Tôi chứng kiến tận mắt gánh nặng của việc làm mẹ ở Trung Quốc. Tôi không muốn lặp lại cuộc đời ấy”, Zhao nói. Cùng lúc đó, một lối sống mới lan rộng: “nằm yên” (tangping), nghĩa là chấp nhận sống đơn giản, tránh cạnh tranh khốc liệt. Với nhiều người trẻ, việc không kết hôn hay không sinh con là một phần trong lựa chọn ấy. Gao, 27 tuổi ở Giang Tô, bày tỏ: “Bạn chỉ muốn có con khi tin rằng tương lai sẽ tươi sáng. Còn tôi thì không nhìn thấy điều đó”. Thách thức phía trước Các chuyên gia nhận định, nếu Trung Quốc không đồng thời cải cách chính sách lao động, giáo dục, bình đẳng giới và phúc lợi xã hội, thì trợ cấp tiền mặt khó có thể xoay chuyển tình thế. “Trong bối cảnh hiện tại, làm cha mẹ là sự hy sinh cực lớn, đặc biệt là với phụ nữ”, giáo sư Zang bình luận. “Nếu không cải thiện chế độ nghỉ thai sản cho nam, bảo vệ lao động nữ và hỗ trợ việc làm linh hoạt, tỷ lệ sinh sẽ còn giảm.” So với Nhật Bản hay Hàn Quốc - những quốc gia cũng đang vật lộn với khủng hoảng dân số, Trung Quốc mới chỉ ở giai đoạn đầu của quá trình già hóa. Song điểm chung là sự thay đổi trong kỳ vọng xã hội: thế hệ cha mẹ từng tin rằng học hành chăm chỉ sẽ đổi đời, trong khi con cái họ lại chứng kiến thực tế khắc nghiệt, khi bằng cấp không còn bảo đảm công việc.

Chuyển từ kế hoạch hóa sang trợ cấp là bước ngoặt lớn trong chính sách dân số của Trung Quốc. Nhưng để tái khơi dậy niềm tin, cần nhiều hơn một khoản tiền. Đối với thế hệ trẻ như Li, Gao hay Zhao, câu hỏi không phải là “được hỗ trợ bao nhiêu” mà là “tương lai sẽ trông như thế nào”. Khi các chính sách đi kèm với cơ hội việc làm, một môi trường sống bền vững và sự đồng hành thật sự của xã hội, có lẽ niềm tin vào việc xây dựng gia đình sẽ dần được khơi lại.