Trong kỷ nguyên AI: Đọc sách là lỗi thời, giới trẻ sẽ trả giá

Xu hướng nhờ AI "đọc hộ" của giới trẻ có thể khiến họ mất đi nhiều kỹ năng quan trọng, theo The Conversation.

Minh hoạ. Ảnh: Pexels.

Trong khi kỹ năng viết, tạo văn bản của AI đã nhận được rất nhiều sự chú ý, thì các nhà nghiên cứu và giáo viên chỉ mới bắt đầu nói về khả năng "đọc thay" của AI, cụ thể là đưa ra tóm tắt, phân tích hoặc so sánh một lượng lớn văn bản cho người dùng.

Nếu học sinh bị yêu cầu đọc một cuốn tiểu thuyết trước khi đến lớp, các em có thể đọc lướt qua phần tóm tắt cốt truyện và các chủ đề chính do AI cung cấp. Việc "đi tắt" này không phải là điều mới, nhưng trở nên nguy hiểm hơn nhiều trong kỷ nguyên AI.

“Đường tắt” từ nhiều thế kỷ trước

Trên thực tế, việc cung cấp tóm tắt cho các văn bản đã có từ rất lâu. CliffsNotes, nền tảng phổ biến về tóm tắt các tác phẩm văn học, đã có từ cuối những năm 1950. Nhiều thế kỷ trước, Hội Hoàng gia London đã bắt đầu biên soạn tóm tắt cho các bài báo khoa học xuất hiện trong ấn phẩm đồ sộ Philosophical Transactions của mình. Đến giữa thế kỷ 20, tóm tắt cũng đã trở nên phổ biến đối với các bài báo học thuật. Độc giả hiện có thể xem qua bản tóm tắt trước khi quyết định có nên đọc toàn bộ bài viết hay không.

Đến kỷ nguyên Internet, lối tắt này được mở rộng thêm. Ví dụ, ứng dụng Blinkist đang giúp cô đọng hầu hết cuốn sách phi hư cấu thành các bản tóm tắt dài khoảng 15 phút, được gọi là Blinks, có sẵn dưới dạng âm thanh và văn bản.

Tuy nhiên, AI tổng quát đã đưa những giải pháp thay thế như vậy lên một tầm cao mới. Các ứng dụng AI như BooksAI cung cấp tóm tắt và phân tích chuyên sâu mà trước đây chỉ con người mới làm được. Độc giả hoàn toàn không cần tự mình đọc sách.

Thậm chí, với các mô hình ngôn ngữ lớn hay công cụ chuyên dụng như Google NotebookLM, AI xử lý cả việc đọc và so sánh, thậm chí còn cung cấp những câu hỏi thông minh để đặt ra trong lớp học.

Còn trong thế giới học thuật, các dịch vụ AI như SciSpace, Elicit và Consensus kết hợp sức mạnh của công cụ tìm kiếm và các mô hình ngôn ngữ lớn. Chúng tìm kiếm các bài viết liên quan, sau đó tóm tắt và tổng hợp, giúp cắt giảm thời gian cần thiết để đánh giá tài liệu. Có lẽ việc tự mình đánh giá các nội dung và tự mình kết nối các ý tưởng học thuật đang dần trở nên thừa thãi.

Vấn đề từ bản thân người đọc?

Trên thực tế, từ trước khi AI tổng quát trở nên phổ biến, số người đọc sách, dù là để giải trí hay để học tập, đã giảm đi.

Tại Mỹ, số học sinh lớp bốn đọc sách để giải trí mỗi ngày đã giảm từ 53% vào năm 1984 xuống còn 39% vào năm 2022. Còn học sinh lớp tám thì giảm từ 35% năm 1984 xuống còn 14% năm 2023.

Khảo sát của tổ chức thúc đẩy văn hoá đọc National Literacy Trust năm 2024 tại Anh cho thấy chỉ có một trong ba học sinh từ 8 đến 18 tuổi cho biết các em thích đọc sách trong thời gian rảnh rỗi, giảm gần 9% so với năm trước đó.

Tình hình của sinh viên đại học cũng không mấy sáng sủa hơn. Một loạt bài báo gần đây ghi lại việc đọc sách đang diễn ra rất ít trong giáo dục đại học Mỹ. Các giảng viên đang giảm lượng bài đọc giao cho sinh viên vì sự từ chối tham gia của các em.

Đối với người lớn, theo YouGov, chỉ 54% người Mỹ đọc ít nhất một cuốn sách vào năm 2023. Tình hình ở Hàn Quốc thậm chí còn ảm đạm hơn, nơi chỉ 43% người lớn cho biết họ đã đọc ít nhất một cuốn sách vào năm 2023, giảm mạnh so với gần 87% vào năm 1994.

Tại Anh, vào năm 2024, 35% người lớn cho biết họ là “người ngừng đọc thường xuyên”, trước đây coi đọc sách là thói quen liên tục nhưng giờ thì không còn nữa. Trong số những người này, 26% cho biết lý do là dành nhiều thời gian cho mạng xã hội.

Cụm từ "người ngừng đọc thường xuyên" này giờ đây có thể áp dụng cho bất kỳ ai không còn ưu tiên đọc sách nữa, cho dù đó là do thiếu hứng thú, dành nhiều thời gian hơn cho mạng xã hội hay để AI đọc hộ.

Giá phải trả

Trong khi nhiều người đã nói rằng AI không thể đáp ứng nhu cầu giải trí, nâng cao kiến thức và phát triển bản thân, thì có một vấn đề còn lớn hơn: Đó là suy giảm khả năng nhận thức. Đã có nghiên cứu khoa học cho thấy khi người dùng càng dựa vào AI để thực hiện nhiều công việc thay họ, khả năng tư duy của họ ít được sử dụng hơn và ngày càng giảm đi.

Trong khi còn quá sớm để biết AI có thể ảnh hưởng như thế nào đến khả năng tự suy nghĩ lâu dài của con người, thì việc suy giảm thói quen đọc sách chắc chắn sẽ làm suy yếu khả năng phân tích và hình thành các diễn giải mang bản sắc riêng.

Ngoài ra, khi quá phụ thuộc vào AI để đọc thay, con người cũng bỏ lỡ rất nhiều điều vốn giúp quá trình đọc sách trở nên thú vị, như bắt gặp một đoạn hội thoại cảm động, thưởng thức một phong cách diễn đạt xuất sắc, hay tạo sự kết nối với một nhân vật.