'Trách nhiệm vòng đời' thúc đẩy tính bền vững ngành nhựa - Báo VnExpress

Thông tin nêu tại tọa đàm "Ngành nhựa Việt Nam trong kỷ nguyên vươn mình" diễn ra ngày 22/10, trong khuôn khổ lễ kỷ niệm 35 năm thành lập Hiệp hội Nhựa Việt Nam (VPA). Tại sự kiện, các chuyên gia cùng đối thoại về định hướng đổi mới sáng tạo, kinh tế tuần hoàn và trách nhiệm xã hội, tạo nền tảng để ngành nhựa cạnh tranh bền vững và mở hướng đi cho gần 5.000 doanh nghiệp lĩnh vực nhựa đang hoạt động tại Việt Nam, trong đó có hơn 90% là doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Về sự phát triển chung của ngành, bà Huỳnh Thị Mỹ, Phó chủ tịch kiêm Tổng Thư ký VPA, cho biết từ một ngành công nghiệp non trẻ chủ yếu phục vụ nội địa giai đoạn 1990-2000, ngành nhựa đã trải qua giai đoạn tăng trưởng vượt bậc. Giai đoạn 2005-2009 là thời kỳ bứt phá mạnh nhất, đạt mức tăng 23,4%, gấp đôi giai đoạn trước, nhờ đầu tư công nghệ và mở rộng xuất khẩu. Từ 2009-2014, tăng trưởng chững lại còn 9,7%, trước khi hồi phục lên 11,3% trong giai đoạn 2014-2023. Đặc biệt, năm 2024, ngành ghi nhận tốc độ tăng 23,9%, mức cao nhất trong gần 15 năm, phản ánh sự phục hồi mạnh và tiềm năng mở rộng sản xuất, xuất khẩu.

Về sản lượng, năm 1995, tổng sản lượng toàn ngành chỉ đạt 380.000 tấn. Đến năm 2020 đã vọt lên 7,86 triệu tấn và dự kiến cán mốc 9,215 triệu tấn vào cuối năm 2025.

Về xuất khẩu, ngành đã vươn ra hơn 190 quốc gia với kim ngạch tăng từ 336 triệu USD năm 2010 lên 3,2 tỷ USD năm 2020 và dự kiến cán mốc 7 tỷ USD năm 2025.

Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng cao cũng kéo theo nhiều yêu cầu xanh hóa trong thương mại quốc tế. Từ năm 2025, các doanh nghiệp trong chuỗi cung ứng, đặc biệt nhóm sản xuất bao bì nhựa sẽ phải đáp ứng các tiêu chuẩn EPR tại thị trường xuất khẩu và trong nước. Đây cũng là thời điểm các quy định về EPR trong Nghị định 08/2022/NĐ-CP của Việt Nam bắt đầu được áp dụng thực chất, yêu cầu doanh nghiệp báo cáo và thực hiện nghĩa vụ tái chế.

Theo bà Mai Hà Thanh Uyên, Giám đốc Phát triển bền vững Tập đoàn Dow khu vực Đông Nam Á, chính sách EPR yêu cầu các nhà sản xuất phải chịu trách nhiệm về toàn bộ vòng đời sản phẩm, từ khâu sản xuất đến khi sản phẩm trở thành rác thải. Điều này có nghĩa doanh nghiệp phải tham gia thu gom, tái chế hoặc xử lý sản phẩm sau khi người tiêu dùng sử dụng xong.

Trên thế giới, EPR được áp dụng sớm nhất tại Liên minh châu Âu vào đầu thập niên 1990, trong khuôn khổ Chỉ thị về bao bì và chất thải bao bì (Packaging and Packaging Waste Directive 94/62/EC). Hiện, nhiều quốc gia đã mở rộng sang các lĩnh vực khác như điện tử, pin, xe cũ, đồ gia dụng. Theo bà Uyên, đến năm 2030, hầu hết quốc gia sẽ có lộ trình EPR. Liên minh châu Âu đặt mục tiêu sử dụng 30% nguyên liệu tái chế trong bao bì nhựa vào năm 2030, trong khi xu hướng toàn cầu chuyển sang công nghệ tái chế từ nguồn nguyên liệu tái tạo thay vì chỉ dựa vào dầu mỏ.

EPR không còn là khái niệm mới, nhưng đang trở thành tiêu chuẩn bắt buộc trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Việc thực thi tốt chính sách này không chỉ giúp ngành nhựa giải quyết vấn đề ô nhiễm rác thải - vốn trầm trọng ở Đông Nam Á do hạ tầng tái chế thiếu đồng bộ - mà còn mở đường cho doanh nghiệp duy trì xuất khẩu, mở rộng thị trường và chủ động nguồn nguyên liệu. Tại Việt Nam, bao bì nhựa được xếp vào nhóm sản phẩm bắt buộc thực hiện EPR theo Luật Bảo vệ Môi trường 2020. Khi triển khai, các doanh nghiệp có thể tận dụng rác thải tái chế làm nguyên liệu sản xuất, giảm phụ thuộc nhập khẩu khi hơn 70% hạt nhựa hiện phải mua từ nước ngoài.

"EPR không phải thách thức mà là cơ hội cho gần 5.000 doanh nghiệp nhựa tại Việt Nam", bà nói.

Ông Đinh Đức Thắng, Chủ tịch Hiệp hội Nhựa Việt Nam, cho rằng ngành đang bước vào giai đoạn mới với nhiều yêu cầu khắt khe về môi trường, tiêu chuẩn xanh và thương mại quốc tế. "Các yêu cầu này không chỉ là thách thức mà trở thành cơ hội để ngành tái cấu trúc, đổi mới công nghệ và chuẩn hóa quản trị theo tiêu chuẩn ESG", ông Thắng nói.

Chủ tịch hiệp hội ũng nhấn mạnh, các quy định như EPR hay thiết kế sinh thái (ecodesign) không phải gánh nặng mà là động lực thúc đẩy đổi mới, giúp doanh nghiệp chủ động hội nhập.

Theo ông Thắng, giai đoạn tới, ngành cần tập trung vào 5 trụ cột: tăng trưởng bền vững theo chiều sâu; đẩy mạnh thiết kế sinh thái, thúc đẩy kinh tế tuần hoàn; nâng cao năng lực chứng nhận và truy xuất nguồn gốc; hợp tác đa bên giữa Nhà nước, doanh nghiệp và đối tác quốc tế; biến thách thức pháp lý thành lợi thế cạnh tranh. "Ngành nhựa là đầu vào của hàng loạt ngành công nghiệp chủ lực như dệt may, điện tử, thủy sản, nông nghiệp, da giày. Chúng tôi sẽ chủ động nguồn nguyên liệu, giảm phụ thuộc nhập khẩu, thúc đẩy phát triển công nghiệp hóa dầu nội địa và đồng thời phát triển bền vững, tuần hoàn, nhân văn hơn", ông nói thêm.

Hưởng ứng định hướng này, TP HCM xác định công nghiệp, trong đó có ngành nhựa, là một trong bốn trụ cột tăng trưởng chủ yếu. Phó Chủ tịch Thường trực UBND TP HCM Nguyễn Văn Thọ cho biết, thành phố cam kết tạo điều kiện thuận lợi để doanh nghiệp nhựa đổi mới công nghệ, chuyển đổi số và tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu. Thành phố cũng sẽ nghiên cứu cơ chế hỗ trợ liên kết giữa ngành nhựa với các ngành công nghiệp hỗ trợ, tăng cường hợp tác giữa doanh nghiệp - viện nghiên cứu - trường đại học, nhằm nâng cao năng lực công nghệ, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, hướng tới sản xuất xanh và kinh tế tuần hoàn.

Với tốc độ phát triển nhanh cùng sức ép tiêu chuẩn xanh ngày càng lớn, EPR đang trở thành phép thử quan trọng cho khả năng chuyển đổi của ngành nhựa Việt Nam - từ tăng trưởng số lượng sang phát triển bền vững, có trách nhiệm với môi trường và cộng đồng.

Thái Anh