Thương mại hóa đỉnh Everest và cuộc chơi sinh tử

Thảm kịch năm 1996 tại Everest phơi bày mặt tối, nơi thương mại hóa và đám đông biến hành trình chinh phục đỉnh cao thế giới thành cuộc chơi sinh tử.

Cảnh từ bộ phim Everest (2015). Ảnh: Trail to peak.

Ngày 10/5/1996, đỉnh Everest phủ đầy bão tuyết và băng giá trở thành nơi chứng kiến một trong những thảm kịch leo núi tồi tệ nhất lịch sử. Tổng cộng 33 nhà leo núi bắt đầu chinh phục đỉnh và sau đó 19 người bị mắc kẹt trên núi trong điều kiện khắc nghiệt, 9 người thiệt mạng vì chuyến leo núi.

Sau biến cố, Everest không còn là biểu tượng riêng của sức mạnh và kỹ năng. Sự thương mại hóa cùng những đoàn khách đông đúc đã biến ngọn núi thiêng thành điểm đến vừa hào nhoáng vừa chết chóc. Sức hút của Everest vẫn ngày càng mạnh mẽ, kéo theo cả những người leo núi chuyên nghiệp lẫn khách du lịch phiêu lưu.

Cuốn Hồi ký thảm họa Everest của Jon Krakauer kể lại chi tiết thảm kịch. Tác phẩm đã làm bùng nổ sự quan tâm toàn cầu, biến Everest từ một thách thức giới hạn thể chất thành hiện tượng văn hóa đại chúng.

Thảm kịch làm thay đổi Everest

Mùa xuân 1996, Everest chứng kiến sự đông đúc chưa từng có với khoảng 30 đoàn thám hiểm. Trong số này có ít nhất mười đoàn mang tính thương mại rõ rệt. Hai nhóm nổi bật nhất là Adventure Consultants do Rob Hall dẫn đầu và Mountain Madness của Scott Fischer. Mỗi khách hàng đã bỏ ra khoảng 65.000 đến 70.000 USD để tham gia chuyến đi. Rob Hall vốn là một huyền thoại của Everest khi từng đưa hàng chục người lên đỉnh thành công trong giai đoạn 1990-1995. Scott Fischer, người Mỹ, gia nhập “thị trường” Everest sau khi thấy thành công của Hall. Ngày 10/5 được chọn làm thời điểm chinh phục vì thường có thời tiết thuận lợi. Cả hai đoàn đều đặt kỳ vọng lớn vào hành trình này. Hồi ký thảm họa Everest của nhà báo Jon Krakauer kể về sự kiện làm 8 người chết trong chuyến leo lên đỉnh núi cao nhất thế giới. Đêm trước ngày định mệnh, ba mươi ba người khởi hành từ Trại Bốn, hướng về đỉnh. Từ Đèo Nam trở lên, mọi tính toán sống còn phụ thuộc vào oxy và thời gian. Các dây cố định để vượt qua đoạn hiểm trở như Bậc Hillary chưa được chuẩn bị hoàn chỉnh khiến việc di chuyển bị chậm lại. Tắc nghẽn bắt đầu xuất hiện khi hàng chục người chen nhau leo qua điểm nút. Khoảng hai giờ chiều, thời gian quay lại bắt buộc, đã bị nhiều người bỏ qua. Tác giả Krakauer lên đỉnh lúc hơn một giờ chiều và lập tức đi xuống. Fischer chỉ lên tới đỉnh lúc gần bốn giờ trong tình trạng kiệt sức. Hall vẫn cố gắng dìu khách hàng Doug Hansen của mình lên tới nơi, dù Hansen đã gần cạn kiệt sức lực. Cả hai chạm tới đỉnh muộn hơn hai giờ so với giới hạn an toàn. Khi nhiều người vẫn còn kẹt lại ở trên cao, một cơn bão tuyết ập tới. Tầm nhìn giảm xuống mức gần như bằng không. Gió mạnh và nhiệt độ lao dốc khiến tình hình trở nên hỗn loạn. Hall gọi bộ đàm xuống trại căn cứ, tuyệt vọng cầu cứu. Ông thông báo rằng Doug Hansen đã chết. Scott Fischer cũng mất tích trong bão khi sức lực đã cạn kiệt. Các hướng dẫn viên và khách hàng rơi vào tình thế khốn khổ. Andy Harris, đồng đội của Krakauer, biến mất sau khi nhường bình oxy cho người khác. Hai khách hàng tên Yasuko Namba và Doug Hansen đều thiệt mạng. Một người khác bị bỏ lại giữa bão trong tình trạng gần như đã chết nhưng sau đó sống sót kỳ diệu khi tự lần mò về trại. Khi Krakauer và những người khác xuống đến trại căn cứ, tổng cộng có chín người thuộc bốn đoàn thiệt mạng. Hai thủ lĩnh Hall và Fischer đều nằm lại trên núi. Đó là một góc nhìn trong thảm kịch 1996 trở thành mùa leo núi tang thương nhất trong lịch sử Everest. Cuộc chơi của đồng tiềnSau thảm kịch 1996, Everest không trở nên vắng vẻ mà ngược lại. Truyền thông đưa tin rầm rộ, sách Hồi ký thảm họa Everest của Jon Krakauer bán chạy, phim ảnh tái hiện thảm họa cuốn hút công chúng. Everest từ chỗ là điểm đến của giới leo núi chuyên nghiệp đã trở thành giấc mơ của nhiều người bình thường, chỉ cần họ có đủ tiền. Theo dữ liệu từ Himalayan Database, thập niên 1980 chỉ có chưa đến 2.000 lượt leo thử. Sang hai thập kỷ gần đây, con số này gần như gấp đôi, đạt khoảng 4.000 người mỗi thập kỷ. Nhu cầu tham gia không ngừng gia tăng đã biến Everest thành thị trường cạnh tranh, khuyến khích các công ty quốc tế và địa phương liên tục tung ra các gói dịch vụ để thu hút khách hàng.Hình ảnh từng đoàn người xếp hàng dài trên đường leo lên đỉnh Everest thường xuất hiện trên mạng xã hội. Ảnh: TikTok. Các công ty phương Tây như Alpine Ascents International hay International Mountain Guides thường giữ quy mô nhỏ và nhận không quá 10 khách. Mỗi đoàn có bốn hướng dẫn viên và một nhóm người bản địa hỗ trợ. Chi phí cho những chuyến đi như vậy lên đến 70.000 USD, bao gồm bình oxy, thiết bị và quá trình huấn luyện. Rồi một loạt công ty khác ra đời, chủ yếu do dân địa phương thành lập. Họ chào giá thấp hơn nhiều, đôi khi chỉ bằng một nửa và không yêu cầu kiểm tra thể lực hay kinh nghiệm leo núi của khách. Khâu tuyển chọn lỏng lẻo này đã dẫn đến tình trạng nhiều người chưa từng leo núi cao tham gia, rủi ro từ đó mà gia tăng. Trong mùa cao điểm, hàng dài người xếp hàng tại những đoạn thắt cổ chai như Bậc Hillary hay vùng tử thần trên 8.000 m. Hình ảnh dòng người chen chúc trên sườn núi lan truyền khắp thế giới. Sự nguy hiểm không chỉ đến từ thiên nhiên mà còn từ sự đông đúc này, một sự cố nhỏ có thể tạo hiệu ứng dây chuyền, đẩy cả đoàn vào thảm họa. Todd Burleson, một hướng dẫn viên giàu kinh nghiệm, chia sẻ với Washington Post: "Nếu có tiền, bạn có thể leo Everest". Khát vọng chinh phục ngọn núi cao nhất thế giới đã bị tận dụng triệt để. Leo lên đỉnh Everest gần như trở thành sản phẩm dịch vụ mà ai cũng có thể mua một suất trải nghiệm. Đọc được sách hay, hãy gửi review cho Tri Thức - ZnewsBạn đọc được một cuốn sách hay, bạn muốn chia sẻ những cảm nhận, những lý do mà người khác nên đọc cuốn sách đó, hãy viết review và gửi về cho chúng tôi. Tri Thức - Znews mở chuyên mục “Cuốn sách tôi đọc”, là diễn đàn để chia sẻ review sách do bạn đọc gửi đến qua Email: books@znews.vn. Bài viết cần gửi kèm ảnh chụp cuốn sách, tên tác giả, số điện thoại.

Trân trọng.