Thể thao thế giới đẩy mạnh việc kiểm tra giới tính

Khắp làng thể thao đỉnh cao với tiên phong là Liên đoàn Điền kinh thế giới đang đẩy mạnh các hoạt động đảm bảo công bằng giới tính trong thi đấu.

Cú đột phá của điền kinh

Mùa thu 2025 sẽ đánh dấu bước ngoặt trong lịch sử kiểm chứng giới tính của làng thể thao đỉnh cao, khi Liên đoàn Điền kinh thế giới (World Athletics - WA) công bố quy định mới yêu cầu xét nghiệm gene SRY - gene xác định giới tính nam. 

Theo đó, bắt đầu từ ngày 1‑9‑2025, tất cả VĐV muốn thi đấu ở hạng mục nữ tại các giải quốc tế nằm trong hệ thống xếp hạng thế giới, đều phải thực hiện một lần xét nghiệm trong đời tìm gene SRY qua lấy mẫu niêm mạc má (“cheek swab”) hoặc máu khô. 

Những VĐV có kết quả dương tính (có gene SRY) sẽ bị loại khỏi thi đấu ở hạng mục nữ. Trừ các trường hợp đặc biệt như rối loạn phát triển giới (DSD) nhưng thể hiện khả năng cạnh tranh không dựa vào testosterone. Hoặc từng được phép theo quy định cũ 2023, như Christine Mboma vẫn được thi đấu khi giữ testosterone dưới ngưỡng.

Không như các phương pháp cũ vốn tập trung vào hormone testosterone, quy định mới chuyển hướng sang xác định bản chất di truyền: liệu vận động viên đó có sở hữu gene SRY hay không, như một chỉ báo chắc chắn hơn về giới tính sinh học. 

Phương pháp xét nghiệm SRY này được đánh giá là ít xâm lấn, giống như một test kháng nguyên COVID, và chỉ thực hiện một lần trong đời với kết quả được mã hóa bảo mật trên hệ thống của WA. 

Đáng chú ý, phương pháp cũ - như đo testosterone hay kiểm tra nâng cao với DSD - từng vấp phải chỉ trích vì không công bằng, khó xác định một cách chắc chắn ai nên thi đấu ở hạng mục nữ.

Giới khoa học quốc tế phản ứng với quy định mới theo cách tích cực và thận trọng. Nhiều chuyên gia ủng hộ vì đây là bước rõ ràng để vạch ranh giới sinh học nhằm bảo vệ sự công bằng trong thể thao nữ. Đặc biệt trong bối cảnh DSD ngày càng trở thành tâm điểm xét tranh cãi. 

Tuy nhiên, không ít người cảnh giác vì gene SRY cũng có thể xuất hiện ở những trường hợp như Androgen Insensitivity Syndrome (AIS). Nó khiến họ có thể “thất bại” xét nghiệm SRY dù lẽ ra họ vẫn thuộc giới nữ, như từng xảy ra với những vận động viên ở Olympic thập niên 1990.

Nhìn chung, cộng đồng khoa học vẫn đang theo dõi. Và cần thời gian để đánh giá độ công bằng và nhân văn của phương pháp này trong dài hạn.

Xu hướng của thế giới

Quy định mới của WA xuất phát trong bối cảnh làn sóng thúc đẩy xét nghiệm giới tính đang lan rộng trong thể thao đỉnh cao. 

Tổ chức World Boxing đã áp dụng bắt buộc xét nghiệm SRY từ tháng 5‑2025. Trong khi Liên đoàn Thể thao dưới nước thế giới thì mở thêm hạng mục Open cho các vận động viên không đủ điều kiện vào hai hạng truyền thống. 

Ở góc chính trị, Tổng thống Mỹ Donald Trump mới đây tuyên bố sẽ triển khai xét nghiệm cho tất cả nữ VĐV tại Olympic Los Angeles 2028. 

Thậm chí Mỹ cho biết sẽ thành lập một phái đoàn đặc nhiệm do ông đứng đầu, làm rõ giới tính sinh học nhằm “ngăn đàn ông giả làm phụ nữ thi đấu”. 

Những diễn biến này cho thấy thế giới thể thao và cả chính trường đang đẩy mạnh cơ chế kiểm tra giới tính, với quyết tâm “giới tính không thể vượt trên sinh học” như lời Chủ tịch Sebastian Coe của WA.

Không thể phủ nhận rằng các tranh cãi gần đây, như vụ Imane Khelif (boxing Algeria) và Lin Yu‑ting (boxing Đài Loan) tại Olympic Paris 2024. Dù cả hai đã được IOC cho phép thi đấu nhưng vẫn gây tranh cãi lớn về chuyện công bằng giới tính.

Làng thể thao thế giới đang ở ngã rẽ: một bên là quyền tự do cá nhân, bảo vệ bản dạng và tính nhân văn; bên kia là áp lực phải đảm bảo môi trường thi đấu công bằng cho phụ nữ. 

Tuy nhiên, mọi chính sách dù xuất phát từ khoa học hay lợi ích chung vẫn cần tiếp nhận phản biện, để không gây tổn thương với những vận động viên thật sự thuộc giới nữ nhưng có ngoại lệ sinh học.