Thành viên Viện Hàn lâm Goncourt: Tôi muốn đàn ông đọc 'Con gái'

Là nhà văn nổi tiếng và ủng hộ phong trào nữ quyền, Camille Laurens - thành viên Viện Hàn lâm Goncourt của Pháp - nói bà viết để đàn ông hiểu phụ nữ hơn.

Khi biết người dịch tiểu thuyết Con gái và Bội ước sang tiếng Việt là một dịch giả nam, lại rất trẻ, nhà văn Camille Laurens bật cười đầy thích thú. Ở Pháp, bà từng nhiều lần nghe đàn ông tuyên bố thẳng thừng: “Tôi là con trai, nên tôi không đọc sách tên Con gái”. Sự từ chối ấy khiến bà thấy buồn cười.

“Nó giống việc bạn không cần biết nội dung ra sao, chỉ cần tiêu đề có vẻ ‘nữ tính’ là bạn đã gạt nó ra rồi. Điều đó nói lên rất nhiều điều về cách xã hội này đối xử với những gì mang tính nữ”, bà chia sẻ.

Camille Laurens là thành viên Viện Hàn lâm Goncourt, nơi trao những giải thưởng văn chương danh giá bậc nhất nước Pháp. Nhiều tác phẩm của bà nổi tiếng và được dịch ra hơn 30 ngôn ngữ. Nhà văn đã có chuỗi sự kiện giao lưu với độc giả Hà Nội, TP.HCM hồi cuối tháng 10 để chia sẻ về văn học, sự im lặng của phụ nữ, và kỳ vọng rằng văn chương có thể trở thành một nhịp cầu giữa nam - nữ giới.

Camille Laurens, sinh năm 1947 và là thành viên Viện Hàn lâm Goncourt. Trong ảnh, bà tham gia một buổi giao lưu với độc giả TP.HCM hồi tháng 10. Ảnh: Khánh Linh.

Viết để vinh danh nữ giới

Tác phẩm Con gái của Camille Laurens không khởi đầu như một tuyên ngôn về nữ quyền. Nhà văn người Pháp cho biết ý tưởng hình thành cuốn sách bắt đầu rất tự nhiên, khi bà đang ngồi viết và tình cờ nghe một bản tin về phong trào nữ quyền #MeToo. Cảm xúc trào dâng khiến bà ngay lập tức cầm bút, viết ra một danh sách dài những nỗi khổ mà bản thân từng trải qua khi là nữ giới.

“Tôi viết ra một danh sách tất cả nỗi thống khổ, những gì đau khổ khi sinh ra là một người con gái. Tôi không yêu cầu ai tôn trọng nữ giới hay giảm bớt đàn áp. Tôi chỉ muốn phơi bày những điều mà độc giả chưa từng thấy”, Camille Laurens chia sẻ.

Cuốn sách mang theo tinh thần được bà gọi là “féminine” (nữ tính) được thể hiện bằng cách trưng bày những góc khuất trong đời sống của người phụ nữ. Khi đưa bản thảo cho những người bạn nam cùng thời, Camille nhận về những phản ứng đầy bất ngờ. Có người sửng sốt khi biết một cô gái trẻ sợ bước ra đường ban đêm như một bản năng sinh tồn. Một người nói thẳng: “Ngồi trên tàu điện và thấy hai người đàn ông cũng khiến phụ nữ bất an vậy sao?”. Với Camille, điều đó chứng tỏ văn chương có thể mở ra những điều người khác chưa từng hình dung.

Sự đồng cảm từ độc giả nam không chỉ dừng lại ở nước Pháp. Khi đến Việt Nam, Camille Laurens bất ngờ biết người dịch Con gái là một nam dịch giả trẻ - Huỳnh Hữu Phước. Bà thừa nhận: “Tôi rất bất ngờ và cực kỳ thú vị. Bởi vì thông thường những tác phẩm của tôi khi dịch ra các thứ tiếng khác thì người dịch cũng là nữ. Việc này cho tôi thấy rằng một người đàn ông cũng có thể đọc và hiểu được nữ giới thông qua văn học”.

Hai cuốn sách của Camille Laurens. Ảnh: NXB Phụ nữ Việt Nam.

Đặc biệt, bà từ chối gọi mình là một nhà văn nữ quyền dù rõ ràng là văn chương của bà đã thực hiện vai trò đó một cách lặng lẽ và bền bỉ. Camille nhấn mạnh mình không cổ vũ căng thẳng giới mà chỉ muốn ghi lại trải nghiệm thật nhất của một người phụ nữ sống giữa định kiến và khát khao được thấu hiểu.

Dù thừa nhận chưa thể tin tưởng tuyệt đối vào viễn cảnh bình đẳng giới, Camille Laurens vẫn nhìn thấy thay đổi. “Giờ đây, nhiều người đàn ông đã biết lắng nghe và sống hòa nhã hơn. Họ hiểu phụ nữ hơn, và biết cách chia sẻ gánh nặng”, bà nói.

Khi được mời tóm tắt văn nghiệp của mình trong một câu, nhà văn sinh năm 1957 không ngần ngại: “Tôi viết để vinh danh phụ nữ”.

Không biết tại sao sách được dịch ra 36 ngôn ngữ

Camille Laurens mô tả việc tác phẩm của mình được dịch ra hơn 36 ngôn ngữ là một điều “kỳ diệu”. Theo bà, điều đó xảy ra giống một “sự hợp soạn giữa tác giả và nhà xuất bản”. Bà chỉ có thể tin tưởng hoàn toàn vào dịch giả, trao toàn bộ ý niệm của mình cho họ. Đó là những “nhà văn viết lại lời người khác bằng giọng của chính mình”.

Là một người yêu ngôn ngữ và thường xuyên “chơi chữ” khi viết, Camille hiểu rõ rào cản khi dịch tác phẩm văn chương. Đối với Camille, dịch thuật là nghệ thuật thứ hai sau văn chương.

Bà chia sẻ: “Người dịch phải là một nhà văn. Không phải vì họ kể câu chuyện của riêng mình, mà bởi họ cần tái tạo văn bản bằng sự chính xác và sáng tạo ngang với tác giả gốc”.

Huỳnh Hữu Phước, shipper nói tiếng Pháp từng được chú ý vào năm 2022, là người dịch hai tác phẩm của nhà văn Camille Laurens. Ảnh: P.N.

Dịch giả Huỳnh Hữu Phước, người chuyển ngữ Con gái và Bội ước, chia sẻ trải nghiệm dịch tác phẩm của Camille khiến anh trưởng thành về kỹ năng lẫn nhận thức giới. “Lúc dịch, tôi thấy mình đấu tranh tư tưởng rất nhiều. Nhưng khi trung thành với văn bản, tôi dần hiểu hơn về mẹ, về chị, về phụ nữ nói chung. Tác phẩm khiến tôi lớn hơn về mặt nội tâm”, anh nói.

Từ góc nhìn nghiên cứu, TS Hà Thanh Vân đánh giá dịch thuật không thể tách rời yếu tố văn hóa và sự may mắn. “Văn học là chiếc cầu nối con người với con người. Tác phẩm có thể được dịch nhiều không chỉ nhờ chất lượng văn chương, mà còn nhờ nhu cầu hiểu biết, giao lưu và đôi khi, là nhờ ‘thiên thời địa lợi nhân hòa’”, bà chia sẻ.

Ngoài ra, TS Vân cho rằng tác phẩm của Camille Laurens không chỉ chạm đến những vấn đề của riêng phụ nữ Pháp, mà còn phản ánh những trải nghiệm mang tính phổ quát. Dù xuất phát từ bối cảnh châu Âu, các vấn đề về giới, vai trò của người mẹ, hay khát vọng được thấu hiểu trong Con gái vẫn cộng hưởng mạnh mẽ với độc giả Việt Nam. Ở đây, người phụ nữ cũng đang tìm kiếm tiếng nói riêng trong đời sống văn chương và xã hội.

Bà cho rằng nếu như văn học Pháp có truyền thống nữ quyền mạnh mẽ, thì văn học Việt Nam đương đại đang chứng kiến ngày càng nhiều tác phẩm thể hiện tiếng nói nữ giới một cách tự tin và đa chiều. Những buổi giao lưu như với Camille Laurens vì thế không chỉ là dịp tiếp cận văn học thế giới, mà còn là chất xúc tác để văn học Việt mở rộng đối thoại, khẳng định vị trí và bản sắc trong dòng chảy toàn cầu.