Tại sao 'Chùm nho phẫn nộ' vẫn gây ám ảnh sau hơn 80 năm?

Xuất bản năm 1939, "Chùm nho phẫn nộ" (The Grapes of Wrath) của John Steinbeck không chỉ là một cuốn tiểu thuyết nổi tiếng mà còn trở thành biểu tượng phản ánh hiện thực dữ dội của nước Mỹ thời đại khủng hoảng.

Tác phẩm mang về cho Steinbeck giải Pulitzer và góp phần đưa ông trở thành chủ nhân giải Nobel Văn chương năm 1962.

Đặt trong bối cảnh hàng triệu người Mỹ rơi vào thất nghiệp và mất đất, cuốn sách theo chân gia đình Joad - những nông dân bị đẩy vào cảnh phiêu tán vì hạn hán, nợ nần và sự siết chặt tàn nhẫn của các tập đoàn tài chính. Khi bị buộc rời bỏ mảnh đất tổ tiên, họ lên đường tới California với hy vọng đổi đời, nhưng hành trình ấy chỉ phơi bày nhiều bất công và tuyệt vọng hơn.

Chùm nho phẫn nộ được đánh giá cao nhờ cách Steinbeck soi chiếu nỗi đau xã hội bằng giọng kể nhân văn, không bi lụy nhưng đầy ám ảnh. Tác giả để chính người nghèo cất lên tiếng nói của họ: tiếng kêu trước sự vô cảm của guồng máy kinh tế, của nỗi mất mát quê hương và cả sự vùng dậy âm ỉ của tầng lớp bị áp bức, đúng như ý nghĩa nhan đề những chùm nho phẫn nộ đang dần chín.

Nhân vật Tom Joad – người con trai trụ cột của gia đình là hình tượng tiêu biểu cho sự thức tỉnh của tầng lớp lao động. Từ khao khát sống yên ổn, Tom dần nhận ra mình thuộc về cộng đồng những người khốn khó. Lời tuyên bố nổi tiếng: “Ở đâu có bất công, ở đó con có mặt” đã vượt khỏi khuôn khổ một nhân vật văn chương, trở thành biểu tượng phản kháng của cả một thế hệ.

Một trong những điểm nổi bật của tác phẩm là cấu trúc đan xen hai hình thức tự sự: câu chuyện đời của gia đình Joad và những chương mang tính phác thảo xã hội. Sự chuyển dịch liên tục giữa các lớp kể giúp người đọc nhìn rõ bi kịch cá nhân trong bối cảnh toàn cảnh nước Mỹ rối loạn, thất nghiệp và bạo lực những năm 1930.

Tác phẩm do Bách Việt phát hành tại Việt Nam cũng nhấn mạnh vẻ đẹp nhân văn xuyên suốt câu chuyện: tình thân bền bỉ của gia đình Joad, sự đùm bọc giữa những người nghèo, và hình ảnh Rose of Sharon cuối truyện - biểu tượng của lòng trắc ẩn và hy vọng trong thời khắc tối tăm nhất.