Tác giả 'Người đẹp Tây Đô' từng bán chanh muối để nuôi con

Tác giả tiểu thuyết “Người đẹp Tây Đô” từng bán chanh muối để nuôi con, làm mọi nghề liên quan đến chữ nghĩa để sống với văn chương. Giờ đây, bà viết để tri ân cuộc đời.

Phim "Người đẹp Tây Đô" do nhà văn Trầm Hương là người viết kịch bản và tiểu thuyết bản gốc. Ảnh: TFS.

“Tôi từng bán chanh muối, làm bánh, làm tất cả những gì liên quan đến chữ để nuôi con và nuôi giấc mơ văn chương”, nhà văn Trầm Hương, tác giả kịch bản phim Người đẹp Tây Đô, nhớ lại những năm tháng khó khăn. Một thời, nhuận bút có thể đổi lấy vàng. Giờ đây, không ít nhà văn ra sách vẫn phải tự bỏ tiền túi.

Với thế hệ đi trước, văn chương từng đủ sức nuôi sống người viết, thậm chí là giúp họ dư dả. Nhưng với nhiều cây bút trẻ hôm nay, viết lách chủ yếu là cách giữ lửa đam mê. Nghề văn vẫn đầy sức hấp dẫn nhưng sống bằng nó lại là điều hiếm ai nghĩ đến.

Từ câu chuyện của nhà văn Trầm Hương, người từng sống trong thời hoàng kim của văn chương, đến những trăn trở của các cây bút trẻ hôm nay, một lát cắt rõ nét về nghề văn được hé lộ. Ở đó, người ta thấy rõ những đam mê vẫn hừng hực nhưng con đường sống với chữ nghĩa ngày càng hẹp lại.

Trong bối cảnh TP.HCM đặt vấn đề phát triển công nghiệp văn hóa, trong đó có văn học, như một thành tố quan trọng của nền kinh tế tri thức, đòi hỏi những chính sách thiết thực từ cơ quan chức năng lẫn tư duy đổi mới, sáng tạo của người cầm bút.

Nguyễn Nhật Ánh là trường hợp đặc biệt

Nhà văn Trầm Hương, Phó chủ tịch Hội Nhà văn TP.HCM, thẳng thắn chia sẻ với Tri Thức - Znews khi nói về thu nhập của nghề viết. Bà kể cách đây hơn 20 năm, nhuận bút từ một bài báo có thể mua một chỉ vàng, kịch bản phim truyền hình tương đương một lượng vàng.

Cách đây hơn 20 năm, nhuận bút từ một bài báo có thể mua một chỉ vàng, kịch bản phim truyền hình tương đương một lượng vàng.

Nhà văn Trầm Hương

“Lúc đó viết là sống được, sống thoải mái nữa là khác. Bây giờ thì tình cảnh rất bi đát”, bà nói. Giờ đây, theo bà, kịch bản phim truyền hình được trả trung bình khoảng 8-10 triệu đồng, nhiều nơi còn trả thấp hơn.

“Tôi vừa ra mắt cuốn Hoa của nước về những bà mẹ Việt Nam anh hùng. Viết một cuốn sách tâm huyết, tự bỏ tiền in ra 1.000 cuốn, rồi tặng dần đến na đã 400 cuốn, cũng không kỳ vọng nhận lại đồng nào vì mình chỉ muốn viết để trả nợ cuộc đời”, nhà văn bày tỏ.

Theo nhà văn, thu nhập của người viết sa sút do hai yếu tố là báo chí thu hẹp biên chế, cắt giảm nhuận bút và công nghệ số bùng nổ, thay đổi hoàn toàn cách người trẻ tiếp cận thông tin. “Chúng ta phải chấp nhận quy luật đó. Nhưng nếu không có lộ trình hỗ trợ thiết thực, nhà văn sẽ mãi bị bỏ lại phía sau”.

Nhà văn Trầm Hương phát biểu tại Hội nghị tổng kết 50 năm văn học, nghệ thuật TP.HCM. Ảnh: Khánh Linh.

Giải pháp được bà đề xuất là mô hình “lộ trình sách”. Sau khi xuất bản một cuốn sách giá trị, cần có cơ chế để các tổ chức như Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên, thư viện… đặt mua số lượng nhất định. Như vậy, vừa hỗ trợ nhà văn về kinh tế, vừa đảm bảo tác phẩm đến tay bạn đọc đúng nơi, đúng giá trị.

Không thể sống chỉ nhờ văn chương, nhiều nhà văn buộc phải sử dụng “văn học ứng dụng”, nhà văn Trầm Hương gọi tên như thế. Bà từng làm kịch bản phim, viết sử, thậm chí làm bánh, làm chanh muối bán để có tiền nuôi con và “nuôi giấc mơ chữ nghĩa”. “Làm gì cũng được, miễn là tiếp tục được viết, được kể những câu chuyện của đất nước và con người Việt Nam”.

Theo bà, thế hệ cầm bút trẻ hiện nay ít ai còn nghĩ rằng có thể sống được bằng văn chương. “Các bạn viết vì đam mê, vì yêu nghề chữ nghĩa chứ không kỳ vọng nuôi sống mình từ đó. Những người như anh Nguyễn Nhật Ánh là trường hợp đặc biệt, hiếm hoi”, bà nhận định.

Dù đối mặt với nhiều trở ngại, nhà văn Trầm Hương vẫn tin rằng “trong mờ mịt vẫn có những lối ra”. Theo bà, nếu người viết đủ đam mê, dấn thân và giữ được chất lượng tác phẩm, “viết tốt thì kiểu gì cũng có đất để dụng võ”, bởi văn chương đích thực luôn tìm được độc giả của mình.

Chưa bao giờ nghĩ kiếm sống bằng nghề văn

Trong bối cảnh nghề viết ngày càng khó đảm bảo thu nhập, nhiều nhà văn trẻ chọn cách sống bằng một công việc khác để duy trì đam mê văn chương. Viết không còn là "nghề chính" mà trở thành “nghề tay trái”, giúp họ tìm thấy giá trị tinh thần nhiều hơn là kinh tế.

Nhà văn Nguyễn Đinh Khoa là kiến trúc sư, đã có gần hai thập kỷ làm quản lý dự án xây dựng. Song, trong suốt 10 năm qua, anh còn được biết đến với một vai trò khác - một nhà văn. Tác phẩm đầu tay Độc hành của anh đoạt giải Văn học tuổi 20 năm 2018 và hiện anh là hội viên Hội Nhà văn TP.HCM.

Dù vậy, ngay từ đầu Đinh Khoa chưa bao giờ kỳ vọng có thể sống được bằng nghề viết. Theo anh, dù có thể mất đến 2-3 năm thực hiện, tiền nhuận bút của một cuốn sách thường chỉ chiếm khoảng 10% doanh số bán. Ví dụ, nếu cuốn sách bán được 1.000 bản với giá 100.000 đồng, tác giả chỉ nhận khoảng 10 triệu đồng.

“Công việc chính của tôi vẫn là kiến trúc sư quản lý dự án, viết văn là đam mê để dấn thân. Tôi viết với tâm thế bản thân mang được giá trị ý nghĩa đến cuộc sống, truyền tải thông điệp nào đó chứ không phải để kiếm tiền”, anh chia sẻ.

Nhà văn Nguyễn Đinh Khoa và Bùi Tiểu Quyên cho rằng nghề viết văn không phải công cụ kiếm tiền mà thuộc về đời sống tinh thần, mang giá trị ý nghĩa cho cuộc sống. Ảnh: NXB Trẻ, Hoàng Yến.

Nhà văn - nhà báo Bùi Tiểu Quyên hiện giảng dạy và làm báo song song với viết văn. Tác phẩm Cỏ đồi phương Đông của cô từng đoạt Giải thưởng Nhà văn Trẻ Hội Nhà văn TPHCM 2014. Tuy nhiên, cô thẳng thắn cho biết: “Tôi chưa từng nghĩ sẽ sống bằng văn. Viết văn là công việc thuộc về đời sống tinh thần”. Chính công việc báo chí và giảng dạy cho chị sự ổn định để không phải lo lắng chuyện thu nhập khi cầm bút.

Tôi chưa từng nghĩ sẽ sống bằng văn.

Nhà văn Bùi Tiểu Quyên

Cô nói thêm việc duy trì đời sống sáng tạo không hẳn phụ thuộc vào thời gian rảnh rỗi mà nằm ở nội lực và sự dấn thân. Nhà văn chia sẻ: “Dù bận rộn đến đâu, nếu thực sự có điều gì muốn nói ra bằng chữ, tôi sẽ viết. Sáng tác văn học là một quá trình âm thầm, dài hơi, không vội vàng, không câu nệ tiền bạc”.

Tại hội nghị tổng kết 50 năm văn học, nghệ thuật TP.HCM, Bí thư Thành ủy TP.HCM Trần Lưu Quang cũng chia sẻ quan điểm về thực trạng này. Ông nhìn nhận: “Tôi hiểu và rất chia sẻ với thực tế là nhiều nhà văn, nghệ sĩ không sống được bằng nghề. Họ phải làm thêm nhiều việc khác”.

Theo ông, chính sách hiện hành còn nhiều ràng buộc, khó tạo ra đột phá, dù lãnh đạo thành phố rất mong muốn hỗ trợ nhiều hơn cho người sáng tác. Ông cũng khuyến nghị người viết trẻ cần thay đổi tư duy tiếp cận công chúng trong thời đại mới.

“Phải làm sao khi tôi rờ vô cái điện thoại là có sách nói của nhà văn, sách phải lên đây cả. Còn nếu không, chúng ta sẽ thất bại bởi vì xu thế thế giới”, ông nói thêm việc tận dụng nền tảng công nghệ chính là một hướng đi thực tế để nhà văn tiếp cận bạn đọc rộng hơn trong bối cảnh hiện tại.