Sớm triển khai giải pháp tổng thể phòng, chống lũ rừng ngang vùng sông Bùi

Hằng năm, cứ vào mùa mưa bão, các địa phương ở phía tây Hà Nội lại đối mặt với nỗi lo lũ rừng ngang từ thượng nguồn sông Tích, sông Bùi. Hiện, Sở NN-MT đang nghiên cứu, đề xuất tổng thể giải pháp nâng cấp hệ thống đê điều, thủy lợi trên toàn thành phố nói chung và khu vực các vùng 'rốn lũ'.

Dân vùng "rốn lũ" ngán ngẩm vì năm nào cũng lụt

Chỉ cần một trận mưa lớn kéo dài, nước từ các triền núi Ba Vì, Lương Sơn (tỉnh Hòa Bình cũ) đổ về nhanh, khiến nhiều đoạn sông dâng cao đột ngột, tràn qua đê hữu Bùi đi qua địa bàn các xã Xuân Mai, Trần Phú, Quảng Bị (Hà Nội) gây ngập lụt cho các làng quê vùng trũng.

Khác với các hệ thống sông lớn như sông Hồng hay sông Đà, sông Tích và sông Bùi có diện tích lưu vực không quá rộng nhưng lại mang tính "nóng" và bất ngờ. Do địa hình rừng núi phía tây dốc, mưa xuống là dòng chảy tập trung nhanh, tạo ra lũ quét và lũ rừng ngang. Trong khi đó, hệ thống đê bao, cống tiêu thoát ở khu vực này còn hạn chế, nhiều đoạn đã xuống cấp.

Đầu tháng 10 vừa qua, do hoàn lưu bão số 10, nhiều người dân sống ngoài đê sông Bùi ở thôn Thuần Lương (xã Trần Phú) lại hớt hải chạy lũ khi mực nước sông lên 7,34 m (mức báo động 3 là 7 m).

Về làm dâu ở thôn Thuần Lương gần 30 năm, chị Đỗ Thị Dương (49 tuổi, ở thôn Thuần Lương, xã Trần Phú, Hà Nội) cho biết khoảng 8 năm trở lại đây, tình trạng ngập vùng "rốn lũ" sông Bùi ngày càng nặng. Trước kia, nước vẫn dồn về vùng này nhưng chỉ mấp mé bờ sông, không gây xáo trộn nhiều đến đời sống, sinh hoạt của người dân.

Mỗi lần ngập lụt là thì cuộc sống đảo lộn. Năm 2018, nhà tôi nuôi khoảng 1.000 con gà. Sau đó nước lũ dâng cao, dù nhờ người thân đến chạy lũ giúp nhưng đàn gà vẫn bị dịch mà chết, thiệt hại mất vài chục triệu đồng. Năm 2024, nuôi được đàn dê thì lại ngập lụt, phải dồn dê lên tầng 2 ở chung với người.

"Năm nào cũng cứ ngập lụt thế này khiến tôi thấy chán. Mỗi lần nước rút lại hối hả cọ rửa nhà cửa, rất vất vả. Chưa kể các bệnh ngoài da như ghẻ nước, đau mắt… chưa kể thiệt hại về kinh tế khi không kịp chạy tài sản", chị Dương than thở.

Theo thống kê, trong vòng 15 năm gần đây, có khoảng 5 lần nước tràn qua đê hữu Bùi gây ngập lụt cho nhiều xã vùng "rốn lũ". Lần đầu là năm 2008, khi Hà Nội trải qua trận lụt lịch sử trên diện rộng. Lần thứ hai vào tháng 10.2017, lần thứ ba vào tháng 7.2018, lần thứ tư vào tháng 8.2024.

Nghiêm trọng nhất là hồi tháng 9.2024, bão Yagi đã khiến 120 m đê trên địa bàn H.Chương Mỹ cũ bị sạt lở; 45.420 m đường giao thông nội đồng và 33.860m đường giao thông nông thôn bị ngập. Ngoài ra, có 54 thôn xóm bị ngập, với 4.885 hộ bị ảnh hưởng. Gần 1.800 ha lúa bị ngập, 414 ha ngô và rau màu, 775 ha cây ăn quả bị ảnh hưởng... Những ký ức ấy vẫn còn ám ảnh trong nhiều người dân vùng "rốn lũ" cho đến nay.

Trước thực trạng trên, Hà Nội và các địa phương ven sông đã triển khai nhiều biện pháp ứng phó. Trong ngắn hạn, lực lượng chức năng tăng cường trực ban 24/24 giờ trong mùa mưa lũ, lắp đặt hệ thống cảnh báo sớm, gia cố những điểm xung yếu trên đê, nạo vét kênh mương, khơi thông dòng chảy...

Phương án tổng thể có thể giải quyết vấn đề chống lũ rừng ngang

Mới đây, UBND TP.Hà Nội đã giao Sở NN-MT nghiên cứu, lựa chọn đơn vị tư vấn theo quy định, giàu kinh nghiệm về lĩnh vực thủy lợi để nghiên cứu, đề xuất tổng thể giải pháp nâng cấp hệ thống đê điều, thủy lợi trên toàn thành phố nói chung và khu vực các xã Xuân Mai, Trần Phú nói riêng; tổ chức không gian dân cư đối với các hộ dân trong vùng thường xuyên ngập úng.

Trong đó, lưu ý nghiên cứu các giải pháp như: trồng rừng; cải tạo, nạo vét, tăng dung tích các hồ chứa hiện có, xây dựng mới hồ chứa để cắt, giảm lũ, phòng, chống úng ngập; cải tạo, nạo vét, mở rộng sông Tích, sông Bùi, các trục tiêu hiện trạng; tái định cư các hộ dân sinh sống trong lòng sông, các vùng thường xuyên ngập lụt để mở rộng lòng dẫn sông Bùi, sông Tích phục vụ tiêu, thoát lũ, đảm bảo an toàn.

Nghe thông tin nêu trên, chị Đỗ Thị Dương bày tỏ sự phấn khởi vì thấy "thành phố thương bà con nhân dân vùng rốn lũ". Chị kỳ vọng khi giải pháp tổng được triển khai sẽ giúp người dân sống ven sông Bùi thoát cảnh "sống chung với lũ".

TS Vũ Trọng Hồng, nguyên Thứ trưởng Bộ NN-PTNT, đánh giá, phương án của Hà Nội mang tính chất tổng thể, quy mô lớn, có thể giải quyết vấn đề chống lũ rừng ngang.

Tuy nhiên, để giải quyết triệt để vấn đề lũ thì rất khó bởi lũ ở Việt Nam có nhiều điểm bất thường như môi trường thay đổi, thời tiết thay đổi theo thời gian.

"Tôi lấy ví dụ, hiện nay có dạng mưa cực đoan, mưa rất lớn trên 100 mm/ngày thì nhiều khu vực sẽ bị ngập, dạng mưa này trước đây rất ít gặp", ông Hồng nói và cho rằng, những kế hoạch, tính toán cần phải dựa vào những kinh nghiệm trước đây để ứng phó, phù hợp với môi trường hiện tại.

Cạnh đó, khi xây dựng, cải tạo, nâng cấp hệ thống đê sông Bùi, sông Tích phải phối hợp với Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn để dùng số liệu về tần suất lũ và dự báo dài hạn để tính toán cơ sở hạ tầng, hồ chứa chịu được mức độ bao nhiêu.

Chính quyền Hà Nội phải làm việc với địa phương thuộc đầu nguồn và hạ nguồn của sông Bùi, sông Tích để tính toán việc xả lũ, thoát lũ trước mỗi mùa mưa lũ.

Ông Hồng cho rằng, kế hoạch này rất cần thiết, phải triển khai sớm trong bối cảnh mưa lũ phức tạp. Ngoài những phương án trên, chính quyền địa phương cần có phương án di dân, sơ tán dân tạm thời trong khu vực vùng trũng.

Bài viết có sự phối hợp của Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội.