Sách giáo khoa thống nhất từ 2026, thực hiện ra sao?

“Bảo đảm cung cấp một bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc, cung cấp miễn phí từ năm 2030”, là một trong những điểm đáng chú ý Nghị quyết 71 của Bộ chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo.

Tri Thức - Znews đã cuộc trao đổi với bà Nguyễn Thị Việt Nga, Ủy viên Ủy ban Văn hoá - Xã hội của Quốc hội, trước chủ trương mới này.

Đâu là phương án hiệu quả?

Tại Nghị quyết chương trình hành động của Chính phủ, thực hiện Nghị quyết 71 của Bộ chính trị, Chính phủ yêu cầu Bộ GD&ĐT bảo đảm cung cấp một bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc, sử dụng từ năm học 2026-2027.

Theo bà Nguyễn Thị Việt Nga, việc viết lại một bộ sách giáo khoa trong vòng một năm đòi hỏi nỗ lực lớn. Thay vì bắt đầu từ con số 0, bà Nga cho rằng phương án hiệu quả nhất là tổng hợp, chọn lọc và điều chỉnh từ các bộ sách giáo khoa hiện hành.

Hiện nay, chúng ta đã có ít nhất 3 bộ sách đã được biên soạn, đang được giảng dạy rộng rãi trên toàn quốc. Đây là một nguồn tài liệu đáng kể để biên soạn bộ sách mới, bởi mỗi bộ sách đều đã qua quá trình thẩm định, qua thực tiễn triển khai, có đánh giá của giáo viên, học sinh và phụ huynh.

“Nếu biết khai thác, tích hợp và kế thừa, chúng ta có thể rút ngắn thời gian biên soạn, đồng thời bảo đảm chất lượng”, bà Nga nói.

Tuy nhiên, vị đại biểu quốc hội lưu ý việc biên soạn có kế thừa những bộ sách hiện hành không đơn thuần chỉ là lắp ghép, bê nguyên những phần nội dung của các cuốn sách hiện hành vào bộ sách mới, mà phải có sự chọn lọc, đánh giá, điều chỉnh sao cho tối ưu nhất.

Bà Nguyễn Thị Việt Nga chỉ ra ba vấn đề cần lưu ý khi biên soạn bộ sách thống nhất. Ảnh: NVCC.

Ba lưu ý khi biên soạn bộ sách thống nhất

Trước hết, bà Nga khẳng định biên soạn một bộ sách giáo khoa thống nhất là một nhiệm vụ quan trọng, bởi nó không chỉ tác động đến hàng triệu học sinh mà còn ảnh hưởng tới đội ngũ giáo viên và cả xã hội. Theo bà, có ba vấn đề lớn cần lưu ý khi biên soạn.

Thứ nhất là bảo đảm tính khoa học và hiện đại của nội dung. Bộ sách giáo khoa thống nhất phải dựa trên chương trình giáo dục phổ thông 2018, nhưng cần tiếp thu những thành tựu khoa học mới nhất, cập nhật thực tiễn trong và ngoài nước, đặc biệt là rút kinh nghiệm từ những lỗi, những "sạn" trong các bộ sách giáo khoa đã biên soạn trước, sao cho vừa đảm bảo chuẩn kiến thức, vừa phù hợp với đối tượng học sinh.

Bên cạnh đó, sách giáo khoa mới phải bớt tính hàn lâm và tăng lượng kiến thức phổ thông.

Thứ hai là bảo đảm tính thực tiễn và khả thi. Sách giáo khoa không chỉ để học sinh ghi nhớ mà phải gắn với năng lực, kỹ năng, đạo đức, giá trị sống.

Thách thức là cân bằng giữa yêu cầu chuẩn mực chung và đặc thù vùng miền. Một bộ sách thống nhất không có nghĩa là đồng loạt rập khuôn; cần thiết kế các phần nội dung mở, nội dung bổ trợ để địa phương, giáo viên và nhà trường căn cứ đặc thù vùng miền để linh hoạt áp dụng và sáng tạo.

Thứ ba là bảo đảm tính minh bạch, công khai trong quy trình. Một trong những lo ngại lớn nhất hiện nay là vấn đề lợi ích nhóm, thương mại hóa trong biên soạn sách giáo khoa. Nếu không kiểm soát tốt, một bộ sách giáo khoa thống nhất sẽ dễ trở thành "độc quyền mới".

Do đó, bà Nga cho rằng quy trình biên soạn, thẩm định, phát hành phải được minh bạch, có cơ chế phản biện xã hội và giám sát chặt chẽ.

Bà gợi ý nên thành lập hội đồng quốc gia về sách giáo khoa thống nhất, với sự tham gia của Nhà trước và Bộ GD&ĐT, các tác giả từ ba bộ sách hiện hành; các chuyên gia giáo dục, các nhà quản lý; đồng thời lấy ý kiến rộng rãi từ đội ngũ giáo viên cả nước.

Cơ chế phối hợp nên theo nguyên tắc tam quyền kiểm soát, bao gồm tác giả - nhà nước - xã hội. Sách trước khi phát hành phải trải qua phản biện công khai, lấy ý kiến rộng rãi.

Quốc hội cần giám sát tiến độ, chất lượng và chi phí bằng nhiều hình thức khác nhau. Điều này không chỉ đảm bảo minh bạch, đúng quy định của pháp luật mà còn củng cố niềm tin của xã hội với một bộ sách thống nhất.

Đại biểu Quốc hội nhận định biên soạn một bộ sách giáo khoa thống nhất là một nhiệm vụ quan trọng. Ảnh: Ngọc Bích.

Quan trọng ở cách sử dụng sách

Trao đổi thêm với Tri Thức - Znews về việc bảo đảm sự linh hoạt, sáng tạo khi cung cấp một bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc, bà Nguyễn Thị Việt Nga cho rằng điều quan trọng là cách chúng ta sử dụng sách.

Thứ nhất, sách giáo khoa chỉ là phương tiện, không phải mục tiêu. Sáng tạo trong dạy học phụ thuộc vào người thầy, phương pháp sư phạm, cách tổ chức lớp học. Ngay cả khi chỉ có một bộ sách, giáo viên vẫn có thể sáng tạo trong việc thiết kế bài giảng, gắn với thực tiễn địa phương, sử dụng học liệu mở, công nghệ số.

Thứ hai, một bộ sách thống nhất sẽ tạo ra một chuẩn chung, tránh tình trạng chênh lệch chất lượng giữa các bộ sách, đồng thời tạo nền tảng bình đẳng cho học sinh trên cả nước. Trên nền tảng đó, sự đa dạng có thể đến từ học liệu bổ trợ, tài nguyên số, các hoạt động ngoại khóa.

Thứ ba, theo bà Nga, chúng ta có thể học tập kinh nghiệm quốc tế. Nhiều quốc gia có một bộ sách giáo khoa thống nhất, nhưng vẫn bảo đảm sự sáng tạo trong dạy và học.

Ví dụ, ở Pháp, học sinh sử dụng bộ sách thống nhất toàn quốc, song giáo viên vẫn được quyền mở rộng, bổ sung tài liệu, tổ chức phương pháp dạy học riêng. Ở Nhật Bản, mỗi môn học có một bộ sách chuẩn, nhưng nhà trường khuyến khích sử dụng học liệu mở, học qua dự án, trải nghiệm.

Vì vậy, vị đại biểu Quốc hội cho rằng vấn đề cốt lõi là cơ chế hỗ trợ giáo viên sáng tạo, đổi mới phương pháp giảng dạy. Nếu Nhà nước có chính sách tập huấn, hỗ trợ học liệu, tạo điều kiện để giáo viên chủ động, thì một bộ sách thống nhất hoàn toàn có thể vừa đảm bảo chuẩn chung, vừa khuyến khích sáng tạo.