Sa sút trí tuệ sau đột quỵ - Báo VnExpress

BS.CKI Nguyễn Phương Trang, Trưởng đơn vị Kích thích từ trường xuyên sọ, Trung tâm Khoa học Thần kinh, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM, cho biết sa sút trí tuệ sớm là di chứng thường gặp ở người từng đột quỵ khiến trí nhớ, khả năng tư duy và kỹ năng sinh hoạt kém, đồng thời làm tăng nguy cơ trầm cảm, lo âu, mất động lực tập luyện phục hồi. Bởi đột quỵ khiến vùng não đảm nhiệm chức năng ghi nhớ, ngôn ngữ hoặc điều khiển hành vi bị ảnh hưởng. Người bệnh có thể mất khả năng lưu giữ thông tin mới, khó tập trung và chậm xử lý tình huống.

Theo bác sĩ Trang, có hai cơ chế chính dẫn đến sa sút trí tuệ sau đột quỵ. Thứ nhất, tổn thương trực tiếp do nhồi máu não hoặc xuất huyết não phá hủy mô thần kinh ở thùy trán hoặc thùy thái dương - trung tâm điều khiển trí nhớ và tư duy.

Thứ hai là tổn thương gián tiếp, đột quỵ làm gián đoạn kết nối giữa các vùng não, giảm lưu lượng máu não mạn tính, thúc đẩy thoái hóa thần kinh và hình thành các ổ nhồi máu nhỏ tái phát, dần gây suy giảm khả năng nhận thức. Riêng với người bệnh xuất huyết não, áp lực cơ học của khối máu tụ và các phản ứng viêm, độc tính phát sinh trong quá trình phân hủy tế bào máu có thể dẫn đến phù não, mở rộng vùng hoại tử.

Các yếu tố như tăng huyết áp, tiểu đường, rối loạn mỡ máu, rung nhĩ... làm tăng nguy cơ đột quỵ và đẩy nhanh quá trình suy giảm nhận thức về sau. Người lớn tuổi, từng bị cơn thiếu máu não thoáng qua hoặc có bệnh tim mạch nền thường dễ mắc tình trạng này hơn.

Như bà Lan, 59 tuổi, đột quỵ xuất huyết não cách đây một năm, được cứu chữa kịp thời. Gần đây, gia đình nhận thấy bà thường nhầm tên con cháu, đi lạc ngay trong khu phố quen thuộc. Kết quả khám tại khoa Thần kinh, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM, cho thấy bà bị sa sút trí tuệ mạch máu mức độ trung bình do tổn thương não diện rộng sau xuất huyết kết hợp tăng huyết áp không kiểm soát.

Tương tự, ông Hùng, 68 tuổi, đột quỵ nhồi máu não mạch nhỏ ở thùy trán trái, kèm nhiều ổ nhồi máu cũ ở vùng dưới vỏ. Sau điều trị nội khoa và phục hồi chức năng, vận động của ông cải thiện nhưng trí nhớ ngắn hạn suy giảm. Gần đây ông hay quên, khó ghi nhớ các thông tin mới, thường phải cần người hỗ trợ trong sinh hoạt hàng ngày.

Hiện ông Hùng và bà Lan được điều trị bằng thuốc cải thiện tuần hoàn não, tập phục hồi trí nhớ, trị liệu ngôn ngữ và kích thích từ trường xuyên sọ (TMS) nhằm kích hoạt các vùng não còn lành, hỗ trợ cải thiện chức năng nhận thức.

Song song với phục hồi vận động, bác sĩ Trang khuyên người bệnh sau đột quỵ nên tham gia các chương trình phục hồi chức năng nhận thức từ đầu hoặc khi có dấu hiệu bất thường, bao gồm luyện trí nhớ, luyện ngôn ngữ và rèn kỹ năng giải quyết vấn đề. Giai đoạn phục hồi tốt nhất thường bắt đầu từ 24 giờ sau khi xảy ra đột quỵ khi sinh hiệu đã ổn định, và kéo dài đến khoảng tháng thứ ba. Quá trình này cần kết hợp nhiều phương pháp để đạt hiệu quả cao.

Người bệnh sau đột quỵ cần khám định kỳ, kiểm soát các yếu tố nguy cơ mạch máu như huyết áp, đường huyết, mỡ máu... để làm chậm sự tiến triển suy giảm nhận thức và sa sút trí tuệ do mạch máu, tuân thủ phác đồ dự phòng sau đột quỵ. Tái khám định kỳ, đặc biệt trong 6-12 tháng đầu giúp phát hiện sớm rối loạn nhận thức và can thiệp kịp thời. Khi có dấu hiệu hay quên bất thường, thay đổi tính cách, giảm khả năng lập kế hoạch hoặc mất định hướng, gia đình cần đưa bệnh nhân đi khám sớm.

Các kỹ thuật chẩn đoán hiện hỗ trợ bác sĩ đánh giá toàn diện tình trạng mạch máu và tổn thương não, từ đó xây dựng phác đồ điều trị cá thể hóa. Một số phương pháp điều trị phổ biến như kích thích từ trường xuyên sọ, bài tập phục hồi chức năng nhận thức như luyện trí nhớ, ngôn ngữ và kỹ năng giải quyết.

Bệnh nhân cần duy trì chế độ ăn khoa học giàu rau xanh, cá, các loại hạt; hạn chế muối, đường, mỡ bão hòa. Tập thể dục nhẹ nhàng mỗi ngày và tham gia các hoạt động xã hội, đọc sách, chơi nhạc, trò chuyện thường xuyên cũng giúp kích thích và duy trì hoạt động của não bộ.

Phượng Thy

*Tên người bệnh đã được thay đổi