Nút thắt đã được gỡ, nhưng vẫn còn khoảng trống

Luật Đất đai năm 2024 và Nghị định 103/2024/NĐ-CP được ban hành với kỳ vọng là bước ngoặt trong cải cách thủ tục hành chính, đặc biệt trong lĩnh vực miễn, giảm tiền thuê đất cho doanh nghiệp. Dẫu vậy, chính sách mới tuy gỡ được một nút thắt lớn, lại để sót lại một khoảng trống quan trọng: Nhiều doanh nghiệp từng đủ điều kiện miễn giảm trước đây nhưng không làm thủ tục đúng hạn đã bị rơi vào bế tắc.

Một điểm tích cực của Nghị định 103 là quy định miễn, giảm tiền thuê đất mà không cần làm thủ tục, áp dụng tự động đối với các trường hợp đang trong thời gian ưu đãi. Cơ chế này phù hợp với thực tế ở những vùng khó khăn – nơi người dân và doanh nghiệp vẫn gặp hạn chế trong tiếp cận thủ tục hành chính và thông tin pháp luật.

Khó chồng khó

Tuy nhiên, điểm c, khoản 5, Điều 51 của Nghị định lại giới hạn phạm vi áp dụng chính sách, chỉ tính từ thời điểm 2024 trở về sau, không áp dụng hồi tố cho các giai đoạn trước đó – kể cả với những trường hợp đã có đủ điều kiện nhưng chưa kịp làm thủ tục vì lý do khách quan. Điều này khiến nhiều doanh nghiệp nông, lâm nghiệp tiếp tục bị truy thu tiền thuê đất cho giai đoạn 2006 – 2024.

Theo thống kê từ tỉnh Đắk Lắk, chỉ riêng 17 doanh nghiệp trong nhóm này đã bị truy thu tổng cộng hơn 54 tỷ đồng. Đây là gánh nặng không nhỏ trong bối cảnh phần lớn các doanh nghiệp đều đang nỗ lực phục hồi sau dịch bệnh, đối mặt với khó khăn kép về vốn, lao động và chi phí đầu vào.

Thực tế cho thấy, không ít trường hợp bị truy thu là những doanh nghiệp đã và đang bám trụ giữ đất rừng, tạo sinh kế cho người dân, đồng thời góp phần quản lý, bảo vệ rừng tại chỗ. Tuy nhiên, việc không được hưởng chính sách hồi tố lại khiến họ rơi vào thế bị động, không thể tiếp cận tín dụng, không có điều kiện lập phương án sử dụng đất, cũng như thiếu nguồn lực để duy trì sản xuất, chi trả lương cho người lao động. Trong khi đó, hàng nghìn héc-ta đất rừng đang đứng trước nguy cơ bị bỏ trống.

Điều đáng nói là trong khi các đơn vị sự nghiệp công lập được áp dụng cơ chế miễn truy thu dù chưa hoàn tất thủ tục, thì các doanh nghiệp tư nhân – những chủ thể trực tiếp tạo ra của cải, đóng góp vào ngân sách – lại không được hưởng ưu đãi tương tự.

Một số địa phương như Hà Nội và doanh nghiệp đã có văn bản kiến nghị gửi Bộ Tài chính, đề xuất áp dụng hồi tố chính sách miễn, giảm đối với các trường hợp đủ điều kiện, để bảo đảm công bằng. Dù vậy, do số lượng kiến nghị còn ít và phân tán, nội dung này vẫn chưa được Bộ Tài chính đưa vào dự thảo sửa đổi Nghị định.

Cần đồng bộ và linh hoạt

Chính sách “tự động miễn, giảm” nếu chỉ tính từ năm 2024 trở về sau thì chưa thực sự thấu lý đạt tình. Bởi lẽ, trước đây chính là giai đoạn mà người dân và doanh nghiệp hiểu biết hạn chế hơn, thông tin pháp luật chưa phổ biến, hệ thống quản lý còn phức tạp và thiếu hướng dẫn kịp thời. Họ là những người cần được hỗ trợ trước tiên. Một chính sách nhân văn không chỉ cần đúng thời điểm, mà còn cần xét đến hoàn cảnh thực tế, bảo đảm tính công bằng, hợp lý.

Để khắc phục những bất cập này, cần xem xét điều chỉnh điểm c, khoản 5, Điều 51 Nghị định 103/2024/NĐ-CP theo hướng mở rộng phạm vi áp dụng hồi tố đối với toàn bộ thời gian ưu đãi cho các trường hợp đã có đủ điều kiện.

Việc tháo gỡ một nút thắt là rất cần thiết, nhưng cần cân nhắc đến trường hợp những người đã đi trước, đã từng dũng cảm bám trụ với vùng đất khó, góp phần gìn giữ tài nguyên và tạo dựng sinh kế bền vững cho cộng đồng địa phương, cụ thể như Đắk Lắk – nơi mà nếu không có biện pháp hỗ trợ linh hoạt, các doanh nghiệp sẽ tiếp tục bị kiệt quệ, còn hàng nghìn hecta đất rừng sẽ bị lãng phí và suy thoái.