Nỗ lực chế tạo UAV giúp Nga xóa bỏ ưu thế của Ukraine

Tháng 10/2022, thế giới xôn xao khi quân đội Nga phóng cùng lúc 43 máy bay không người lái (UAV) tự sát Geran-2 để tập kích Ukraine, đánh dấu lần thực chiến đầu tiên của loại vũ khí này trong xung đột. Gần 3 năm sau, quân đội Nga triển khai tới 810 chiếc Geran và phi cơ mồi bẫy, hiệp đồng với 13 tên lửa các loại, nhắm vào loạt mục tiêu tại Ukraine trong ngày 7/9.

Điều đó đồng nghĩa với số lượng UAV tầm xa xuất hiện trong một trận tập kích của Nga đã tăng tới hơn 21 lần sau ba năm. Giới chuyên gia cho rằng số lượng UAV tự sát tăng mạnh, cũng như liên tục được ứng dụng những công nghệ và chiến thuật mới, giúp Nga xóa bỏ ưu thế mà Ukraine từng nắm giữ trong giai đoạn đầu xung đột và đặt ra hàng loạt thách thức to lớn cho đối phương.

Tổ chức Nghiên cứu Vũ khí Xung đột (CAR) có trụ sở tại Anh cho rằng Nga đã sao chép, cải tiến thành công mẫu Shahed-136 của Iran và bắt đầu tự sản xuất phiên bản Geran-2 nội địa chỉ vài tháng sau khi chúng bắt đầu tham chiến tại Ukraine. Nhà máy chế tạo dòng máy bay này hoạt động từ tháng 3/2023, sớm hơn một năm so với ước tính của phương Tây.

Các chuyên gia tại Viện Khoa học và An ninh Quốc tế (ISIS) tại Mỹ nhận định dây chuyền ban đầu chỉ lắp ráp UAV từ linh kiện do Iran chế tạo, nhưng Nga đã tự sản xuất phi cơ nội địa từ tháng 5/2023. Theo các tài liệu rò rỉ mà truyền thông Mỹ có được khi đó, nhà máy tại đặc khu kinh tế Alabuga đặt kế hoạch xuất xưởng tổng cộng 6.000 UAV tự sát Geran-2 trước tháng 9/2025.

Frontelligence Insight, nhóm phân tích dữ liệu tình báo ở Ukraine, hồi giữa năm ước tính Nga đang sản xuất trung bình hơn 60 UAV tự sát tầm xa Geran-2 mỗi ngày, tức là gần 1.850 máy bay mỗi tháng, trong giai đoạn tháng 2-4.

Đến tháng 7, các nhóm phân tích tình báo điều chỉnh lại ước tính, cho rằng nhà máy Alabuga đã đạt tốc độ xuất xưởng trung bình 3.000 chiếc Geran-2 mỗi tháng trong nửa đầu năm nay.

Theo thống kê của Bộ tư lệnh không quân Ukraine, Nga cũng tăng đáng kể tần suất và cường độ tập kích UAV tầm xa kể từ tháng 9/2024. Đây là thời điểm Nga bắt đầu phóng hơn 1.000 UAV mỗi tháng nhằm vào nước láng giềng.

Kể từ đầu năm đến nay, quân đội Nga đã phóng hơn 34.000 UAV tự sát và mồi nhử các loại nhằm vào mục tiêu ở Ukraine, gấp 9 lần so với cùng kỳ năm ngoái. Không quân Ukraine tuyên bố bắn hạ hoặc gây nhiễu khoảng 88% trong số này, giảm nhẹ so với tỷ lệ 93% trong năm 2024.

"Xung đột đã đến bước ngoặt mới về cách vận hành UAV, cả trên tiền tuyến lẫn trong những chiến dịch không kích tầm xa", Michael Kofman, chuyên gia tại viện nghiên cứu Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế có trụ sở tại Mỹ, nêu quan điểm.

Các chuyên gia phương Tây nhận định những con số nói trên là kết quả từ cuộc cách mạng trong sản xuất UAV ở Nga. Giới chức Nga đã phát tín hiệu từ cấp cao nhất rằng sản xuất UAV và thiết bị bay không người lái (drone) là ưu tiên hàng đầu của quốc gia, đồng thời huy động nhiều nguồn lực công và tư cho nỗ lực này.

Một số chuyên gia phương Tây nhận định Nga có thể chế tạo khoảng 30.000 UAV dòng Geran trong năm nay và tiếp tục tăng gấp đôi sản lượng vào năm 2026. Điều đó khiến Ukraine luôn phải chật vật đối phó các trận tập kích của Nga, dù đã phát triển hệ thống phòng không dày đặc với những khí tài hàng đầu do Mỹ và đồng minh sản xuất.

"Câu trả lời rất đơn giản và dễ hiểu. Nga ban đầu chỉ có thể phóng vài trăm UAV mỗi tháng, sau đó là 2.000-3.000 chiếc và giờ là 5.000-6.000. Chắc chắn sẽ có thêm nhiều UAV Nga vượt qua lưới phòng không Ukraine", Mykola Bielieskov, chuyên gia tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc gia của chính phủ Ukraine, thừa nhận.

Ngoài tăng số lượng, Nga cũng không ngừng cải tiến công nghệ, trang bị cho UAV những hệ thống dẫn đường tốt hơn, cải thiện năng lực chống nhiễu và lắp các loại đầu đạn mới. Moskva còn liên tục thay đổi chiến thuật tập kích UAV để gây khó khăn cho Kiev.

Những chiếc Geran-2 giờ đây luôn di chuyển theo bầy với đường bay phức tạp, nhằm vòng tránh khu vực có phòng không và gây khó cho nỗ lực đánh chặn. Quân đội Nga cũng phóng kèm UAV mồi bẫy làm bằng xốp nhựa và gỗ dán, một số chiếc còn được lắp thêm đầu đạn.

UAV Nga cũng thường tránh bay qua đồng trống, nơi Ukraine triển khai các tổ phòng không di động, và bay bám theo sông hoặc qua các khu rừng rậm. Chúng còn có thể tập kết ở vùng trời cách mục tiêu vài km, sau đó đồng thời công kích để tăng tỷ lệ vượt qua lưới phòng không.

Khi Nga tăng sản lượng UAV tầm xa, phòng không Ukraine phải vội vã tìm cách mới để hạ chúng. Nhiệm vụ đối phó UAV được giao cho các đơn vị phòng không trang bị pháo và súng máy hạng nặng, cũng như lực lượng tác chiến điện tử.

Những tổ hợp phòng không đắt tiền do phương Tây chế tạo, như Patriot và IRIS-T, được dùng để bảo vệ hạ tầng quan trọng và đô thị, chủ yếu nhắm vào tên lửa Nga.

Konrad Muzyka, chuyên gia của công ty tư vấn Rochan có trụ sở tại Ba Lan, nhận định khả năng đối phó UAV của quân đội Ukraine tồi tệ hơn những gì họ công bố. "Tôi cho rằng họ bắn được ít UAV hơn số liệu trong các bản tin cập nhật chiến sự", Muzyka cho hay.

Ngoài các ổ hỏa lực di động và tác chiến điện tử, quân đội Ukraine cũng bắt đầu triển khai drone đánh chặn giá rẻ để đối phó UAV Geran-2 của Nga. Tuy nhiên, chuyên gia Kofman đánh giá loại vũ khí này vẫn chưa phát huy được tác dụng cụ thể.

"Nếu Ukraine mở rộng được quy mô triển khai drone đánh chặn, họ có thể đối phó các cuộc tập kích với lượng lớn UAV của Nga. Vấn đề nằm ở sản lượng và quy mô triển khai", ông nói.

Tại tiền tuyến, Nga cũng đang thu hẹp khoảng cách với Ukraine trong lĩnh vực tác chiến drone cỡ nhỏ. Đây là dấu hiệu đáng lo ngại với Kiev, do nước này từ lâu đã dựa vào ưu thế drone để bù đắp thiếu hụt về quân số và trang bị vũ khí.

Nga tiên phong trong sử dụng rộng rãi drone cáp quang, nổi bật nhờ khả năng miễn nhiễm với các biện pháp gây nhiễu, với tầm hoạt động hàng chục km. Bộ Quốc phòng Nga đã thành lập Rubikon, đơn vị tinh nhuệ chuyên về tác chiến drone, và đang hướng tới xây dựng quân chủng riêng chuyên vận hành thiết bị không người lái.

"Lợi thế của Ukraine đã giảm sút trong những tháng qua, khi các đơn vị chuyên vận hành drone tinh nhuệ của Nga bắt đầu ra mặt trận. Quá trình triển khai UAV và drone cũng được Moskva tổ chức tốt hơn, khiến Kiev ngày càng đối mặt với nhiều bất lợi", Kofman đánh giá.

Nguyễn Tiến (Theo Irish Times, AFP, AP)