Nhiều hệ lụy khi nghiện lướt video ngắn

Video ngắn đang "chiếm sóng" mọi nền tảng mạng xã hội, thu hút hàng triệu người dùng mỗi ngày, nhiều người mê tới nỗi "không thể dứt ra được"

Theo báo cáo "Nhu cầu giải trí số 2024 - 2025" của Appota, người Việt dành trung bình 70 phút/ngày để xem video dài trên YouTube và gần 60 phút/ngày cho video ngắn (short video) - chủ yếu ở mạng xã hội TikTok.

Xu hướng của mạng xã hội, báo chí

Một khảo sát khác cho thấy người dùng Việt Nam ưa chuộng video có độ dài dưới 3 phút, thậm chí nhiều người trẻ chỉ xem những clip ngắn dưới 1 phút.

Theo ghi nhận, không chỉ TikTok - nền tảng video ngắn phổ biến nhất tại Việt Nam với hơn 67 triệu người dùng - mà hầu hết các mạng xã hội lớn như Facebook, Instagram, YouTube đều đã tích hợp video ngắn. Mới đây nhất, nền tảng nội địa Zalo cũng ra mắt Zalo Video với giao diện dễ tiếp cận và nhiều ưu thế khác, dù chưa có sức hấp dẫn bằng các nền tảng xuyên biên giới.

Sự bùng nổ của video ngắn trên mạng xã hội khiến ngay cả các cơ quan báo chí cũng phải nhập cuộc. Chẳng hạn, VnExpress mới đây ra mắt VnE-GO chuyên đăng tải video ngắn, hay VietnamPlus với mục Short Video...

Nhiều người dùng ngày càng dành thời gian cho loại hình nội dung này, đồng thời thay đổi thói quen tiếp nhận thông tin và giải trí trực tuyến. "Tôi chỉ định lướt mạng vài phút trước khi ngủ nhưng cuối cùng lại bị cuốn vào vô số nội dung ngắn về phim ảnh, ẩm thực hay các trò trêu chọc trên TikTok, YouTube" - chị Hồng Minh (TP HCM) nói và cho biết lướt video ngắn đã trở thành thói quen khó bỏ.

Tương tự, Phương Thảo, nhân viên marketing ở TP Hà Nội, cũng nghiện xem video trên mạng. "Cuối tuần không phải đi làm, tôi có thể xem video ngắn 8 - 10 giờ mỗi ngày. Nhiều lúc xem mà chẳng nhớ nội dung, chỉ lướt qua vài giây rồi chuyển sang video khác. Từ khi nghiện dạng video này, tôi thấy trí nhớ và khả năng tập trung giảm hẳn" - Thảo thừa nhận.

Người dùng mạng xã hội mê lướt video ngắn không chỉ bởi sự lôi cuốn của dạng thông tin này mà còn do tâm lý sợ bỏ lỡ "hot trend", sợ lạc hậu. Chưa kể, video ngắn thường cập nhật thông tin nhanh, đi thẳng vào vấn đề, cho người dùng cảm giác có thể tiết kiệm được thời gian. Tuy nhiên, sức hấp dẫn của video ngắn khiến họ xem hết video này đến video khác, dẫn đến mất thời gian gấp bội.

Thế hệ "đu trend"

Không chỉ người lớn, mà trẻ em cũng bị ảnh hưởng bởi video ngắn tràn lan trên mạng. Chị Hoàng Thu Hằng (TP HCM) kể con gái 4 tuổi của chị thường xuyên nói những cụm từ vô nghĩa mà chị không hiểu, chủ yếu là bắt chước từ TikTok, như "bánh mì ram ram", "tung tung tung sahur"... "Nhiều lúc tôi tưởng con đang đọc thần chú!" - chị Hằng lo ngại.

Theo các chuyên gia công nghệ, video ngắn đáp ứng nhu cầu giải trí tức thì của giới trẻ, nhất là nhu cầu xem những điều mới lạ, gây cười ngay lập tức. Nhóm người dùng gen Z, Y có xu hướng "đu trend" bất chấp, ngay cả khi nội dung thiếu ý nghĩa hoặc không có giá trị thực. "Trò giải trí nhanh khiến nhiều người mất kiểm soát thời gian khi nghĩ rằng chỉ xem một chút sẽ tắt nhưng cuối cùng để hàng giờ trôi qua trong vô thức" - một chuyên gia nêu thực tế.

Các nghiên cứu gần đây cho thấy việc sử dụng video ngắn quá mức đang gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng đối với khả năng nhận thức, tinh thần và sức khỏe thể chất của người dùng. Theo báo cáo khoa học của một nhóm nghiên cứu tại Trung Quốc vào năm 2023, người dùng TikTok có hiệu suất trí nhớ dự định thấp hơn đáng kể so với người dùng nền tảng khác, cho thấy định dạng video ngắn ảnh hưởng rõ rệt đến khả năng tập trung và ghi nhớ.

Một số nghiên cứu khác tại Trung Quốc giai đoạn 2023 - 2024 cũng chỉ ra rằng việc nghiện video ngắn liên quan trực tiếp đến các triệu chứng lo âu, rối loạn giấc ngủ và giảm hiệu suất học tập, đặc biệt ở sinh viên - nhóm dễ bị cuốn vào việc xem clip giải trí dẫn đến trì hoãn học tập.

Ông Lê Hồng Đức, nhà sáng lập OneAds Digital, cho rằng vấn đề không nằm ở dạng tin tức mà ở cách người dùng tương tác với nó. Theo ông, thuật toán gợi ý của TikTok, YouTube Shorts hay Reels đang khiến người dùng rơi vào vòng lặp tiêu thụ nội dung nhanh. Mỗi cú lướt, mỗi đoạn video vài chục giây đều được thiết kế để giữ chân người xem càng lâu càng tốt, khiến não bộ quen với phản xạ "xem - quên - lướt tiếp", mà thiếu thời gian suy nghĩ hoặc phản biện. "Nếu không nhận ra điều này, chúng ta đang để thuật toán lập trình lại thói quen chú ý của chính mình" - ông Đức cảnh báo.

Để thoát khỏi vòng lặp này, các chuyên gia công nghệ khuyến nghị người dùng cần đặt giới hạn thời gian mỗi ngày cho việc xem video ngắn, chỉ theo dõi những kênh có giá trị thật sự như học kỹ năng, ngoại ngữ, sáng tạo nội dung..., đồng thời chủ động tìm kiếm thay vì chỉ xem những gì được gợi ý. Với trẻ em, cần sự đồng hành của phụ huynh để hướng dẫn con phân biệt giữa nội dung chất lượng và nội dung câu view, giả mạo, tránh bị cuốn vào những tin tức vô bổ.

Tuy nhiên, trách nhiệm còn thuộc về các nền tảng và cơ quan quản lý. Cần có những giải pháp công nghệ để kiểm duyệt, gợi ý nội dung an toàn và phù hợp hơn cho người trẻ.