Nhà thờ làm từ gỗ cà chít được voi kéo từ rừng về

Hơn 100 năm tuổi, nhà thờ gỗ Kon Tum (13 Nguyễn Huệ, P.Kon Tum, tỉnh Quảng Ngãi) được xem là nhà thờ làm hoàn toàn bằng gỗ lớn và cổ nhất VN.

Giữa thế kỷ 19, các linh mục Công giáo đã đến Kon Tum truyền giáo và làm những nhà nguyện nhỏ bằng tre nứa. Đầu thế kỷ 20, khi giáo dân tăng nhanh, linh mục người Pháp Giuse Đệ quyết định xây dựng một nhà thờ lớn.

Ba năm trước khi xây, những cây gỗ cà chít (sến đỏ, quý và rất bền) trong rừng sâu được đốn xuống. Thời đó hoang sơ, đường sá chưa phát triển nên phải huy động voi từ khắp vùng để kéo gỗ về. (Hình ảnh này được tái hiện trên ô kính màu trang trí trong nhà thờ). Với sự tư vấn thiết kế của linh mục - KTS Kemlin, thợ mộc giỏi miền xuôi được mời lên, nhà thờ khởi công năm 1913 và khánh thành năm 1918.

Nhà thờ có mặt bằng hình chữ thập, bố cục đăng đối. Ở giữa là tháp chuông cao 24 m. Hành lang dài rộng. Toàn bộ kết cấu công trình làm bằng gỗ, liên kết với nhau bằng mộng, không sử dụng sắt thép hay bất kỳ cây đinh nào. Hệ dầm, kèo nội thất được uốn cong tạo thành những vòm cuốn liên hoàn nâng đỡ trần nhà và các ô cửa vòm. Mái vòm giữa được đỡ bằng hàng cột cao 12 m. Vách, trần, tường bằng đất trộn rơm, không dùng gạch, đá, xi măng…

Công trình kết hợp phong cách Gothic (*) và nhà sàn truyền thống của dân tộc Ba Na, cụ thể là đều cùng dựng trên sàn (nhà thờ đặt trên nền cách mặt đất 1 m). Trên các ô kính màu là hình vẽ về các điển tích trong Kinh Thánh. Trên "cửa sổ hoa hồng" (rosace - ô kính hình tròn lớn ở mặt đứng chính) vẽ đời sống của đồng bào thiểu số Tây nguyên như nhà rông, núi rừng hùng vĩ, hình ảnh thần mặt trời chói sáng (đặc trưng trong trang trí nhà rông người Ba Na)…

Giữa thập niên 1990, nhà thờ được trùng tu lợp lại mái ngói, gia cố kết cấu gỗ nhưng vẫn giữ nguyên kiến trúc ban đầu.

(*): Hầu hết ý kiến cho rằng nhà thờ mang phong cách kiến trúc Roman (dựa vào chi tiết cửa có dạng vòm bán nguyệt dài, hẹp). Tuy nhiên, nhà thờ nghiêng về kiến trúc Gothic hơn vì có những đặc trưng rõ nét của dòng này là: "cửa sổ hoa hồng", kính màu, sử dụng khung chịu lực (thay vì tường chịu lực như kiến trúc Roman)…