Người Ukraine chia rẽ về ý tưởng nhượng lãnh thổ

Svitlana Batiukh và Alla Khoruzha sống đối diện nhau trên cùng một con phố tại ngôi làng nhỏ Petrivka Druha ở tỉnh Donetsk, miền đông Ukraine, suốt nhiều năm. Họ là những người hàng xóm thân thiết đã cùng nhau trải qua cả thời bình lẫn thời chiến sự.

Nhưng khi quân đội Nga tiến gần làng hơn và pháo kích các khu vực cách đó không xa, quan điểm của họ về cách kết thúc xung đột và liệu Tổng thống Volodymyr Zelensky có nên từ bỏ lãnh thổ để đổi lấy hòa bình hay không đã trở nên khác biệt.

Batiukh, 51 tuổi, cho biết bà có quá nhiều thứ để mất. Nếu Nga kiểm soát ngôi làng bằng chiến dịch tiến công hoặc thông qua một thỏa thuận hòa bình nào đó, bà sẽ không từ bỏ tài sản mà chọn cách gây dựng lại từ đầu tại chính nơi này. Ở đây vẫn có điện, nước và bà có chỗ chăn thả đàn gia súc của gia đình.

Batiukh muốn Donetsk vẫn thuộc về Ukraine, nhưng không tin điều đó sẽ xảy ra với tình hình chiến trường hiện nay. Gia đình bà từng di tản một lần rồi quay trở về. Lần này, họ dự định ở lại. "Đây là đất đai của chúng tôi", bà nói. "Tôi chỉ muốn mọi chuyện kết thúc để chúng tôi không bị dội bom nữa".

Sống đối diện bên kia đường, Khoruzha, 72 tuổi, cho biết bà sẽ không chấp nhận việc Nga nắm quyền kiểm soát những phần lãnh thổ còn lại ở Donetsk. Bà không bao giờ quên mình đã từng bỏ phiếu cho nền độc lập của Ukraine ngay tại ngôi làng này vào năm 1991.

Khoruzha cho hay bà tin tưởng vào Tổng thống Zelensky, nhưng sẽ không ủng hộ nếu ông đồng ý với phương án từ bỏ khoảng 1/3 diện tích Ukraine còn kiểm soát ở Donetsk để đổi lấy việc "đóng băng" chiến tuyến ở những nơi khác. Con trai bà, Valentin, vừa bị thương khi chiến đấu gần Pokrovsk và sẽ sớm trở lại mặt trận.

"Tôi muốn tất cả Donetsk là của Ukraine", bà nhấn mạnh.

Nhiều người Ukraine đang dần chấp nhận rằng nhiều phần lãnh thổ của họ sẽ được trao cho Nga nếu một thỏa thuận hòa bình được ký kết. Câu hỏi còn lại là họ sẽ mất bao nhiêu lãnh thổ và liệu Moskva có đòi hỏi thêm những phần đất mà họ hiện không kiểm soát hay không.

Dựa trên những gì đã được thảo luận cho đến nay, ngay cả trong kịch bản tốt nhất, Ukraine có lẽ vẫn sẽ mất đi phần lãnh thổ mà lực lượng Nga đang hiện diện, bao gồm bán đảo Crimea, 2/3 Donetsk, một phần Kherson và Zaporizhzhia cùng gần như toàn bộ Lugansk. Đây là viễn cảnh thực sự gây sốc đối với nhiều người.

Giới chức Ukraine vẫn cam kết sẽ giành lại các vùng lãnh thổ do Nga kiểm soát. Nhưng hiện tại, họ phải đối mặt khả năng phải nhượng lại khoảng 20% lãnh thổ sau phòng tuyến cho Nga trong tương lai gần, nếu không muốn nói là vĩnh viễn.

"Đó là một bi kịch", Anton Grushetskyi, giám đốc điều hành Viện Xã hội học Quốc tế Kiev (KIIS), cơ quan đã khảo sát quan điểm của người dân Ukraine đối với các kế hoạch hòa bình, cho hay.

Khoảng 80% người Ukraine vào tháng 9/2024 nói rằng họ tự tin có thể đẩy lùi quân đội Nga khỏi đất nước nếu phương Tây hỗ trợ đủ vũ khí. Grushetskyi cho biết con số này hiện không thay đổi đáng kể so với năm ngoái.

Nhưng người Ukraine giờ đây nhận ra họ khó lòng có được những vũ khí mình cần. Dưới thời chính quyền Joe Biden, Mỹ đã hỗ trợ quân đội Ukraine khá mạnh mẽ, dù vậy, Kiev vẫn phải vận động hành lang rất nhiều để sở hữu những vũ khí chủ chốt như tiêm kích F-16 và chúng chỉ đến với số lượng nhỏ giọt sau thời gian dài trì hoãn.

Chính quyền Tổng thống Donald Trump đã cắt giảm, đôi khi đóng băng, viện trợ quân sự cho Ukraine, đồng thời phát đi tín hiệu rằng thời kỳ hỗ trợ hào phóng đã kết thúc.

"Chúng tôi nhận thấy không thể có được tất cả hỗ trợ cần thiết, đặc biệt từ chính quyền Mỹ hiện tại và một số quốc gia ở châu Âu", Grushetskyi nói. "Người Ukraine hiểu rằng chúng tôi bây giờ cần thực dụng hơn và chấp nhận những thực tế mới".

"Chúng tôi sẽ không giành lại được các vùng đất đã bị Nga kiểm soát trong tương lai gần", Yehor Cherniev, nghị sĩ đứng đầu phái đoàn Ukraine tại Hội đồng Nghị viện NATO, cho biết. Song ông khẳng định Ukraine sẽ không bao giờ chính thức nhượng lại lãnh thổ cho Nga.

"Chúng tôi sẵn sàng chờ đợi, nhưng sẽ không bao giờ công nhận về mặt pháp lý rằng chúng là của Nga", ông nói.

Việc không công nhận này cho phép giới lãnh đạo Ukraine né tránh các vấn đề pháp lý phức tạp, như việc tổ chức trưng cầu dân ý toàn quốc để phê chuẩn những thay đổi về biên giới quốc gia, theo yêu cầu của hiến pháp.

Theo Grushetskyi, phần lớn người Ukraine đều có cùng quan điểm rằng việc chấp nhận Nga kiểm soát trên thực tế các vùng lãnh thổ không đồng nghĩa từ bỏ chúng vĩnh viễn.

Nhưng Tổng thống Vladimir Putin vẫn kiên quyết yêu cầu Ukraine từ bỏ những vùng lãnh thổ mà Nga kiểm soát cũng như 1/3 diện tích còn lại của Donetsk mà Moskva vẫn chưa giành được. Giới chức Ukraine khẳng định điều đó sẽ không xảy ra.

Tổng thống Zelensky cho hay ông đã nói rõ với Tổng thống Trump và các lãnh đạo châu Âu trong cuộc gặp hồi đầu tuần trước tại Nhà Trắng rằng "về mặt pháp lý, chúng tôi không công nhận" ý tưởng đó. Hơn nữa, nếu quân đội Ukraine rút khỏi phần còn lại của Donetsk, Nga sẽ có bàn đạp rất thuận lợi để tiến đến Kharkov và các trung tâm công nghiệp khác ở miền đông Ukraine.

"Đây không chỉ là vấn đề hiến pháp mà còn là vấn đề sinh tồn của đất nước chúng tôi, liên quan đến những phòng tuyến kiên cố nhất và khoảng cách tới các trung tâm công nghiệp", ông Zelensky nói. "Nếu Tổng thống Putin giành được vùng lãnh thổ này, ông ấy sẽ cố gắng tiến xa hơn nữa".

Tổng thống Zelensky hiện phải thuyết phục người đồng cấp Mỹ ủng hộ lập trường về lãnh thổ của Ukraine. Lãnh đạo Ukraine hiện vẫn được đa số người dân tin tưởng, song số phận chính trị của ông sẽ phụ thuộc vào việc liệu ông có thể chống lại những yêu cầu từ Nga hay không.

"Tình hình vô cùng khó khăn với ông ấy vì theo những gì tôi biết, Tổng thống Zelensky đang chịu rất nhiều áp lực rằng chúng tôi sẽ không còn nhận được hỗ trợ tài chính hay tình báo từ Mỹ nữa", Tymofiy Mylovanov, giám đốc Trường Kinh tế Kiev, cố vấn cho Văn phòng Tổng thống Ukraine, nói. "Sẽ có những người dùng nó để chống lại ông ấy. Rất ít người sẽ bảo vệ ông ấy. Bởi vậy, Tổng thống bị giới hạn rất nhiều về mặt chính trị".

Chưa rõ công chúng Ukraine sẽ phản ứng thế nào với một thỏa thuận hòa bình. Grushetskyi cho biết khó có khả năng xảy ra các cuộc biểu tình rầm rộ nếu Ukraine đồng ý để Nga kiểm soát những khu vực họ đang kiểm soát. Nhưng điều đó cũng phải đi kèm với những đảm bảo an ninh vững chắc từ phương Tây cũng như việc bác bỏ các yêu cầu khác từ Điện Kremlin, như giảm quy mô quân đội và cho phép Nga can thiệp vào chính trị nội bộ Ukraine.

Nhiều người Ukraine chỉ đơn giản là đã kiệt sức vì xung đột kéo dài và sẽ hoan nghênh việc chấm dứt giao tranh, ngay cả khi điều khoản của thỏa thuận có thể đổ vỡ sau vài năm nữa.

Cựu lính biên phòng Oleksandr Kaluhin, 43 tuổi, đã cùng vợ rời bỏ nhà cửa ở Donetsk vào năm 2014, khi phe ly khai do Nga hậu thuẫn tấn công. Anh đăng ký tham chiến tại Donetsk vào năm 2016 và sau đó là vào năm 2022, một tuần sau khi Nga phát động chiến dịch ở Ukraine.

Vợ con Kaluhin đã di tản sang Ba Lan và anh chưa gặp lại họ kể từ đó. Binh sĩ này muốn Ukraine giành lại Donetsk để anh có thể trở về. Nhưng sau 11 năm, anh không còn tin vào khả năng cho con trai thấy thành phố mà cậu bé chưa bao giờ được nhìn thấy.

"Mọi người có thể thực tế với chuyện này hoặc ảo tưởng về những gì sẽ xảy ra", anh nói. "Những người lính, đặc biệt là ai đã chiến đấu từ năm 2014, đều kiệt sức".

Khi chiến sự kết thúc, Kaluhin có thể sẽ chuyển đến Ba Lan để sống cùng gia đình và thích nghi với cuộc sống mới. Vợ anh đang làm việc tại nhà máy chế biến gia cầm và con trai anh hiện theo học một trường ở Ba Lan.

"Tôi muốn một cuộc sống tốt đẹp hơn cho con trai mình", anh nói. "Tôi không chỉ muốn nhìn thấy con, tôi muốn được nuôi dạy nó".

Nhưng Anastasiia, cũng đến từ thành phố Donetsk, không đồng ý. Cô đã sống tại đây suốt 8 năm dưới quyền kiểm soát của các lực lượng ly khai do Nga hậu thuẫn cho đến khi xung đột nổ ra năm 2022.

"Bất kỳ thỏa thuận lãnh thổ nào với đối phương đều là điều mà tôi không thể chấp nhận được", Anastasiia cho biết. "Hành động nhượng lãnh thổ Ukraine cho Nga không khác gì phản bội, phản bội lại những người coi các vùng đất này là quê hương và phản bội lại những người đã hy sinh để giải phóng chúng".

Anastasiia cũng không tin Nga sẽ tuân thủ các điều khoản của bất kỳ thỏa thuận nào. "Cha mẹ tôi vẫn sống dưới quyền kiểm soát của họ. Donetsk là quê hương của tôi. Cha mẹ của nhiều bạn bè tôi cũng đang sống tại những thành phố Nga kiểm soát ở vùng Donetsk và Lugansk", cô nói. "Việc chấp nhận thỏa thuận đầy hoài nghi này có lẽ sẽ dập tắt hy vọng được gặp lại họ".

Vũ Hoàng (Theo Washington Post, AFP, Reuters)